زینب بنت کمال مقدسیہ

زینب بنت کمال مقدسیہ
جم	سنہ 1248  دمشق
وفات	سنہ 1339 (90–91 سال)  دمشق
مدفن	صالحیہ، دمشق
شہریت	ایوبی سلطنت مملوک سلطنت
عملی زندگی
استاذہ	مجد الدین بن تیمیہ
تلمیذ خاص	علامہ ذہبی،  ابن بطوطا،  تاج الدین سبکی،  علم الدین البرزالی،  صلاح الدین صفدی،  جمال الدين مزی
پیشہ	عالم
باب اسلام

ام عبد اللہ زینب بنت کمال الدین احمد بن عبد الرحیم سعدیہ جماعیلیہ صالحیہ مقدسیہ دمشقیہ، اہل سنت والجماعت د‏‏ی مشہور خاتون عالمہ تے محدثہ نيں، حنبلی مذہب د‏‏ی پیروکار سن۔ مشہور علمی، دینی، سیاسی تے عسکری خاندان نال تعلق رکھدیاں سن۔ بچپن ہی تو‏ں طلب علم دا شوق سی، علما نال ملاقات، انہاں تو‏ں علم حاصل کرنا تے اس دے لئی سفر کرنا شروع کر دتا سی، ایتھ‏ے تک کہ علم حدیث وچ انہاں دے زمانے دے کبار محدثین وچ شمار ہونے لگیا سی، دور دور تو‏ں تلامذہ انہاں دے پاس آندے سن، انہاں دے تلامذہ وچو‏ں بے شمار مشہور تے کبار علما پیدا ہوئے۔ شادی نئيں کيت‏یاں سن اس لئی انھاں "عذراء" دے لقب تو‏ں پکاریا جاندا اے، کافی لمبی عمر تقریباً 94 سال د‏‏ی عمر پائی۔

ناں و نسب

ناں:' زینب بنت کمال الدین ابو العباس احمد بن کمال الدین عبد الرحیم بن عبد الواحد بن احمد بن عبد الرحمن بن اسماعیل بن منصور سعدیہ جماعیلیہ صالحیہ مقدسیہ دمشقیہ۔ کنیت: شادی شدہ تے اولاد نہ ہونے دے باوجود انہاں د‏‏ی دو کنیتین سن، (1) ام عبد اللہ۔ (2) ام محمد۔

خاندان

مقدسی حنبلی خاندان "جماعیل" نال تعلق رکھدیاں سن، انہاں دا اصل بیت المقدس سی۔ ایہ خاندان قدس تو‏ں صلیبیاں دے قبضہ دے بعد دمشق دے علاقہ صالحیہ وچ مقیم ہوئے گیا سی، دمشق وچ وی ایہ علمی خاندان خوب پھلا پھولا، سینکڑاں مرد وعورت علما اس خاندان تو‏ں نکلے، سب تو‏ں مشہور عالم ابن قدامہ نيں، انہاں د‏‏ی وجہ تو‏ں اس خاندان نو‏‏ں "آل قدامہ" وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اس خاندان دے بوہت سارے علمی، دینی تے ایوبی تے مملوکی عہد وچ سیاسی تے عسکری کارنامے تے خدمات نيں، اس خاندان نو‏‏ں حنبلی علما د‏‏ی کثرت د‏‏ی وجہ تو‏ں حنبلی مذہب دا ستون کہیا جاندا اے، تقریباً 700 سالاں تک اس خاندان دے سینکڑاں علما نے خدمات انجام دتی ا‏‏ے۔

زینب د‏‏ی خاندان وچ سینکڑاں علما و فقہا سن، انہاں دے دادا دے بھائی ضیاء الدین مقدسی وڈے عالم تے حنبلی فقیہ سن، انہاں دے دادا دے دوسرے بھائی شمس الدین احمد بن عبد الواحد بخاری وی وڈے عالم سن، انہاں دے دادا کمال الدین عبد الرحیم بن عبد الواحد وی جید عالم سن، انہاں دے دادا دے چچا زاد بھائی عبد الرحمن بن ابراہیم فقیہ سن، انہاں دے والد دے چچا زاد بھائی فخر الدین علی بن احمد عالم سن، انہاں دے والد دے پھوپھو زاد بھائی سیف الدین ابن المجد عالم سن، انہاں دے چچا شمس الدین محمد بن عبد الرحیم جو "ابن الکمال" ناں تو‏ں مشہور نيں وڈے عالم سن، انہاں د‏‏ی پھوپی فاطمہ بنت بنت عبد الرحیم وی عالمہ سن، انہاں دے والد کمال الدین احمد بن عبد الرحیم وڈے عالم، فقیہ تے امام سن، انہاں دے بہنوئی محب الدین سعدی مقدسی وی عالم سن، انہاں دے بہن دے دونے بیٹے احمد تے محمد وی عالم سن ۔

ولادت و حالات زندگی

سنہ 646 ہجری مطابق 1248 عیسوی وچ دمشق وچ پیدا ہوئیاں، علما و فقہا تو‏ں بھرے خاندان وچ پرورش ہوئی، جدو‏ں انہاں د‏‏ی عمر صرف 2 سال ہوئی سنہ 658ء وچ انہاں دے والدین نے انھاں حبیبہ بنت ابی عمر د‏‏ی خدمت وچ تربیت و تعلیم دے لئی بھیج دتا، جداں جداں انہاں د‏‏ی عمر پختہ ہُندتی گئی علمی نشو و نما ہُندی رہی، بے شمار علما تے محدثین تو‏ں علم حاصل کيت‏‏ا۔

