سالوے طریقہ
سالوے دا طریقہ (انگریزی: Solvay process) یا امونیا سالوے طریقے توں صنعتی پیمانے اُتے دھوبی سوڈا یعنی سوڈیم کاربونیٹ تیار کيتا جاندا اے۔ ایہ طریقہ ارنسٹ سالوے نے 1860ء دی دہائی وچ بنایا سی۔ دھوبی سوڈے دا فارمولا Na2CO3 ہُندا اے جدوں کہ کھانے دے سوڈے (میٹھے سوڈے) دا فارمولا NaHCO3 ہُندا اے۔
اندازہ اے کہ سن 2005ء وچ پوری دنیا وچ 4 کروڑ 20 لکھ ٹن دھوبی سوڈا بنایا گیا یعنی دنیا دے ہر آدمی دے لئی 6 کلوگرام دھوبی سوڈا بنیا۔
تریخ
سودھوجلی ہوئی لکڑی دی راکھ (pot ash) وچ موجود سوڈا پوٹاشیئم کاربونیٹ ہُندا اے۔ اس دے برعکس کچھ پودےآں تے سمندری کائیاں (barilla, kelp) دی راکھ وچ سوڈیئم کاربونیٹ یا سوڈا ایش موجود ہُندا اے۔ ماضی وچ ایداں دے پودےآں دی کاشت کر کے تجارت ہويا کردی سی۔ خشک جھیلاں دی تہ توں وی سوڈا ایش کڈ کے ویچیا جاندا سی۔
خام مواد
سودھو- نمک (سوڈیم کلورائیڈ) تے پانی دا محلول۔ سوڈیم کلورائیڈ نوں NaCl لکھیا جاندا اے۔
- چونا پتھر (CaCO3) یعنی اوہ سفید پتھر جنہاں نوں گرم کرنے اُتے چونا حاصل ہُندا اے۔
- نوشادر توں بنی امونیا گیس (NH3)
خام مواد حاصل کرنے دے وسائل
سودھونمکین محلول
سودھونمک دیاں کاناں توں بہہ نکلنے والے بارش دے پانی وچ نمک دی اچھی خاصی مقدار موجود ہُندی اے۔ اس عمل دے لئی لگ بھگ 20 فیصد NaCl دا محلول استعمال کيتا جاندا اے۔ اس مقصد دے لئی سمندری پانی وی استعمال کيتا جا سکدا اے۔ نمکین محلول نوں brine کہندے نيں۔
کاربن ڈائی آکسائیڈ
سودھوچونے دے پتھر (CaCO3) نوں جدوں 950 توں 1100 ڈگری سینٹی گریڈ اُتے گرم کيتا جاندا اے تاں اس دی حراری تحلیل (تھرمل ڈیکمپوزیشن) توں انہاں بُجھا چونا (CaO) تے کاربن ڈائی آکسائیڈ گیس حاصل ہُندی اے۔
کیلشیم ہائیڈرو آکسائیڈ
سودھوجب انہاں بُجھے چونے (CaO) وچ پانی ملایا جاندا اے تاں بُجھا ہويا چونا Ca(OH)2 (کیلشیم ہائیڈرو آکسائیڈ) حاصل ہُندا اے تے وڈی گرمی وی خارج ہُندی اے۔
اس عمل وچ امونیا دی موجودگی ضروری اے جو خرچ نئيں ہُندی۔ لیکن بہت ہی کم مقدار وچ امونیا ضایع ہُندی اے جسنوں نويں امونیا مہیا کر کے بحال کيتا جاندا اے۔ امونیا بنانے دے لئی بُجھے ہوئے چونے نوں نوشادر دے نال ملیا کے گرم کردے نيں۔ ایہ اوہی چونا ہُندا اے جو پان دے نال کھایا جاندا اے یا فیر دیواراں اُتے سفیدی پھیرنے دے لئی استعمال ہُندا اے۔ بُجھے ہوئے چونے نوں کیلشیم ہائیڈرو آکسائیڈ Ca(OH)2 تے نوشادر نوں امونیم کلورائیڈ (NH4Cl) کہندے نيں۔
طریقہ
سودھواس طریقے وچ نمکین محلول نوں دو میناراں وچوں گزاریا جاندا اے۔ پہلے ٹتے وچ نمکین محلول وچوں امونیا گیس گزاری جاندی اے۔ امونیا پانی وچ سب توں زیادہ حل ہونے والی گیس اے۔ فیر اسنوں دوسرے ٹتے وچ پہنچیا کر اس وچوں کاربن ڈائی آکسائیڈ گزاری جاندی اے جس توں کھانے دا سوڈا (مٹھا سوڈا یا بیکنگ سوڈا) بندا اے۔ اوداں تاں کھانے دا سوڈا پانی یا تیزاب وچ بہت حل پزیر ہُندا اے مگر امونیا دی موجودگی وچ ایہ محلول اساسی (ضد تیزابی) ہوئے جاندا اے جس دی وجہ توں کھانے دا سوڈا پانی وچ زیادہ حل نئيں ہوئے پاندا تے رسوب دی شکل وچ تھلے بیٹھ جاندا اے جسنوں چھان کر وکھ کر ليا جاندا اے۔ کھانے دے سوڈے نوں 160–230 °C تک گرم کرنے اُتے دھوبی سوڈا بن جاندا اے۔
اس عمل وچ خارج ہونے والی کاربن ڈائی آکسائیڈ نوں دوبارہ استعمال کر ليا جاندا اے۔
استعمال
سودھوصنعت وچ دھوبی سوڈا بہت استعمال ہُندا اے جداں
- شیشہ سازی
- جے پانی وچ کیلشیئم یا میگنیشیئم دے نمکیات موجود ہاں تاں کپڑے دھونے وچ صابن دا خرچہ بہت ودھ جاندا اے۔ لیکن جے اس پانی وچ پہلے دھوبی سوڈا ملیا لیا جائے تاں کیلشیئم تے میگنیشیئم اپنے کاربونیٹ وچ تبدیل ہوئے جاندے نيں جو پانی وچ حل پزیر نئيں ہُندے۔ کیلشیئم تے میگنیشیئم دے رسوب دی شکل وچ تہ نشین ہوئے جانے توں صابن دا خرچہ کم ہوئے جاندا اے۔ ايسے وجہ توں اس دا ناں دھوبی سوڈا پيا۔
- دھوبی سوڈے توں سوڈیئم بائی سلفائیٹ (NaHSO3) بنایا جاندا اے جو کاغذ سازی وچ استعمال ہُندا اے۔ سوڈیئم بائی سلفائیٹ سیلولوز توں لگنن (lignin) وکھ کر دیندا اے۔
- کارخانےآں دی چمنی توں نکلنے والی گیساں وچوں سلفر ڈائی آکسائیڈ ختم کرنے دے لئی۔
- کاسٹک سوڈے دے متبادل دے طور پر۔