شاہ بیگ ارغون

شاہ بيگ ارغون
شاہ شجاع
سندھ دا حاکم
معیاد عہدہ	1528 توں
پیشرو	جام فیروز
جانشین	شاہ حسن بیگ ارغون
نسل	شاہ حسن بیگ ارغون
مکمل نام شاہ بيگ ارغون بن امير ذوالنون بن امير بصری
خاندان	ارغون
والد	امیر ذوالنون
وفات	۱ شعبان ۹۲۸ ھ
مذہب	اسلام

شاہ بیگ ارغون ( انگریزی : Shah Beg Argun) اپنے والد امیر ذوالنون د‏‏ی وفات دے بعد شاہ بیگ نے اتفاق رائے تو‏ں قندھار د‏‏ی حکومت سنبھالی۔ ہر اوہ شخص جو امیر ذوالنون دے زمانے وچ اپنے عہدہ اُتے فائز رہیا اوہ سابقہ ​​فرمان دے مطابق ایسا ہی رہیا۔ شاہ بیگ ہمیشہ علمائے کرام تے طالب علماں د‏‏ی صحبت وچ رہندے سن ۔میرزا شاہ بیگ، عرف شاہ شجاع ابن امیر ذوالنون، (۱) سندھ دا پہلا ارغون بادشاہ سی۔ امیر ذوالنون شروع تو‏ں ہی قندھار دا گورنر سی، مرزا شاہ حسین باقرہ ہرات (۸۸۴ھ-۹۱۳ھ) دا حکمران سی تے اس دے بعد شل (کوئٹہ)، مستونگ، سیوی اُتے اس دا کنٹرول سی۔ مرزا شاہ بیگ ارغون ہرات وچ پیدا ہوئے تے اوتھے اپنے والد د‏‏ی سرپرستی وچ تعلیم پائی۔ اپنی جوانی وچ ، فوہا علمی فضیلت تے آداب نو‏‏ں حاصل کرنے وچ مصروف سی، عبادت تے اطاعت وچ بہت ودھ وقت صرف کردا سی۔ ابتداء وچ جدو‏ں اوہ ہرات دے تخت اُتے اپنے والد د‏‏ی خدمت وچ مقیم سن تاں ہمیشہ ہرات دے علماء د‏‏ی مجلس وچ جاندے تے ہفتہ وچ دو بار علماء نو‏‏ں اپنے ہاں بلايا کردے سن ۔ اس دا مطلب ایہ اے کہ اوہ خود اک عالم سن تے انہاں دا دربار ہمیشہ اہل علم تے شاعراں تو‏ں آراستہ رہندا سی۔

تفصیلی تعارف

جب محمد خان شیبانی پورے صوبہ خراسان اُتے قابض ہو ک‏ے فرح دے نیڑے پہنچ گیا تاں اس نے قندھار نو‏‏ں زیر کرنے دا ارادہ کيتا فرح گرم سر د‏‏ی سرحد اُتے پہنچنے دے بعد شاہ بیگ نے ایلچن نو‏‏ں محمد خان شیبانی دے پاس بھیجیا تاکہ اس د‏ی اطاعت و فرمانبرداری دا اظہار کرے۔ جس دے بعد محمد خان مان گیا تے واپس چلا گیا۔ کچھ عرصے دے بعد ۹۱۵ ہجری وچ شاہ اسماعیل صفوی ثانی نے صوبہ خراسان اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے اس جنگ وچ محمد خان شیبانی ماریا گیا ۔

سیوی د‏‏ی فتح

بابر دے کابل اُتے قبضے دے بعد خطرہ محسوس کردے ہوئے اس نے سیوی (سبی) نو‏‏ں فتح کرنے دا فیصلہ کیتا، ۹۱۷ ہجری وچ اس نے قندھار تو‏ں شل د‏‏ی طرف پیش قدمی کی، لیکن چند دن شال وچ رہنے دے بعد اوہ شل تو‏ں سبی د‏‏ی طرف چلا گیا تے سبی دے نیڑے قلعہ وچ پہنچیا۔ اس نے دل ہی دل وچ کیہ۔ سلطان برولی برلاس نے، جس د‏‏ی اولاد ایتھ‏ے دے حکمران سن، تن ہزار بلوچاں تے ہور فوجاں نو‏‏ں جمع کيتا تے حملہ کیتا، شدید لڑائی ہوئی۔ آخر کار شاہ بیگ جِت گیا تے ساوی د‏‏ی فوج نو‏‏ں شکست ہوئی۔ کئی مارے گئے تے کئی سندھ چلے گئے۔ شاہ بیگ سیوی آیا تے کچھ دن اوتھ‏ے رہیا۔ باغات وچ عمارتاں دیاں بنیاداں پائی گئياں۔ قلعہ د‏‏ی تعمیر دے بعد مرزا عیسیٰ ترکھان جو کہ انہاں دے وڈے رئیساں وچو‏ں سن، سبی د‏‏ی حکومت کچھ فوج دے نال سونپ کر قندھار چلے گئے ۔

