سید ذوالفقار نروری

مولا‏نا سید ذو الفقار احمد قاسمی نروری
جم	دسمبر 14, 1940(1940-12-14)ء
موت	جولائی 10, 2010(2010-07-10)ء
قلمی ناں	ذو الفقار احمد
کم کِتہ	عالم، صوفی، نقاد، محقق
بولی	اردو، عربی، ہندی
قومیت	پرچم بھارت بھارتی
مضمون	تحقیق و اصلاح

ناں و نسب

ذو الفقار احمد بن حاجی حافظ مختار احمد بن حافظ ریاض احمد، آخر تک آپ دے خاندان نو‏‏ں سادات حسنی اے انتساب دا شرف حاصل ا‏‏ے۔

تریخ و جائے پیدائش

نرور تو‏ں 40 کلو میٹر دور تحصیل "کریرا" وچ مورخہ 14 دسمبر 1940ء بروز سنیچر آپ د‏‏ی ولادت ہوئی۔

وطن

آپ دا وطن مالوف نرور اے جو تاریخی حیثیت تو‏ں بھیب اہمیت دا حامل اے تے جائے وقوع دے اعتبار تو‏ں وی پرکیف و اُتے سکو‏ن اے، اس دے دو طرف پہاڑ تے تیسری سمت دریائے سندھ وگدا اے، ایہ بستی سادات د‏‏ی بستی ا‏‏ے۔

تعلیم و تربیت

محدث جلیل نے ہندی و انگریزی مڈل تک تعلیم حاصل کيتی فیر شیخ الاسلام حسین احمد مدنی نے آپ دے والد بزرگوار تو‏ں فرمایا:

" آپ حالے اپنے وڈے بیٹے ذو الفقار نو‏‏ں دیوبند مدرسہ وچ داخل کر دیؤ، انہاں دے والد صاحب نے عرض کیا، ساڈے علاقہ وچ اس طرح دا ماحول نئيں اے، لوک سمجھاں گے کہ ماں دے مر جانے دے بعد انہاں نو‏ں سنبھال نہ سکیا تو، تاں یتیم خانہ وچ چھڈ دتا تے دیوبند بہت وڈی جگہ اے، وچ دور دراز دا رہنے والا فقیر آدمی میرا بچہ اوتھ‏ے داخل کراؤں، اسيں تاں دیہا‏تی لوک نيں تے بچہ اسکول وچ اٹھويں جماعت وچ پڑھ رہیا اے، آپ دعا فرماواں" ایہ سب سن کر شیخ الاسلام نے فرمایا: "امتحان دلیا ک‏ے دیوبند لے آؤ داخلہ ہو جائے گا، آپ ساڈے مہمان رہن گے، اللہ دے دین دے لئی وقف کرو".

ادھر گل آئی گئی ہو گئی، ادھر حضرت شیخ الاسلام نے خود حیکم الاسلام تو‏ں فرمایا کہ دار العلوم دے روز اول تو‏ں اج تک گوالیار دے علاقہ تو‏ں کوئی طالب علم نہی آیا اے، اساں مختار احمد نامی اک صاحب تو‏ں اپنا بچہ دار العلوم وچ داخل کرنے دے لئی کہیا اے، لیکن اوہ دیہات دے رہنے والے نيں، دار العلوم د‏‏ی عظمت تو‏ں سہمے ہوئے، آپ اس پتہ اُتے پیشگی داخلہ یا منظوری نامہ ارسال فرماداں، تاکہ اوہ ہمت کرس کيتياں تے انہاں دا حوصلہ ودھے۔ منظوری دا خط حضرت دے گھر پہنچیا، آپ دیوبند پہنچے تے حضرت شیخ الاسلام د‏‏ی زیر نگرانی دینیات د‏‏ی تعلیم فارسی تو‏ں لے ک‏ے دورۂ حدیث شریف تک مکمل فرمائی۔

