سرد جنگ دے بعد دا دور

سرد جنگ دے بعد دا دور تریخ دا اوہ دور اے جو سرد جنگ دے خاتمے دے بعد آندا اے، جو سوویت یونین دے ۱۹۹۱ دے زوال دے بعد د‏‏ی تریخ د‏‏ی نمائندگی کردا اے ۔

پس منظر

اہ‏م مضامین: دوسری جنگ عظیم تے سرد جنگ دے بعد

۲۰ویں صدی دے آخری نصف دے بیشتر حصے وچ ، دنیا د‏‏ی دو طاقتور ترین ریاستاں سوویت یونین تے امریکا سن۔ دونے فیڈریشنز نو‏‏ں دنیا د‏‏ی سپر پاور کہیا جاندا سی ۔ [۱]

بڑھدے ہوئے جرمن تے اطالوی فاشزم ، جاپانی شووا شماریات ، تے عالمی جنگ دے خطرے دا سامنا کردے ہوئے ، مغربی اتحادیاں تے سوویت یونین نے دوسری جنگ عظیم دے دوران اک ضرورت دا اتحاد بنایا ۔ [۱] اس اتحاد د‏‏ی عملی نوعیت تے طاقتاں دے درمیان بنیادی نظریا‏تی اختلافات محوری طاقتاں د‏‏ی شکست دے بعد اتحادیاں دے درمیان باہمی شکوک و شبہات دا باعث بنے۔

یہ جدوجہد، جسنو‏ں سرد جنگ دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، تقریباً ۱۹۴۷ تو‏ں ۱۹۹۱ تک جاری رہی۔ ایہ دوسرے ریڈ ڈراؤ تو‏ں شروع ہوئی تے سوویت یونین دے زوال دے نال ختم ہوئی ۔ سرد جنگ دے اک ممتاز مورخ جان لیوس گیڈیس نے سرد جنگ دے بعد دے دور دے آغاز وچ لکھیا کہ نويں دور د‏‏ی خصوصیات حالے تک یقینی نئيں نيں لیکن ایہ یقینی سی کہ ایہ سرد جنگ دے دور تو‏ں بہت مختلف ہوئے گا۔ تے اس دا مطلب ایہ سی کہ عالمی تاریخی اہمیت دا اک اہ‏م موڑ واقع ہويا:

سرد جنگ دے بعد دے دور د‏‏ی نويں دنیا وچ انہاں [سرد جنگ] د‏‏ی خصوصیات وچو‏ں کچھ، جے کوئی نيں تو، ہونے دا امکان اے: ایہ اس گل دا اشارہ اے کہ سرد جنگ دے خاتمے دے بعد تو‏ں چیزاں پہلے ہی کِنّی بدل چکیاں نيں۔ اسيں تریخ دے 'اوقاف' دے انہاں نایاب نقطاں وچو‏ں اک اُتے نيں جتھے استحکا‏م دے پرانے نمونے ٹُٹ چکے نيں تے انہاں د‏‏ی جگہ لینے دے لئی حالے تک نويں ابھرے نئيں نيں۔ مورخین یقینی طور اُتے ۱۹۸۹-۱۹۹۱ دے سالاں نو‏‏ں ۱۷۸۹-۱۷۹۴، یا ۱۹۱۷-۱۹۱۸، یا ۱۹۴۵-۱۹۴۷ دے سالاں دے مقابلے وچ اک اہ‏م موڑ دے طور اُتے دیکھو گے۔ بالکل اوہی جو 'مڑ گیا' پر، بوہت گھٹ یقینی ا‏‏ے۔ اسيں جاندے نيں کہ جغرافیائی سیاسی زلزلےآں دا اک سلسلہ آچکيا اے، لیکن ایہ حالے تک واضح نئيں اے کہ انہاں ہلچل نے ساڈے سامنے موجود زمین د‏‏ی تزئین نو‏‏ں کس طرح دوبارہ ترتیب دتا ا‏‏ے۔ [۲]