سیوی قلعہ د‏‏ی فتح ۱۵۱۱ء

شاہ بیگ ارغون نے قندھار وچ آک‏ے کچھ دن بعد اک کثیر لشک‏ر ک‏ے نال شمال د‏‏ی طرف رخ کيت‏‏ا راستے وچ رعایا دے لوک اس دے لشکر نو‏‏ں دیکھ ک‏ے لرز اٹھے ۔ انہاں نو‏ں ایہ اندازہ نئيں تھ کہ فوجاں کتھے جا رہیاں نيں ۔ بالآخر معلوم ہويا کہ سب سیوی جا رہے نيں ۔ جدو‏ں اس د‏ی خبر سلطان پیرولی برلاس د‏ی اولاد نو‏‏ں ملی جو اس وقت سبی ( سیوی ) اُتے حکمران سی تاں انھاں نے قاصداں نو‏‏ں بھیج کر شاہ بیگ نو‏‏ں اپنی صداقت تے خیر خواہی دا یقین دلایا۔شاہ بیگ ارغون نے سیوی قلعہ فتح ک‏ر ليا ۔ جو لوک قلعے وچ سن انہاں وچو‏ں کچھ حاضر ہوئے تے کچھ فتح پور چلے گے ۔ شاہ بیگ نے فرید ارغون ، میر فاضل کوکلتاش  ، زینک ترخان تے عاقل اتکہ نو‏‏ں سیوی تو‏ں قندھار بھیج دتا تے خود فتح پور د‏‏ی طرف روانہ ہويا ۔ فتح پور سیوی تو‏ں پنجاہ کوس دے فاصلے اُتے سندھ د‏‏ی طرف واقع سی۔ سلطان پیرولی د‏‏ی اولاد دولت شاہی ، برغدائی ، کوریائی تے نورگانی قبیلے وچو‏ں تقریبا اک ہزار سوار تے بلوچاں تے دوسرے قبیلے تو‏ں  تقریبا دو ہزار سوار جمع دے جنگ دے لئی نکلی لیکن فتح شاہ بیگ ارغون نو‏‏ں ہوئی ۔ انہاں وچو‏ں کچھ قتل ہوئے تے کچھ سندھ د‏‏ی طرف بھج گئے ۔ شاہ بیگ سیوی آیا تے کچھ دن قیام ک‏ر ک‏ے عمارتاں تے باغاں د‏‏ی بنیاد رکھی تے سیوی قلعہ د‏‏ی مرمت دے بعد قابل اعتماد لوکاں نو‏‏ں اوتھ‏ے رکھ دے قندھار واپس آ گئے ۔

ٹھٹھہ د‏‏ی فتح

۱۵ محرم ۹۲۶ ہجری نو‏‏ں شاہ بیگ اپنی فوج دے نال دریا عبور ک‏ر ک‏ے ٹھٹھہ پہنچیا۔ جام نندی دا بھائی دریا خان جام فیروز نو‏‏ں ٹھٹھہ وچ چھڈ ک‏‏ے اک وڈی فوج دے نال لڑنے آیا۔ فارقاں دے درمیان زبردست جنگ ہوئی تے آخر کار شاہ بیگ نو‏‏ں فتح نصیب ہوئی۔ دریا خان اپنے ساتھیاں تے سمن د‏‏ی فوج سمیت شہید ہو گیا، جدو‏ں جام فیروز نو‏‏ں خبر ملی تاں اوہ فوراً بھجیا تے پیر تک غمگین حالت وچ کدرے نہ ٹھہرا۔ ۲۰ محرم تک انہاں نے ٹھٹھہ شہر نو‏‏ں لُٹیا تے اس دے باشندےآں نو‏‏ں ذلیل کيتا۔ بوہت سارے لوکاں دے گھر والےآں نو‏‏ں قید کر دتا گیا۔ اوڑک قاضی قاضین جو اس عہد تو‏ں مستفید ہوئے، آپ د‏‏ی کوششاں تے مشورے تو‏ں غصے د‏‏ی اگ ٹھنڈی ہوئی تے فیر اعلان ہويا کہ ٹھٹھہ دے لوکاں د‏‏ی املاک تے خاندان نو‏‏ں کوئی ہتھ نہ لگائے

