شانتی نیکیتن
| شانتی نکیتن | |
|---|---|
| نگر | |
 | |
| دیس | بھارت |
| علاقہ | مغربی بنگال |
| ضلع | بیربھوم |
| بلندی | ۵۸ میٹر (۱۹۰ فٹ) |
| بولیاں | |
| • سرکاری | بنگالی، انگریزی |
| منطقۂ وقت | آئی ایسّ ٹی (UTC+5:30) |
| لوک سبھا حلقہ | بولپور |
| صوبائی اسمبلی حلقہ | بولپور |
| ویب سائٹ | visva-bharati |
شانتینکیتن (بانگلا: শান্তিনিকেতন) بھارت دے لہندے بنگال صوبے وچ بیربھوم ضلعے دے بولپور شہر دے نیڑے چھوٹا - جیہا شہر اے۔ ایہہ کولکاتہ توں لگبھگ 180 ک م شمال ول واقع اے۔ نوبل انعام جیتو شاعر رابندرناتھ ٹیگور ولوں عالمی بھارتی یونیورسٹی دے قیام دے کارن ایہہ نگر مشہور ہو گیا۔[۱] ایہہ تھاں سیر دی نظر توں وی اہم اے کیونکہ ٹیگور نے اتھے کئی کالجئی ساہتی کرتیاں دا سرجن کیتا۔ اوہناں دا گھر تریخی اہمیت دی عمارت اے۔
رابندر ناتھ دے پیؤ دیویندرناتھ ٹیگور نے سال 1863 وچ ست ایکڑ زمین اتے اک آشرم دی اساری کیتی سی۔ اتھے ہی اج عالمی بھارتی یونیورسٹی اے۔ رابندرناتھ نے 1901 وچ صرف پنج طالب علماں نوں لے کے اتھے اک سکول کھولھیا۔ ایہناں پنج لوکاں وچ اوہناں دا اپنا پتر وی شامل سی۔ 1921 وچ قومی یونیورسٹی دا درجہ پاؤن والے عالمی بھارتی یونیورسٹی وچ اس ویلے لگبھگ چھ ہزار طالب علم پڑھدے ہن۔ اس دے ارد-گرد شانتینکیتن دا بسیرا سی۔
شانتی نکیتن دا قیام
سودھو
22 دسمبر 1901 والے دن ٹیگور نے برہمچاری آشرم دی قیام کیتی۔ جس اندر کل 5 طالب علم سن، جنہاں وچوں اک ٹیگور دا اپنا بیٹا رتندر ناتھ ٹیگور سی۔ بے شمار مشکلاں دے باو جود ہولی-ہولی دوروں نیڑیوں لوک اس آشرم نال جڑن لگے۔ آشرم دیاں وتی لوڑاں دی تکمیل لئی ٹیگور نوں اپنا گھر ویچنا پیا سی۔ اسدی آمدن دا وڈا حصہ اسے لیکھے لگدا۔ ربندر ناتھ نے اپنی آتما دیاں اہوتیاں دے کے اس ہون-تالاب اندرلی جوالا نوں سخت رکھیا۔
دور-نیڑے ہن ربندر ناتھ دی کھیاتی 'گورو-دیوو' دے ناں نال ہون لگی سی۔ شانتی نکیتن دے اک استاد نے، جسدا ناں برہم باندھو سی، ٹیگور نوں گرودیو دے نام نال پکارنا شروع کیتا۔ ہولی-ہولی قافلہ بندا گیا۔ اجتّ کمار چکرورتی، جو انگریزی ساہت تے فلسفہ دا ودوان سی، آشرم دے رابطہ وچ آیا۔ جگدانند رائے ورگے مشہور استاد سائنس دی سکھیا لئی آ گئے تے پھیر سی۔ایف۔اینڈریو، نند لال بوس ، ولی پیئرسن تے ودھو شنکر شعورت ورگے نام اس نال آن جڑے۔
للت کلاوان سنگیت دی سکھیا اس آشرم دا اہم انگ سی۔ کلاساں کھلے آکاش ہیٹھاں لگدیاں۔ ٹیگور دی ایہو خواہش سی کہ اوہناں دے آشرم دے بچے نہ صرف قدرت دے ہی نیڑلے رابطہ وچ رہن، سگوں آسaرم دے دوجے میمبراں نال تے آس-پڑوس دے کساناں نال وی اپنے تعلقات بناؤن۔ اوہ چاہندے کہ استاد تے طالب علم کھیتاں وچ کساناں دے نال ہتھ وٹاؤن، اوہناں نال مل کے گاؤن، نرت کرن تے اک دوجے نال وچار-وٹاندرا وی کرن۔ ایہہ اوہناں دے سکھیا فلسفہ دا انکھڑ انگ سی، جس کارن اوہ آشرم اوہناں 'پھیکٹرینما سکولاں' توں انا وکھرا سی، جنھا نوں ٹیگور دلوں نفرت کردے سن۔ اوہناں دا پکا متّ سی کہ اس طرحاں دی سکھیا بچیاں نوں سماج تے قدرت دوہاں نالوں توڑ دندی اے۔