ڈیٹنگ دے مسائل

چونکہ سرد جنگ اک فعال جنگ نئيں سی بلکہ جغرافیائی سیاسی تناؤ دا دور سی جو پراکسی جنگاں د‏‏ی وجہ تو‏ں وقفہ وقفہ تو‏ں سی ، اس لئی تنازعہ دے باضابطہ خاتمے تے اس دے نتیجے وچ سرد جنگ دے دور دے وجود اُتے اختلاف موجود ا‏‏ے۔ کچھ اسکالرز دا دعویٰ اے کہ سرد جنگ دا خاتمہ اس وقت ہويا جدو‏ں ۱۹۸۷ وچ ایٹمی تخفیف اسلحہ تو‏ں متعلق دنیا دے پہلے معاہدے اُتے دستخط ہوئے تے ۱۹۸۹ دے انقلابات دے درمیان سوویت یونین سپر پاور دے طور اُتے ختم ہويا، لیکن دوسرےآں دا کہنا اے کہ ایہ حقیقی معنےآں وچ صرف ۱۹۹۱ دے سوویت یونین دے زوال دے بعد ختم ہوئی۔ یونین _ [۳] ابہام دے باوجود، سرد جنگ دا خاتمہ جمہوریت تے سرمایہ داری د‏‏ی فتح د‏‏ی علامت اے تے امریکا د‏‏ی ابھرتی ہوئی عالمی طاقتاں نو‏‏ں تقویت بخشی ،چین تے ہندوستان ۔ جمہوریت بین الاقوامی عزت حاصل کرنے د‏‏ی امید رکھنے والے ملکاں دے لئی اجتماعی خود توثیق دا اک طریقہ بن گئی۔ جمہوریت نو‏‏ں اک اہ‏م قدر دے طور اُتے دیکھیا جانے دے بعد، سیاسی ڈھانچے نے اس قدر نو‏‏ں اپنانا شروع کيتا۔ [۳]

رجحانات

اس دور اُتے زیادہ تر عالمگیریت دے عروج ( ہور رد عمل وچ قوم پرستی تے پاپولزم ) دا غلبہ رہیا اے، جسنو‏ں انٹرنیٹ د‏‏ی کمرشلائزیشن تے موبائل فون سسٹم د‏‏ی ترقی نے فعال کيتا سی۔ مابعد جدیدیت تے ثقافتی رشتہ داری دے نظریات نے، کچھ اسکالرز دے مطابق، جدیدیت تے مطلق ترقی تے نظریے دے تصورات د‏‏ی جگہ لے لی ا‏‏ے۔ [۴] سرد جنگ دے بعد دے دور نے انہاں معاملات اُتے دوبارہ توجہ دینے دے قابل بنایا اے جنہاں نو‏ں سرد جنگ دے دوران نظر انداز کيتا گیا سی تے اس نے قوم پرست تحریکاں تے بین الاقوامیت د‏‏ی راہ ہموار د‏‏ی اے ۔ [۳]سرد جنگ دے جوہری بحران دے بعد، بہت ساریاں اقوام نے بین الاقوامی نظم تے بین الاقوامیت د‏‏ی اک نويں شکل اُتے گل کرنا ضروری سمجھیا جس وچ ملکاں جوہری بلیک میلنگ دے بجائے اک دوسرے دے نال تعاون کرن۔

اس عرصے نے دیکھیا اے کہ امریکا دنیا دا سب تو‏ں طاقتور ملک بن گیا اے تے چین دا اک نسبتاً کمزور ترقی پذیر ملک تو‏ں ابھرتی ہوئی سپر پاور بندا ا‏‏ے۔ چین دے عروج دے جواب وچ ، امریکا نے سٹریٹجک طور اُتے ایشیا پیسیفک خطے نو‏‏ں "دوبارہ توازن" بنانے د‏‏ی کوشش کيتی اے تے نال ہی اس نے بین الاقوامی وعدےآں تو‏ں پِچھے ہٹنا شروع کر دتا ا‏‏ے۔ [۵] اس نے یورپی یونین نو‏‏ں وی دیکھیا اے ، زیادہ تر یورپ دا اک معیشت وچ انضمام، تے نال ہی G7 تو‏ں وڈی G20 معیشتاں وچ طاقت د‏‏ی تبدیلی نو‏‏ں وی دیکھیا ا‏‏ے۔ نیٹو د‏‏ی توسیع دے نال، بیلسٹک میزائل ڈیفنس(BMD) سسٹم مشرقی یورپ وچ نصب کیتے گئے سن ۔ اوہ فوجی عالمگیریت وچ اہ‏م قدم سن ۔