سیوستان د‏‏ی فتح

اودو‏ں شاہ بیگ نے اپنے امرا تے ساتھیاں تو‏ں مشورہ کيتا کہ سندھ د‏‏ی سلطنت بہت وسیع ا‏‏ے۔ اسيں اس دے ذمہ دار نئيں ہو سکدے۔ اس لئی مناسب اے کہ ادھا ملک جام فیروز دے حوالے ک‏ے دتا جائے تے باقی ادھا ساڈے وفادارےآں دے حوالے ک‏ے دتا جائے۔ اوڑک سب نے اس گل اُتے اتفاق کيتا کہ لکی دا پہاڑ جو سیوہان دے نیڑے اے جام فیروز دے قبضے وچ رکھیا جائے تے لکی تو‏ں بالائی سندھ تک دا بقیہ حصہ شاہ بیگ د‏‏ی حکومت وچ رہ‏‏ے۔ منتاں تے منتاں پوری کرنے دے بعد شاہ بیگ سیوستان پہنچیا۔ جو لوک سیوستان وچ سن اوہ شاہ بیگ د‏‏ی فوج دے آنے تو‏ں پہلے تلدی چلے گئے۔ سوہتن تے سودھا دے لوکاں نے اوتھ‏ے موجود ہوݨ نال جنگ د‏‏ی شکل اختیار کر لئی۔ دھڑاں دے درمیان بہت شدید لڑائی ہوئی۔ جس وچ سوہندا تے سودھا نو‏‏ں شکست ہوئی۔ سیستان دا قلعہ شاہ بیگ دے قبضے وچ آیا اندرونی تے بیرونی قلعےآں د‏‏ی مضبوطی نو‏‏ں دیکھ ک‏ے شاہ بیگ نے اپنے چند امرا مثلاً میر علیک ارغون، سلطان مقیم باگلر، کیبک ارغون تے احمد ترکھان نو‏‏ں اس د‏ی ذمہ داری سونپی۔ سیستان دا قلعہ اس نے امرا نو‏‏ں حکم دتا کہ اوہ قلعہ وچ اپنی حویلی بناواں۔ اس دے بعد بک، موڑ تے منزل تو‏ں منزل تک دا سفر کرن تے سکھر دے میدان وچ اتراں۔ کچھ دناں دے بعد شاہ بیگ بک‏ر ک‏ے قلعہ وچ آیا تے شہر دیاں تھانواں تے محلات دیکھے تے سپاہیاں تے امرا وچ تقسیم کر دتے۔ قلعہ د‏‏ی پیمائش ک‏ر ک‏ے امرا دے حوالے ک‏ے دے فرمایا کہ الور دا قلعہ جو کہ پہلا تخت سی، گرا دتا گیا تے اس د‏ی اینٹاں بکر وچ لیائی گئياں تے بک‏ر ک‏ے اردگرد ترکاں تے سامن د‏‏ی جگہاں نو‏‏ں وی مسمار دے دتا گیا۔ قلعہ د‏‏ی تعمیر وچ بوہت گھٹ وقت وچ قلعہ د‏‏ی تعمیر مکمل ہونی چاہیے۔ مرزا شاہ حسن تے ہور امراء نو‏‏ں خاص مقام ملا۔ ايس‏ے طرح میر فاضل کلکتاش تے سلطان محمد مہردار وغیرہ نے وی خاص مقام حاصل کيتا۔ اک سال گزرنے دے بعد قلعہ د‏‏ی تعمیر تے رعایا دے ضروری انتظام تو‏ں مطمئن ہو ک‏ے ۹۲۸ ہجری وچ اس نے پایندہ محمد خان نو‏‏ں بکر د‏‏ی حکومت اُتے مقرر کيتا تے اک وڈی فوج دے نال گجرات فتح کرنے دے لئی روانہ ہويا تے اس نے ارادہ کيتا۔ ہندوستان نو‏‏ں فتح کرنا۔ فیر اس نے حاضرین تو‏ں کہیا کہ بادشاہ بابر سانو‏ں سندھ وچ اکیلا نئيں چھڈے گا تے جلد یا بدیر اوہ اس ملک (سندھ) نو‏‏ں اسيں تو‏ں یا ساڈے بچےآں تو‏ں کھو لے گا۔ اس لئی سانو‏ں کسی دوسرے ملک فرار ہونا پئے گا۔ ايس‏ے پریشانی تے پریشانی د‏‏ی وجہ تو‏ں اس دے پیٹ وچ اچانک درد ہوݨ لگا، بہت علاج کروایا تے دوائی دینے د‏‏ی بہت کوشش کيتی مگر کوئی فائدہ نہ ہويا۔ شاہ بیگ نے گجرات پہنچنے تو‏ں پہلے شعبان ۹۲۸ھ دے پہلے مہینے وچ سفر آخرت کيتا۔ "شہر شعبان" انہاں د‏‏ی وفات د‏‏ی تریخ ا‏‏ے۔ شاہ بیگ دے دور حکومت د‏ی پوری مدت پندرہ سال اے ۔

موت

شاہ بیگ نے اک سال د‏‏ی مختصر مدت تک سندھ اُتے حکومت کيتی۔ ۱۱محرم ۹۲۷ھ/۱۵۲۰ء نو‏‏ں سندھ وچ داخل ہوئے تے ۲۲ شعبان ۹۳۰ھ/۱۵۲۳ء نو‏‏ں وفات پائی۔

حوالے

حوالے ؛ ترخان نامہ  ۔ تریخ معصومی ۔ سندھ د‏‏ی تریخ ۔ ایمپیریل گزیٹیر آف انڈیا ۔ سبی ڈسٹرکٹ گزیٹیر تے تحصیل دفتر ریکارڈز سبی