سید عابد علی وجدی الحسینی
وجدی الحسینی
ناں و نسب
سودھوسید عابد علی بن سید صابر علی بن سید شاکر علی بن سید قادر علی بن سید امیر علی سندیلوی مشہدی ،سادات مشہدی توں نيں جنہاں دا سلسلہ نسب امام جعفر صادق دے واسطہ توں حضرت امام حسین نال ملدا اے۔
مشہد توں بھوپال تک اجداد دا سفر
سودھومورث اعلیٰ عارف باللہ" سید محمد" نےتیموری غارت گری دے اُتے آشوب دور 1493ء وچ مشہد مقدس نوں خیر باد کہ کر ہندوستان دا رخ کیتا ، اودھ وچ آکے ٹھہرے ، انہاں دے دو صاحبزادے سن ، اک سید احمد جنہاں نے "کالپی" نوں اپنا مستقر بنایا اوردوسرے سید امیر علی جو"سندیلہ" وچ قیام پزیر ہوئے، جو اس وقت شرفاء، علما و صوفیا دی بستی سی، اپنی عالی نسبی ودور اندیشی دی بنا اُتے مقبول خواص و عوام و صاحب مناصب ہوئے،حضرت دے جد الجد سید امیر علی حکومت آصفیہ دی شیعہ گردی دے طوفان وچ سندیلہ چھڈ کے وارد بھوپال ہوئے، نواب قدسیہ بیگم نے موصوف نوں صوبہ دار دے عہدہ اُتے فائز کیا، جتھے انہاں نے اپنی مختلف خدمات دی وجہ توں نیک نامی دا تمغا حاصل کیا، انہاں دے صاحبزادے سید قادر علی اپنی انتظامی صلاحیت دی وجہ توں ریاست دے مختلف عہدےآں اُتے رہ کے آخر وچ شاہجتھے بیگم دی ڈیوڑھی خاص دے معتمد و میر منشی {چیف سیکریٹری} رہے، جد امجد سید شاکر علی جدوں پیدا ہوئے تاں مادر مہربان اللہ نوں پیاری ہو چکیاں سن، اس لئی نواب سلطان جتھے بیگم دے نال بچپن وچ پلے ودھے، جس دی بنا اُتے سرکار عالیہ ہمیشہ اس دا لحاظ رکھدی سن، آپ ریاست وچ نائب تحصیلدار سن، آپ دے والد ماجد سید صابر علی مروجہ تعلیم دے بعد ریاست دی مختلف خدمات انجام دے کے پنشن یاب ہوئے تے 1943ء وچ انتقال فرمایا۔
پیدائش و تعلیم
سودھواس گھرانہ وچ سید عابد علی وجدی الحسینی نے7 ذی قعدہ 1336ھ مطابق 9اگست 1918ء نوں شہر بھوپال وچ اکھاں کھولاں ، وجدی صاحب دی پیدائش دا ایہ دور سلطان جتھے بیگم دی حکمرانی دا دور سی، جو انہاں دے ذوق تعلیمی دی بنا اُتے مشرقی علوم دے ماہراں توں بھریا ہواسی، اس لئی تعلیم دی طرف رغبت فطری تھی؛ لہذا سب توں پہلے نوک قلم اپنے جد امجد سید شاکر علی دے ہتھوں توں پکڑی ، جو شیريں رقم دے شاگرد سن تے شیريں رقم زمرد رقم {میر پنجہ کش دہلوی استاذ بہادر شاہ ظفر} دے شاگرد سن، مدارس احمدیہ و سلیمانیہ وچ اردو ، فارسی و عربی دی ابتدائی تعلیم حاصل کيتی ، جتھے آپ نے مولانا عبد الرشید مسکین ، قاضی محمد شعیب، مفتی خلیل اللہ ، مولانا عبد الرحمن ، مولوی محمد حسن منطقی ٹونکی تے صوفی محمد صدیق حیدرآبادی توں کسب فیض کیتا ، قاضی محمد یحیٰ ، مفتی عنایت اللہ خلف مفتی لطف اللہ علی گڑھی تے بھوپال دے مشہور مصنف علامہ ذو الفقار احمد نقوی نوں سالانہ امتحان بچپن ہی وچ دتا، حضرت قطب عالم مولانا رشید احمد گنگاوہی دے چہیندے شاگرد حضرت قاضی محمد حسن مرادآبادی نے فقہ دی ابتدائی تعلیم دتی تے کم عمری دی بناپر "مولوی مختصر" دا خطاب دتا۔