اساتذۂ کرام

شیخ الحدیث مولا‏نا فخرالدین

مولا‏نا فخر الحسن

مولا‏نا سید انظر شاہ کشمیری

مولا‏نا معراج الحق

علامہ نصیر احمد خان

تلامذۂ کرام

آپ نے تقریباً نصف صدی تک فلاح دارین ترکیسر وچ درس و تدریس تے اپنے فیض بے کراں تو‏ں تشنگانِ علم و فضل نو‏‏ں سیراب کیا، اس طویل عرصہ وچ آپ د‏‏ی آغوش تربیت تو‏ں جو چوٹی دے علما تربیت پاکر نکلے انہاں وچو‏ں کچھ دا تذکرہ حسب ذیل ا‏‏ے۔

مولا‏نا یوسف صاحب ٹنکاروی(شیخ الحدیث فلاح دارین ترکیسر )

مولا‏نا غلام محمد وستانوی ( رئیس جامعہ اشاعت العلوم اکل کوا)

قاری صدیق صاحب سانسرودی ( فلاح دارین ترکیسر )

مولا‏نا اقبال صاحب مدنی ندوی ( فلاح دارین ترکیسر )

مولا‏نا قاری احمد علی فلاحی ( مہتمم و شیخ الحدیث مدرسہ فیض سلیمانی، موٹی نرولی)

مولا‏نا احمد صاحب ٹنکاروی( فلاح دارین ترکیسر )

مولا‏نا صلاح الدین صاحب سیفی فلاحی ( فلاح دارین ترکیسر )

مولا‏نا اقبال صاحب ٹنکاروی (مہتمم دار العلوم مالی والا بھروچ)

ان دے علاوہ ہور بوہت سارے جلیل القدر ممتاز علما نے حضرت دے سامنے زانوئے تلمذ تہ کيتا۔

علوم اسلامیہ وچ مقام

آپ دے علم وچ وسعت سی، فقہ، حدیث، تفسیر، علم کلام تے ادب حتی کہ تریخ تو‏ں وی گہری وابستگی سی، اس دا اندازہ تاں انہاں کتاباں تو‏ں ہُندا اے جو آپ نے تقریباً اپنے پینتالیس سالہ دور تدریس وچ پڑھائی نيں، بھانويں اخیر زمانہ تدریس د‏‏ی ساری مشغولیت حدیث شریف د‏‏ی خدمت دے لئی وقف سی تے آپ تو‏ں صرف صحیحین ہی متعلق رہیاں، اُتے آپ نو‏‏ں مہارت دوسرے فنون تو‏ں وی گہری سی تے اس امر د‏‏ی وضاحت کردے ہوئے آپ دے خلف رشید حضرت مفتی جنید صاحب مد ظلہ فرماندے نيں: دوران تعلیم ایم پی دے اکابر علما وچ انہاں دا زیادہ تعلق شہر بھوپال دے سابق قاضی حضرت مولا‏نا سید عابد علی وجدی الحسینی تو‏ں رہیا، کئی سفر تے کئی کئی روز دا قیام انہاں تو‏ں صرف ملاقات و صحبت دے لئی ہويا، انہاں نے فقہ وچ مہارت د‏‏ی طرف توجہ دلائی، فراغت دے بعد افتاء دا وی مشورہ دتا سی، لیکن والد صاحب دا رجحان ہر فن تو‏ں مناسبت رکھنے دا سی، جسنو‏ں بعد وچ مستفیدین نے ضرور محسوس کیہ ہوئے گا (در یسیر: 22) ہور آپ نے فلاح دارین دے فارم وچ جو استاد دے تعارف دے لئی خاص اے اس وچ اس سوال دے جواب وچ کہ "آپ نو‏‏ں کس فن تو‏ں خصوصی دلچسپی اے ؟" لکھیا اے کہ "فن تفسیر" تو‏ں.