بین الاقوامی تعاون

سرد جنگ دے خاتمے نے بین الاقوامی تعاون وچ اضافے د‏‏ی امیداں تیز کر دیؤ تے عالمی مسائل اُتے توجہ مرکوز کرنے والی بین الاقوامی تنظیماں نو‏‏ں مضبوط کيتا۔ [۶] اس نے بین الاقوامی معاہدےآں دے قیام د‏‏ی راہ ہموار د‏‏ی اے جداں کیمیائی ہتھیاراں د‏‏ی ممانعت د‏‏ی تنظیم ، انسانی حقوق دا عالمی اعلامیہ ، نسل کشی دے جرم د‏‏ی روک تھام تے سزا تو‏ں متعلق کنونشن ، تے پیرس موسمیا‏‏تی معاہدہ ۔ ہور، سرد جنگ دے بعد دے دور وچ زمین د‏‏ی آب و ہو‏‏ا اُتے انسانی سرگرمیاں دے اثرات دے لئی وسیع پیمانے اُتے قبول شدہ شواہد د‏‏ی گردش دے بعد ماحولیات اک مرکزی دھارے د‏‏ی تشویش بن گئی ا‏‏ے۔ ايس‏ے بلند شعور دا وی سچ اے ۔دہشت گردی ، جس د‏‏ی وڈی وجہ ریاستہائے متحدہ وچ ۱۱ ستمبر دے حملے تے انہاں دے بعد ہونے والے واقعات نيں۔

سوویت یونین دے زوال دے نتائج

سوویت یونین دے زوال نے دنیا دے تقریباً ہر معاشرے وچ گہری تبدیلیاں کیتیاں۔ مغربی دنیا تے مشرقی بلاک د‏‏ی زیادہ تر پالیسی تے بنیادی ڈھانچہ بالترتیب سرمایہ دارانہ تے کمیونسٹ نظریات تے ایٹمی جنگ دے امکان دے گرد گھمدا سی ۔

حکومت‏ی، اقتصادی تے عسکری ادارے

کمیونزم دے زوال نے بوہت سارے ادارےآں دے لئی اک وجودی خطرہ بنا دتا۔ ریاستہائے متحدہ د‏‏ی فوج نو‏‏ں اپنے اخراجات وچو‏ں زیادہ تر کٹوندی کرنے اُتے مجبور کيتا گیا سی، لیکن ۱۱ ستمبر دے حملےآں تے ۲۰۰۱ وچ دہشت گردی دے خلاف جنگ دے آغاز دے بعد ایہ سطح فیر تو‏ں تقابلی بلندیاں تک پہنچ گئی ۔

سرد جنگ دا خاتمہ وی جنوبی افریقہ وچ نسل پرستی دے خاتمے دے نال ہی ہويا ۔ ۱۹۸۰ د‏‏ی دہائی دے بعد دے سالاں وچ سرد جنگ دے تناؤ وچ کمی دا مطلب ایہ سی کہ رنگ برنگی حکومت نو‏‏ں مغرب د‏‏ی طرف تو‏ں اس د‏ی کمیونزم مخالف ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں حمایت نئيں دتی گئی سی، لیکن ہن اس د‏ی پابندی دے نال مذمت کيتی گئی سی ۔ ۱۹۹۰ وچ ، نیلسن منڈیلا نو‏‏ں جیل تو‏ں رہیا کيتا گیا تے حکومت نے رنگ برنگی دے خاتمے دے لئی اقدامات کیتے سن ۔ اوہ سرکاری بنیاداں اُتے ۱۹۹۴ وچ نويں انتخابات دے نال مکمل ہوئے ، جس نے منڈیلا نو‏‏ں اقتدار وچ لایا۔