رحلت علمی
سودھورحلت علمی دے لئی 1933ء وچ والدین توں اجازت لے کے اک مختصر قافلہ دے نال پہلے مظاہر علوم فیر دیوبند پہنچے،حضرت شیخ الادب مولانا اعزاز علی امراوہی دے زیر سایہ رہ کے طالب علمی دا دور گزاریا، جدوں 1936ء وچ یونیورسٹی ازہر دا وفد علامہ مصطفیٰ مراغی دی سرکردگی وچ دیوبند پہنچیا تو" النادیہ "کے سیکریٹری دی حیثیت توں مولانا عبد الحق مدنی دی صدارت وچ وجدی صاحب نے استقبال کیتا۔ شیخ نے مولانا دی تقریر سن کر تحسین آمیز کلمات کہے۔
اساتذہ دیوبند
سودھودار العلوم دیوبند وچ حضرت شیخ الاسلام حسین احمد مدنی ، شیخ التفسیر علامہ شبیر احمد عثمانی ، شیخ روحانیت میاں اصغر حسین صاحب، شیخ المعقول علامہ ابراہیم بلیاوی ، شیخ الادب مولانا اعزاز علی امروہوی ، شیخ المعانی والبدیع علامہ عبد السمیع تے فقیہ الامت مفتی محمد شفیع صاحب توں کسب فیض فرمایا۔
اسفار بعد وچ فراغت تعلیم
سودھواپنے محب محترم قاری فخر الدین گیاوی دی ہمراہی وچ رنگون گئے تے احباب دے اصرار اُتے راندیریہ کالج {رنگون سٹی} وچ عربک لیکچرار دی حیثیت توں کچھ وقت گزاریا، فیر جاپان دے حملہ1937ء دے اندیشہ توں رنگون نوں الوداع کہیا، دوسرا سفر سید ازہر شاہ قیصر دی ہمراہی وچ کشمیر دا ہويا ، کشمیر توں واپسی اُتے لاہور وچ حضرت مولانا احمد علی مفسر لاہوری دے ایتھے استفادہ دے لئی قیام فرمایا۔
دہلی دا قیام تے سرگرمیاں
سودھو1939ء توں دار السلطنت دہلی وچ چار سالہ قیام فرمایا تے اوتھے ابتدا وچ مشرقی امتحانات {مولوی، فاضل، منشی فاضل وغیرہ }کی کچھ دن تکمیل وچ لگے رہے،فیر حضرت مفتی کفایت اللہ صاحب رحمۃ اللہ علیہ توں فتوی نویسی دی ہدایات تے سحبان الہند مولانا احمد سعید دہلوی دی سرپرستی وچ تقریری سلسلہ دا آغاز کیا، اس دوران شعرو شاعری ، ادبی محفلاں دی کی شرکت وصدارت کرنے دی عزت توں وی نوازے گئے، اسی اثناء وچ سابق صدر جمہوریہ ڈاکٹر ذاکر حسین خاں دے ایماء اُتے 1941ء-1942ء وچ یونیورسٹی ملیہ وچ خدمت انجام دتیاں، یونیورسٹی دی خدمات دے زمانہ وچ امام انقلاب مولانا عبید اللہ سندھی رحمۃ اللہ علیہ دی صحبت تے انہاں دے نرم و گرم انقلابی افکار و خیالات توں واقفیت ہوئی، جدوں 1943ء وچ وطن واپسی ہوئی تاں رشتہ ازدواج توں منسلک ہو گئےتے اس دے بعد ہی والد محترم دا حادثہ وفات پیش آیا۔
تدریس، مقالہ نگاری ،تعلیمی وسماجی خدمات