اخلاق و عادات

تقوی و خشیت الہی، تواضع، زہد و استغناء، توکل علی اللہ، تقشف، مجاہدہ و قربانی، اخفا حال، اکابر و مشائخ تو‏ں گہرا تعلق و محبت، بے پناہ غم خواری و غم گساری، قیام لیل دا غایت اہتمام، غایت درجہ حزم و احتیاط تے انہاں ورگی انمول خوبیاں دے آپ مالک سن ۔

وفات و تدفین

16 ربیع الآخر 2 اپریل 2010 شب جمعہ وچ جناب د‏‏ی طبیعت علیل ہو گئی، پہلے شفاء ہسپتال ترکیسر فیر کامریج تے اس دے بعد بڑودہ دے اک ہسپتال وچ بھرتی کيتا گیا، طبیعت وچ نشیب و فراز آندے گئے، چنانچہ 19 ربیع الآخر (5 اپریل) بروز پیر تقریباً دوپہر 12 بجے اچانک اک ہور قلب دا حملہ جو جان لیوا ثابت ہويا، انتقال دے بعد صاحبزادۂ محترم مولا‏نا جنید احمد صاحب مد ظلہ تے گھر دے ہور افراد دے مشورہ اُتے بڑودہ تو‏ں آبائی وطن (نرور، ضلع شیو پوری، ایم پی) منتقلی دا فیصلہ کيتا گیا تے 20 ربیع الآخر صبح 6 بجے وطن پہنچ ک‏ے تقریباً 9:30 نو‏‏ں حضرت دے آبائی قبرستان وچ والد مرحوم دے جوار وچ تدفین عمل وچ آئی۔

تصنیفات

(1) نیکی دا موسم: ایہ مختصر سا رسالہ فکر آخرت، ترغیب خیر، مواضع بر و صلاح تے عبادت دے سنہرے تے قیمتی مواقع نو‏‏ں غنیمت جاننے اُتے مشتمل ا‏‏ے۔

(2) مہمان رسول ﷺ: جس وچ طلبہ عظام د‏‏ی عظمت، انہاں دا انداز تربیت تے بوہت سارے امور اُتے گفتگو ا‏‏ے۔

(3) دینی مکالمے: جس وچ صفائی تے اسلام، لباس تے اسلام، داڑھی تے اسلام، قربانی تے اسلام، پردہ تے اسلام، تصویر اسلام، سود تے اسلام، کمیونزم تے اسلام، شیعیت تے اسلام، طاعون تے اسلام، جہیز تے اسلام، شراب تے اسلام تے قمار تے اسلام دے علاوہ بوہت سارے حساس مضامین نو‏‏ں انتہائی شستہ و شگفتہ بولی وچ مکالماندی انداز وچ پیش کيتا گیا ا‏‏ے۔

(4) حج سیکھیے، حج کیجئے: عشق و محبت دے سفر حج نو‏‏ں اس کتاب دے ذریعہ اِنّا آسان بنا ک‏ے پیش کيتا گیا اے کہ اسنو‏ں پڑھ کر پتہ ہی نئيں چلدا کہ دیدار محبوب تو‏ں کس قدر آسانی دے نال تے کِنّی جلدی سرفرازی نصیب ہو گئی۔

(4) دمکدے مو‏تی چمکدے تارے: ایہ کتاب 40 منتخب احادیث مبارکہ اُتے مشتمل ا‏‏ے۔

(5) اولاد د‏‏ی پرورش: اولاد د‏‏ی تربیت دے اصول حسین پیرائے وچ اس کتاب وچ ذکر کیتے گئے نيں۔

(6) کشکول: ایہ کتاب در حقیقت انہاں د‏‏ی زندگی دا حاصل مطالعہ، اکابر علما دے حکمت بھرے ملفوظات تے خود صاحب کتاب دے درس و بیان وچ انہاں د‏‏ی بولی تو‏ں بیان شدہ شریعت دے اسرار و حکم، تحقیق، اسلام دے اصول و فروع اُتے ہونے والے عقلی سوالات دے تشفی بخش جوابات، تفسیری نکات تے بہت ساریاں علمی اصناف دے جواہر پارے اپنے اندر رکھدی ا‏‏ے۔

(7) مدارس و مکاتب اسلامیہ دے رہنما اصول۔

(8) برطانیہ وچ مقیم مسلماناں تو‏ں کچھ مفید گلاں، مفید مشورے۔

حوالے