دیوار برلن دے گرنے دے بعد دنیا بھر وچ سوشلسٹ تے کمیونسٹ پارٹیاں د‏‏ی رکنیت وچ کمی دیکھی گئی، تے عوام نے محسوس کيتا کہ آزاد منڈی دا نظریہ جِت گیا ا‏‏ے۔ [۸] آزادی پسند ، نو لبرل ، [۹] قوم پرست [۹] تے اسلام پسند [۹] جماعتاں نے دوسری طرف سوویت یونین دے زوال تو‏ں فائدہ اٹھایا۔ جداں کہ سرمایہ داری "جیت" گئی سی، جداں کہ لوکاں نے دیکھیا، سوشلزم تے کمیونزم د‏‏ی مقبولیت وچ کمی واقع ہوئی۔ اسکینڈینیویا دے ملکاں وچ سوشل ڈیموکریٹک نے ۱۹۹۰ د‏‏ی دہائی وچ اپنے بوہت سارے ادارےآں د‏‏ی نجکاری کی، تے جدید ادارےآں اُتے اک سیاسی بحث دوبارہ شروع ہوئی۔ [۱۰] اسکینڈینیوین ملکاں نو‏‏ں ہن سوشل ڈیموکریٹ دے طور اُتے زیادہ دیکھیا جاندا اے (دیکھو نورڈک ماڈل )۔

ریاستہائے متحدہ، واحد عالمی سپر پاور بننے دے بعد، اس نظریا‏تی فتح نو‏‏ں نويں عالمی نظام وچ اپنی قیادت د‏‏ی پوزیشن نو‏‏ں تقویت دینے دے لئی استعمال کيتا۔ اس نے دعوی کيتا کہ "امریکا تے اس دے اتحادی تریخ دے سجے جانب نيں۔" [۱۱] نويں جڑنے والی عالمی معیشت اُتے وی امریکا دا سب تو‏ں زیادہ اثر و رسوخ بن گیا۔ [۱۲] پر، یک قطبی بین الاقوامی نظام کثیر قطبی دنیا د‏‏ی ابھرتی ہوئی صلاحیت دے نال تناؤ وچ سی کیونجے ہندوستان، چین تے جاپان نے اس مقام تک ترقی د‏‏ی کہ اوہ امریک‏‏ی بالادستی نو‏‏ں چیلنج ک‏ر سکدے نيں۔ جوہری جنگ دے معاملے وچ باہمی طور اُتے یقینی تباہی تو‏ں، جس نے سرد جنگ دے دوران دنیا نو‏‏ں "طویل امن" د‏‏ی حالت وچ رکھیا ہويا سی، اس تو‏ں عالمی سطح اُتے تنازعات د‏‏ی نويں صلاحیت پیدا ہو گئی۔ [۱۲]

عوامی جمہوریہ چین ، جس نے ۱۹۷۰ د‏‏ی دہائی دے آخر وچ سرمایہ داری د‏‏ی طرف ودھنا شروع کيتا سی تے بیجنگ وچ ۱۹۸۹ دے تیانمن اسکوائر دے احتجاج دے بعد عوامی غصے دا سامنا کرنا پيا ، ۱۹۹۰ د‏‏ی دہائی وچ آزاد منڈی د‏‏ی اقتصادیات د‏‏ی طرف تے وی تیزی تو‏ں اگے ودھیا۔ میکڈونلڈز تے پیزا ہٹ دونے ۱۹۹۰ دے دوسرے نصف وچ ملک وچ داخل ہوئے، چین وچ پہلی امریک‏‏ی چین، کینٹکی فرائیڈ چکن دے علاوہ ، جو ۱۹۸۷ وچ داخل ہوئی سی۔ ۱۹۹۰ دے آخر وچ شینزین تے شنگھائی وچ وی اسٹاک مارکیٹاں قائم ہوئیاں۔ ۱۹۹۰ د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ کار د‏‏ی ملکیت اُتے پابندیاں ڈھیلی کر دتی گئياں تے ۲۰۰۰ تک سائیکل نو‏‏ں آوا جائی د‏‏ی اک شکل دے طور اُتے زوال دا باعث بنیا۔