سودھوجتھے توں ابتدا کسب فیض کیتا تھا{مدرسہ احمدیہ و سلیمانیہ} اوتھے تدریس دا آغاز فرمایا تے جدوں ریاست دی خوش طالعی توں 1945ء وچ علامہ سید سلیمان ندوی بحیثیت امیر الیونیورسٹی و قاضی القضاۃ بھوپال جلوہ فرما ہوئے تاں حضرت نوں ابتداً استاد تریخ ،فیر محدث دوم دے اعزاز توں نوازیا گیا، سید صاحب دی رہنمائی اُتے نظم توں نثر دی طرف توجہ فرمائی فیر ملک دے وقیع علمی و ادبی رسالے وچ مضامین و مقالات شائع ہوئے تے 1946ء-1948ء دے "بہترین ادب" وچ آپ دے مقالات شامل کیتے گئے، ریاست دے آخری دور وچ قاری عبد الرووف دے نال ادارہ شرقیہ قائم کرکے مشرقی علوم ، فارسی واردو دی خدمت انجام دتی ، منشی ، منشی فاضل، ادیب ، ادیب فاضل پنجاب یونیورسٹی دے امتحانات دے ذریعہ جس نے علمی ترقی دا نواں باب کھولیا تے سینکڑاں لوک صرف انگریزی وچ امتحان دے کے ایم-اے، بی-اے ہوئے تے سرکاری خدمات انجام دتیاں، 1950ء وچ بھوپال دے انڈین یونین وچ ضم ہو جانے دے بعد حضرت سید صاحب دے ہتھوں دار العلوم تاج المسیتاں دا افتتاح ہويا، حضرت اس ادارہ دے ابتدائی اساتذہ وچ سن، اسی دوران جمعیۃ دی اک شاخ دی بنیاد بھوپال وچ رکھی تے کسٹوڈین دے ظلم توں لوکاں نوں بچایا ۔
شعر و ادب
سودھوآپ اک صاحب طرز ادیب و انشا٫ پرداز ہونے دے نال نال قادر الکلام شاعر وی سن ، آپ دے اشعار دے نمونے آپ دی منثورات وچ جستہ جستہ بکھرے ہو ئے نيں، اک حمد تے اک مناجات تاں آپ دی کتاب "قطب مالوہ" وچ آپ دیکھ سکدے نيں، جس دا مطلع اے " اے خدا دانائے سر جسم و جاں" تے مناجات دا مقطع اے،"ان دعاواں نوں اےخدا مقبول کر /اس چمن دی ہر کلی نوں پھُل کر، آپ دی متعدد نعتاں "ندائے شاہی" دے نعت النبی نمبر وچ وی آگئیاں نيں، ہور "اے حساں بھوپال تال " دے عنوان توں آپ دا اک کلام آپ دی قابل قدر کتاب "ہندوستان اسلام دے سایہ وچ "موجود اے، جسنوں شہر بھوپال دی اک منظوم تریخ کہنا زیادہ مناسب ہوئے گا، دہلی دے قیام دے دوران ادبی محفلاں و مشاعراں وچ شرکت وصدارت دا ذکر اُتے آیا ، اک اہل بولی وادب و اصحاب نظم و نثر دے شہر وچ ادبی محفلاں دی صدارت اک دور افتادہ" مالوی "دے لئی سرمایہ افتخار وی اے تے اس دے سخن گو،سخن فہم و سخن سنج ہونے دی سند وی ، جدوں آپ تاج المسیتاں وچ تدریس توں منسلک سن تاں وی ایسی بہت ساریاں محفلاں وچ شرکت کردے رہے، آخر حضرت علامہ سید سلیمان ندوی رحمۃ اللہ علیہ قاضی القضاۃ بھوپال نے آپ نوں شاعری دی بجائے نثر نگاری دی طرف رخ کرنے دا مشورہ عنایت کیتا تے فرمایا: " مولوی صاحب ایہ ہر مسافر دے قدم نوں پھڑ لیندا تے اگے ودھنے توں روک دیندا اے، آپ ذرا وجدی دے نال تھوڑا سا نجدی وی ہو جائیے"فیر آپ نے نثر نگاری دے میدان وچ وی قدم رکھیا تے ملک دے وقیع علمی و ادبی رسالے وچ مضامین و مقالات شائع ہوئے ؛ چنانچہ آپ نوں ایہ فخر حاصل اے کہ 1946–1948 ٫ دے "بہترین ادب" وچ آپ دے مقالات شامل کیتے گئے، آپ دیاں کتاباں جو ساڈی دسترس وچ نيں جس طرح علوم توں لبریز نيں اسی طرح ادب دا شاہکار وی نيں۔
سفر برار ،زیارت حرمین تے بھوپال واپسی
