سکھ روہیلہ لڑائی

سردار جسا سنگھ آہلووالیا دل خالصے دے سپہ سالار ہوندے کارن پنجاب ولوں باہر وی کئی فوجی کاروائیاں لئی جاندے رہے سن اتے انھاننے بھرپور کامیابی حاصل کیتی۔ اس ساریاں فوجی کاروائیاں وچوں کجھ تتھی ابھر کے ساہمنے آؤندے ہن۔ سبھتوں پہلاں تاں انھاننوں دلی دے پردھانمنتری نجیب الدولہ دی ترقی پھٹی اکھاں نہیں بھاندی سی۔ اسدا کارن ایہہ سی کہ اوہ غیرملکی بادشاہ احمدشاہ ابدالی دی حفاظت حاصل کرن لئی بھارت دی نسبت افغانستان نال زیادہ پیار کردا سی۔

دوجا، آہلووالیا جی نوں ایہہ پکا یعقین ہو گیا سی کہ سکھ اک نویں طاقت دے روپ وچ ابھر چکے ہن اتے اوہ پنجاب نوں خود انحصار اتے آزاد حکمرانی بناکے دیس دی رکھیا لئی قابل ہو گئے ہن۔ تیجا، اوہ دلی وچ وی سکھاں دا دبدبا ویکھنا چاہندے سن تاکہ اتھے دے حکمران مالوا کھیتر وچ سکھاں نوں اپنی–اپنی سیاسی طاقت قائم کرن وچ بادھک نہیں بنن۔ اسدے علاوہ آہلووالیا اس گل لئی وی ویاکل سن کہ گروہ بھارت واسی سکھ دھرم دے بانی گرو صاحباناں دے ادیساں اتے اپدیساں دی طرف آکرشت ہون تاکہ اس ڈھنگ ولوں سکھاں دی طاقت دا سرلتاپوروک پرسار ہو سکے۔ اپروکت کارناں دے فلسروپ سردار جسا سنگھ آہلووالیا جی نے سبھتوں پہلاں نجیب الدولہ ولوں نبڑنا چاہیا۔

پرنامسوروپ ستمبر، 1765 عیسوی وچ دل خالصہ نجیب الدولہ دے ول ودھ چلیا۔ اس تجربہ ولوں سابق ایہہ نشچا کیتا گیا سی کہ سکھ اکٹھے دوناں ولوں نجیب الدولہ دے کھیتر اتے ہلاّ بول دین، اسلئی ترون دل دے فوجی تاں بوڈریادے کشتی تھاں ولوں جمنا نوں پار کرکے سہارنپور کھیتر وچ داخلہ کر گئے۔ دوجے پاسے بڈھا دل نے جسا سنگھ جی دے نیترتو وچ ہور سرداراں سمیت پنجھی ہزار گھڑسوار لے کے دلی دے اتری بھاگّ وچ واقع نجیب الدولہ دیاں جاگیراں اتے ہلاّ بول دتا۔

اجیہا پرتیت ہندا اے کہ اوہ دوناں دل صرف حالت نوں بھانپن لئی آئے سن اتے اس کارن جلدی ہی دیوالی منان لئی14 اکتوبر، 1765 نوں امرتسردے ول پرط پئے۔ دیوالی گزرن دے کجھ ہی سماں بعد سردار جسا سنگھ آہلووالیا نے ہور سکھ سرداراں سمیت نجیب الدولہ دے کھیتراں اتے دوبارہ ہلاّ بول دتا۔ مجپھرگڑ دے قلعے وچ شاملی نامک ستھان اتے سکھاں اتے روہیلیاں دے وچکار بھیشن لڑائی ہوئی۔ اس سماں نجیب الدولہ دے کول اک وڈا توپ خانا سی، پر سکھاں نے گنے دے کھیتاں دی آڑ لے کے گولیاں دی بوچھار ولوں نجیب الدولہ نوں حیران–ویاکل کر دتا۔

شام تک ڈٹ کے لڑائی ہندی رہی۔ دوجے دن پھر ولوں گھماسان لڑائی ہوئی۔ روہیلیاں دے وشیات سپہ سالار رنزمین وچ مارے گئے۔ اس اتے سکھاں نے نجیبدولادے پتّ جابتا خان اتے ہلاّ بول دتا اتے اسنوں گھیرے وچ لے لیا پر نجیب الدولہ نے توپخانے دا منافع چکدے ہوئے سکھاں دے گھیرے نوں توڑن وچ کامیابی حاصل کر لئی، دن بھر لڑائی چلدی رہی، نتیجہ نہیں نکلن دے کارن سکھ ہنھیرے دا منافع چکّ کے پرط گئے۔