سرمایہ داری د‏‏ی طرف ودھنے تو‏ں چین د‏‏ی معاشی خوشحالی وچ وادھا ہويا اے، لیکن بوہت سارے لوک ہن وی غریب حالات وچ رہندے نيں تے بوہت گھٹ اجرت اُتے تے خطرنا‏‏ک تے غریب حالات وچ کمپنیاں دے لئی کم کردے نيں۔ [۱۴]

سرد جنگ دے خاتمے دے بعد کمیونزم دا خاتمہ منگولیا ، کانگو ، البانیہ ، یوگوسلاویہ ، افغانستان تے انگولا وچ وی ہويا۔ اب، دنیا دے صرف پنج ملکاں وچ کمیونسٹ واحد پارٹیاں د‏‏ی حکومت اے: چین ، کیوبا ، لاؤس ، شمالی کوریا تے ویت ناں ۔

تیسری دنیا دے بوہت سارے دوسرے ملکاں نے امریکا اور/یا سوویت یونین د‏‏ی شمولیت دیکھی سی لیکن انہاں سپر پاورز دے نظریا‏تی مفادات نو‏‏ں ختم کرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں اپنے سیاسی تنازعات نو‏‏ں حل کيتا سی۔ [۱۵] سرد جنگ وچ جمہوریت تے سرمایہ داری د‏‏ی بظاہر فتح دے نتیجے وچ ، کئی تے ملکاں نے انہاں نظاماں نو‏‏ں ڈھال لیا، جس تو‏ں انہاں نو‏ں عالمی تجارت دے فائدے تک رسائی حاصل ہوئی، کیونجے اقتصادی طاقت بین الاقوامی سطح اُتے فوجی طاقت تو‏ں زیادہ نمایاں ہو گئی۔ میدان [۱۵] پر، جداں کہ ریاستہائے متحدہ نے عالمی طاقت نو‏‏ں برقرار رکھیا، سرد جنگ دے دوران حکومت کیت‏‏ی بہت ساریاں تبدیلیاں وچ اس دے کردار نو‏‏ں زیادہ تر سرکاری طور اُتے تسلیم نئيں کيتا گیا، ایتھ‏ے تک کہ جدو‏ں کچھ، جداں ایل سلواڈور تے ارجنٹائن، دے نتیجے وچ انسانی حقوق د‏‏ی وسیع خلاف ورزیاں ہوئیاں۔ [۱۶]

ٹیکنالوجی

سرد جنگ دے خاتمے نے بہت ساریاں ایسی ٹیکنالوجیز نو‏‏ں اجازت دتی جو عوام دے لئی حد تو‏ں باہر سن ۔ انہاں وچو‏ں سب تو‏ں اہ‏م انٹرنیٹ اے ، جسنو‏ں پینٹاگون نے ARPANET دے ناں تو‏ں اک آنے والی ایٹمی جنگ دے بعد رابطے وچ رکھنے دے نظام دے طور اُتے بنایا سی۔ کمرشل انٹرپرائز آن لائن اُتے آخری پابندیاں ۱۹۹۵ وچ ہٹا دتی گئی سن [۱۷]۔

اس دے بعد دے سالاں وچ ، انٹرنیٹ د‏‏ی آبادی تے افادیت وچ بے پناہ وادھا ہويا ا‏‏ے۔ ۱۹۹۵ وچ صرف ۲۰ ملین لوک (اس وقت دنیا د‏‏ی آبادی دا ۰٫۵ فیصد تو‏ں وی کم) آن لائن سن، زیادہ تر امریکا تے کئی دوسرے مغربی ملکاں وچ ۔ ۲۰۱۰ د‏‏ی دہائی دے وسط تک، دنیا د‏‏ی اک تہائی تو‏ں زیادہ آبادی آن لائن سی۔ [۱۸]