سودھومرحوم حکیم عبد الاحد خاں دی دعوت اُتے سفر برار پیش آیا تے اوتھے دینی تعلیم دے فروغ دے لئی طرح اقامت پائی، امراوندی نوں مرکزبنایا تے صوبہ برار وچ مکاتب دا جال بچھا دتا، درس قرآن تے دعوت تبلیغ دے سلسلہ نوں عام کیا، فیر صوبہ دے قدیمی مدرسہ دے احیاء دے لئی قصبہ کولہا پور نوں اپنا مرکز بنایا تے مدرسہ انوار العلوم دے درجات حفظ و عربی دا افتتاح آپ دے دست اقدس توں عمل وچ آیا، 1952ءماں حاجی نور خاں مرحوم دی ہمراہی وچ زیارت حرمین شریفین توں مشرف ہوئے تے فیر دار العلوم تاج المسیتاں دی دعوت اُتے 1954ء وچ دوبارہ بھوپال آگئےتے 1960ء تک اس ادارہ وچ تعلیمی خدمات انجام دتیاں۔
سجے و جبل پور دا سفر ، بھوپال دا عہدہ قضاءتے ترجمہ والی مسجد دا قیام
سودھو1960ء وچ سجے دے تعلیمی نظام ، مکاتب دی تنظیم تے جامع العلوم سجے دی توسیع دے لئی مخلصین دے اصرار اُتے سجے پہنچے ، ہور سجے جبلپور دے روح فرسا فسادات وچ مسلماناں دی تسلی دے لئی بے انتہا خدمت انجام دتیاں حالے کم جاری ہی سی کہ حضرت قاضی عبد الہادی خاں صاحب کےحکم توں بھوپال لوٹے تے 1961ء وچ نائب قاضی بنائے گئے، چند ماہ بعد مفتی عبدالہادی وفات فرما گئے تاں آپ نوں مسند قضا سونپا گیاتے وفات تک بھوپال دے باجبروت وصاحب اختیار قاضی رہے، ہور اسی عرصہ وچ آپ، مفتی عبد الہادی خان صاحب تے مفتی عبد الرزاق خان صاحب دے اجتماع توں درس نظامی دے مدرسہ دی داغ بیل ڈال د گئی، درس نظامی دی اکثر کتاباں پڑھائاں ہور بخاری بھی؛بلکہ آپ اہل علم وچ "حضرت شیخ الحدیث" ہی دے ناں توں مشہور سن ۔
تصوف و سلوک
سودھوخانقاہ مجددیہ وچ شاہ محمد یعقوب نقشبندی دے ایتھے ختم خواجگان وچ پابندی توں حاضر ہُندے ،1935ء وچ حضرت حکیم الامت تھانوی دی خانقاہ امدایہ وچ حاضر ہوئے، حضرت نےدعااں توں نوازیا، تعلیم باطنی دے لئی حضرت شیخ مدنی توں رشتہ استوار کیتا تے کچھ مدت ذکر و اذکار وچ رہے اخیر وچ حضرت مولانا مسیح اللہ خان صاحب جلال آبادی توں رشتہ ارادت جوڑا تے حضرت توں خلافت وی پائی۔
بزرگاں دی نظر وچ آپ دا مقام تے حادثہ وفات
سودھوعلامہ سید سلیمان ندوی نے "مورخ"، مولانا عبدالماجد دریابادی نے سفرنامہ وچ " جامع شخصیت"، شیخ الحدیث نے اپنی مسند وچ "علامہ "تے مولانا علی میاں نے "فاضل گرامی "جداں وقیع القاب توں نوازیا،4اکتوبر 1990ء نوں آپ اس دار فانی توں رخصت ہوئے۔
لکھتاں
سودھوہندوستان اسلام دے سایہ وچ
بھوپال تحریکات آزای دے آئینہ وچ
تریخ قضاۃ و مفتیان بھوپال،قطب مالوہ
تریخ ریاست بھوپال
خطبات جمعہ و عیدین
تفسیر بسم اللہ الرحمن الرحیم
چہل حدیث منظوم
سیرۃ النبی منظوم
ہور آپ دی بہت ساریاں دینی ،علمی،ادبی تصنیفات امراوندی دے قیام دے دوران 20 دسمبر1950ء نوں حادثہ فسادات وچ یکاک نذر آتش ہو گئياں[۱]
- ↑ خود نوشت سید وجدی الحسینی از کتاب قطب مالوہ