شترقی نکیتن سچمچ ہی اوہ تھاں سی جتھے 'من بھے توں بنھاں' کھڑدے سن، جتھے فکر اندر کندھاں نہیں سی کھڑیاں کیتیاں جاندیاں، پل اسارے جاندے سن۔ کئی مہان کلاکار، ودوان تے سیاستدان وی اس جیونت ماحول اندر پروان چڑے۔ بھارت دے نوبل انعام جیتو سائنسدان جگدیش چندر بوس نے جدوں اپنے رانچی سکول دے اک چوداں سالا طالب علم بھولا ناتھ نوں اس دیاں مٹھیا تاناں دا راز پچھیا تاں اسنے دسیا کہ اوہ پہلاں ٹیگور دے شترقی نکیتن وچ پڑھدا رہا سی، جتھے ٹیگور نے اپنی روح دے پرگٹاوے لئی اوہناں نوں پنچھیاں دے وانگ گانا سکھایا سی۔
شانتی نکیتن اتے ٹیگور
سودھوٹیگور دا خیال سی کہ ربّ نے بندے دے کنّ وچ بس اکو پھوک ماری سی-'ظاہر کرو خود نوں۔ شاعر دا سکول ہر طریقے نال اس کم وچ بچیاں دی مدد کردا۔ رنگ، لکیراں، دھناں تے سبد سارے دروازے چپٹّ کھلے سن، کتے کوئی روک ٹوک نہیں۔ ٹیگور ایہہ چاہندے سن کہ بچے تے استاد درمیان اک نجی رسaتا کئم ہونا چاہیدا اے، جس لئی بچیاں دی گنتی نوں محدود رکھنا جaروری سی۔ بچپن توں ٹیگور نوں ایہہ سِaکائت سی کہ استاد انھا نوں دم لین دا موقع وی نہیں سی دندے، اک کلاس چوں نکلدا تاں دوجا پہلاں ہی درواجaے اُتے کھڑا ہندا۔ قدرت نالوں بچے دا ناطہ بالکل ہی ٹٹ جاندا سی۔ اوہ اکو تھاں نال ٹھڑے رہِ جاندے۔ شترقی نکیتن وچ بچیاں نوں ایہہ کھل حاصل سی۔ پہلی گل تاں ایہہ کہ کلاساں کھلے آسمان ہیٹھ درختاں تھلے لگدیاں۔ ہر استاد دی اپنی تھاں نسaچت سی۔ پیرئڈ ختم ہون توں بعد بچے ہی اک تھاں توں دوجی تھاں اُتے جاندے۔ انج انھا نوں سارے آلے-دوآلے نوں نیڑیوں دیکھن تے اس نال جڑن دا وی موقع ملدا سی تے تورے-پھیرے دا سواد وی۔ قدرت دا مطالعہ انھا دی پڑائی-لکھائی دا حصہ سی۔ بچے آسaرم دے پھلّ-بوٹیا بارے، کیٹ-پتنگیاں، درختاں تے پنچھیاں بارے سکھدے۔ موسماں نال جڑے تہوار مناؤن پچھے اک مقصد ایہہ وی سی، بچے ہر موسم دی ولکھن روح بارے سہج ہی جانو ہو جاندے تے وکھ-وکھ فصلاں دی بجائی تے کٹائی دا رتوآں دے چکر نال دی تعلقات اے، اوہ انھا دے دھر اندر تائیں اتر جاندا۔
شاعر دا ایہہ یعقین سی کہ اپنے ہتھاں-پیراں دا استعمال کرن نال جڑھ توں جڑھ بچے دی بدھی وی جاگ جاندی سی۔ اس لئی کراپھٹ تے باگوانی Tتے خاص زور دتا جادا سی۔ ٹیگور دا خیال سی کہ ساری سکھیا دا بنیاد بندے تے قدرت وچلے سمضموناں دی سجیوتا وچ پیا اے۔ تے ایہناں سمضموناں دے تن پرڑھاو ہن۔ قدرت نال بندے دے رسaتے دا سب توں پہلا 'کم' دا اے۔ کہTں جو اسنے جِTندا رہنا اے۔ تے جِTندے رہن لئی اسنوں اپنے آلے-دوآلے اُتے اثر-انداجa وی ہونا پویگا، اسنوں بدلنا وی پویگا۔ اس لئی بچیاں نوں گھر پاؤن،بنن-کتن تے حل-واہن دے نال ہی دوجیاں کئی دستکاریاں سکھائیاں جاندیاں۔ٹیگور دے حساب وچ دوسرا پڑاو خالص علم دا سی۔ حالانکہ قدرتی اصولاں دی بھال تے انھا دے انتر-سمضموناں نوں سمجھن دی انٹیکجوئل عمل نوں مڈھلے دور نالوں پوری طرحاں توڑنا اسمبھو سی۔ پر علم دے ترقی لئی اس پڑاو دی ساپیکھک ستنترتا لاجaمی سی۔ اتھے انسان محضa مڈھلیاں لوڑاں کرکے ہی قدرت دے ورتاریاں نال نہیں جڑدا، اسدے سمضموناں وچ اک ڈونگھائی آ جاندی اے۔ اسنوں اپنیاں اندریاں دیاں سیماواں دا پتہ لگن لگدا ہے-ہن اوہ ڈریکٹ علم توں ترک تے وویک دے سوخم جگت وچ داخل ہندا اے۔ ہن اوہ وکھ-وکھ تے دور-دراڈے دے ورتاریاں وچلے انتر-سمضموناں نوں سمجھن لگدا اے۔ ایہہ علم دا پڑاو اے۔
قدرت تے بندے دا تیجا تے سب توں اچا پڑاو، ٹیگور دے متّ وچ، پریم دا اے۔ حالانکہ تنو پڑاو ضروری ہن، کسے وی اک نوں نظر انداز نہیں کیتا جا سکدا۔ پر تیسرے پڑاو اُتے پہنچے بناں پہلے دونے پڑا نہ صرف ادھورے ہن سگوں خطرناک وی ہو جاندے ہن۔ ایہناں دوہاں ہی پڑاواں وچ دویت قایم رہندی اے۔ قدرت بندے لئی پیداوار تے کچے مال دا اک سوما ہی بنی رہندی اے۔ انج اوہ قدرت دی تباہی تے پھیر اپنی ہی بربادی دا راہ کھولھ بیٹھدا اے۔ 'مکتیدھارا' تے 'لال کنیر' سمیت کئی ناٹکاں وچ ٹیگور نے ایہہ کھوفناک تصویر کھچی اے۔ ٹیگور دا کہنا اے کہ تیجے پڑاو وچ داخل ہو کے بندہ اس حقیقت بارے جاگروک ہو جاندا اے کہ اوہ قدرت نالوں وکھ نہیں۔ سمیں-ستھان تے سائز دیاں دوریاں اس لئی مطلب گوا بیٹھدیاں ہن-ایہہ حالت پریم دی اے۔ جدوں پریم اپجدا اے تاں اوہ پہلے دو پڑاواں نوں وی اپنے کلاوے وچ لے لیندا اے تے انھا دے انے وہن نوں سجاکھا کر دندا اے۔
ٹیگور ولوں سجھائے گئے انسانی شخصیت دے ایہہ تنو پڑاو، اک طرحاں نال کام-مطلب، دھرم تے موکھش دی پرانے ونڈ ول وی دھیان کھچدے ہن۔ ٹیگور دے پہلے دوہیں پڑاو تاں پوری طرحاں 'کام تے مطلب' نال میل کھاندے ہن۔ پر تیسری تھا اُتے اوہ سچیت طور اُتے دھرم دی تھاں اُتے پریم نوں قائم کردے ہن۔ ایہہ باؤل کویاں جاں صوفیاں دی رنگت اے۔ پر چوتھے پڑاو موکھسa نوں اوہ پوری طرحاں ہی ردّ کردے ہن، کہTنکِ اوہناں دے چتّ وچ موکھسa دا وچار وی دویت دی یاد دلاندا اے، جد کہ پریم دویت دے کھرن دی حالت اے۔
پریم دی اس حالت اندر ہی بندہ صحیح معنےآں وچ 'نربھو' ہو سکدا اے، فکر دی اس بلندی اُتے 'سوڑیاں-گھروگیں کندھاں' ارتھہین ہو جاندیاں ہن۔ پر کی 'پریم' دی سکھیا ممکن اے۔ ٹیگور دا خیال اے کہ بیج روپ وچ ایہہ پریم بچے دے اندر ہی موجود ہندا اے۔ کوئی وی کلاس-رومس جاں سکول اسنوں پیدا نہیں کر سکدا، پر اسدے کھڑن لئی جو ماحول لوڑیندا اے، اوہ ماحول سرج کے اوہ 'پریم' دے کھڑن وچ سہائی ہو سکدا اے۔ ٹیگور کہندے ہن کہ اس لئی قدرت نال نیڑتا ہی کافی نہیں، سگوں ایہہ نیڑتا جاگی ہوئی وی ہونی چاہیدی ہے-چیتن۔