اسی سال22 اکتوبر، 1767 عیسوی نوں دیوالی دے موقعے اتے سکھ پھر پانیپت دے کھیتر وچ جا اترے۔ اوہناں دا مقابلہ کرن لئی نجیب الدولہ پھر فوج لے کے آگوُ ہویا پر اس وار اسنے محسوس کیتا کہ سکھاں نوں روکنا اسدے بس وچ نہیں اے۔ اوہناں دناں سکھاں نے لگبھگ سمچے پنجاب اتے اپنا اختیار قائم کر رکھیا سی۔ انھاننے احمدشاہ ابدالی نوں وی ہرا کے واپس پرتن اتے مجبور کر دتا سی۔ ہن ایہہ مقررہ جیہا جان پیندا سی کہ سکھ جلدی ہی دلی اتے وی حاوی ہون والے ہن۔

ایہناں گلاں نوں دھیان وچ رکھ کے نجیب الدولہ نے سوچیا کہ جیکر اسے طرحاں سکھاں دی طاقت ودھدی رہی تاں اجیہی حالت وچ مغل اپنی راجگڑھ ولوں وی ہتھ دھو بیٹھنگے اتے مغل شہجادوں اتے ملکہ زینت محل دی رکھیا کرنا وی اسدے لئی اسمبھو ہو جاویگا۔ پردھانمنتری نجیب الدولہ نوں اجیہی سمبھاوت حالت دا آبھاس ہو رہا سی، ات: اسنے اپنی لچاری دی اطلاع الاہباد وچ وراجمان شاہ عالم دوسرا نوں اس پرکار بھیجی۔ اسنے پتر وچ تھلے لکھے وچار ظاہر کیتے–

"میں ہن تک نوجوان شہجادوں اتے راجماں دی پوری لگن اتے نشٹھا ولوں سیوا کیتی اے پر ہن اوہناں دی رکھیا لئی جنے ساہس دی لوڑ اے، اوہ میرے کول نہیں رہا اے، اسلئی حضور نوں راجگڑھ پدھار کے اپنی رکھیا آپ کرنی چاہیدی اے۔ داس ولوں حجور دے ساہمنے واضع شبداں وچ ارداس اے کہ اوہ ہن بدلے ہوئے حالات وچ اوہناں دی سیوا دے لایق نہیں اے۔ نجیب الدولہ نے اس آشئے دا اک پتر راجماں زینت محل نوں وی لکھیا کہ اوہ دلی دی رکھیا کرن وچ ناکام اے۔

جیکر اوہ چاہے تاں انھاننوں شاہی خاندان ہور میبراں دے کول، بادشاہ شاہ عالم دے کول الہٰ آباد منتکل کر دیوے کیونکہ ہن سکھ انا زور پھڑ چکے ہن کہ اوہ آپ اپنی جان بچاؤن وچ سمرتھاوان نہیں رہِ گیا اے۔ ات: اسدی اچھا اے کہ اوہ سیاسی جیون ولوں سنیاس لے کے مکہ اتے کسے ایکانت ستھان وچ شرن لے کے اپنی عمر دے باقی دن بتیت کرے۔

ایہہ پتر لکھن دے کجھ ہی دناں بعد نجیب الدولہ نے اپنے پتّ جابتا خاندے سر اتے پگڑی باندھکے اپنی زندہ سمت وچ ہی اسنوں اپنے سیاسی اتے سماجی ادھیکاراں نوں سونپ دتا۔اسنے جابتا خان نوں باہری طاقتاں ولوں نبڑن دی وی پوری طرحاں چھٹّ دے دتی اتے اسنوں ایہہ وی نردیش دتا کہ کسے ہور ولوں پرامرش لئے بناں اپنی اچھانسار سکھاں ولوں لڑائی اتے سمجھوتا کرکے فیصلہ کر سکدا اے۔

نجیب الدولہ نے دلی واقع نائب سلطان خان نوں واپس سدّ لیا۔ اجیہے وچ ضابطہ خان نے لہاری اتے جلال آباد وچ ترنت سکھاں ولوں صلاح کر لئی۔ نجیب الدولہ دے استیپھے ولوں الہٰ آباد واقع شاہ عالم دی چنتا ودھ گئی۔ اسدی ماں اتے وارث نوں ہن کون بچائیگا، اوہ اس دودھا وچ پیا ہویا سی۔ جیکر اوہ اپنے پروار نوں الہٰ آباد وچ سدّ لوے تاں ہریانہ اتے پنجاب دے لگبھگ سارے کھیتراں وچ پربھتو قائم کر چکے سکھ بناں کسے اڑچن دے دلی وچ آ وڑنگے۔

تدّ انھاننوں اتھے ولوں کڈھنا بہت دشکر کم ہووےگا۔ اوہ سمجھ رہا سی کہ جیکر سکھاں نے اک وار دلی اتے قبضہ قائم کر لیا تاں اوہ دلی دیاں گلیاں وچ بھٹکدے ہوئے ہزاراں مغل شہزادیاں ولوں کسے اک دی پٹھّ تھپتھپا کے اسنوں تخت اتے بیٹھا دینگے۔ تدننتر اوہ اسدے نیمی روپ ولوں بادشاہ دے تخت اتے وراجمان ہون دی اعلان کرکے اپنے پٹھے بادشاہ دے نام اتے مغل راج نوں ہتھیا لینگے۔ اس سارے منو ویگاں دے کارن شاہ عالم ہمیشہ ویاکل رہندا سی۔