استاداں تے طلبِ حدیث

• محمد بن عبد الہادی مقدسی
• عبد الحمید بن عبد الہادی مقدسی
• خطیب مردا
• سبط ابن الجوزی (ابن جوزی دے پو‏تے)
• ابراہیم بن خلیل
• ابن عبد الدائم
• ابو الفہم یلدانی

طلب علم دے لئی بوہت سارے ملکاں دا سفر کيت‏‏ا تے اوتھ‏ے دے استاداں و محدثین دے سامنے زانوئے تلمذ تہ کيت‏‏ا، تے اجازت حدیث حاصل کيتی۔ دمشق تو‏ں ماردین، بغداد، حلب، حران، اسکندریہ تے قاہرہ دا سفر کيت‏‏ا۔

ماردین وچ عبد الخالق بن انجب نشتبری دے سامنے زانوئے تلمذ تہ کيت‏‏ا تے تے اجازت حدیث حاصل کيتی، حلب وچ یوسف بن خلیل تو‏ں اجازت حاصل کيتی، حران وچ عیسی بن سلامہ تو‏ں اجازت حاصل کيتی، اسکندریہ وچ ابو القاسم سبط السلفی تو‏ں اجازت حاصل کيتی، قاہرہ وچ محمد بن الخت، حافظ المنذری تے ابو القاسم بن نمیرہ تو‏ں اجازت حدیث حاصل کيتی۔

بغداد وچ کئی علما و محدثین دے سامنے زانوئے تلمذ تہ کيت‏‏ا جنہاں وچ: ابراہیم بن محمود بن الخیر، ابو نصر بن علیق، محمد بن المثنی، عجیبہ بنت ابی بکر باقداریہ، ابن جعید بن سعدتی، یحیی بن نمیرہ، ابو جعفر محمد سندتی، مبارک ابن الخواص، محمد بن ہنی، محمد بن نصر ابن الحصری، محمد بن علی ابن بقاء، ابن سباک، فضل اللہ بن عبد الرزاق جیلی، علی بن عبد العزیز بن اخضر، علی بن عبد اللطیف ابن الخیمی، محمد بن علی بن ابو سہل، صالح ابن السبتی تے یحیی بن یوسف صرصری نيں، انہاں تمام نے اجازت حدیث دی۔ ايس‏ے طرح دمشق وچ رشید احمد بن مسلم تے ابو علی بکری نے اجازت حدیث دی۔

اس دے علاوہ زینب، بلا د‏‏ی ذہین تے قوی حافظہ د‏‏ی مالک سن، سینکڑاں کتاباں تے اجزا یاد کيت‏‏ا کردیاں سن،انھاں پہلے یاد کردی، انہاں دے استاداں تے شیوخ تو‏ں اعلیٰ سنداں دے نال حاصل کردی، انہاں دے پاس پڑھدی، فیر انہاں استاداں تے شیوخ تو‏ں اجازت حاصل کردی۔ انہاں کتاباں د‏‏ی لسٹ بہت طویل ا‏‏ے۔

تلامذہ

زینب دے علم و تفقہ دا شہرہ چہار جانب پھیل گیا، تے اوہ اپنے زمانے وچ شام د‏‏ی سند بن گئياں، ہر جگہ تو‏ں انہاں دے پاس تلامذہ تے طالبین علم آندے، چھوٹے وڈے ہر طرح دے تلامذہ د‏‏ی سینکڑاں ہزاراں د‏‏ی تعداد وچ انہاں دے پاس بھیڑ رہیا کردی سی۔ مشہور مایہ ناز تلامذہ وچو‏ں:

• شمس الدین ذہبی
• تاج الدین سبکی
• علم الدین برزالی
• جمال الدین مزی
• ابن رافع
• صلاح الدین صفدی
• محمد بن الموفق احمد بن عبد المجید مرداوی
• ابراہیم کتانی
• عبد الرحمن بن احمد ذہبی
• شمس الملوک بنت ناصر
• صلاح عبد القادر بن ابراہیم

ان دے علاوہ ابن رافع، محمد بن الوانی، سروجی، ذہلی، تنسی، ابن السفاقسی تے ابن الکویک نيں، اکثر زینب دے پاس طویل عرصہ تک رہ‏ے، خوب استفادہ کيت‏‏ا، تے اس دے بعد انہاں دے علوم نو‏‏ں منتقل تے عام کيت‏‏ا۔

سیرت

ان دے شاگرد ذہبی کہندے نيں: «شام د‏‏ی سند، نیک، متواضع، خود دار تے نرم تے محبت خوگر خاتون تھیں» انہاں دے اک ہور شاگرد ابن رافع کہندے نيں: «انتہائی نیک وصالح، روزہ ونماز د‏‏ی بہت پابند تے کتاباں د‏‏ی خوگر تھیں» ابن حجر عسقلانی کہندے نيں: انہاں د‏‏ی وفات اُتے لوکاں نے علم حدیث نو‏‏ں اٹھایا ہويا محسوس کیا» سنہ 726ھ وچ مشہور سیاح ابن بطوطہ نے دمشق د‏‏ی جامع اموی وچ درس دیندے ہوئے دیکھیا، اسنو‏ں انھاں نے اجازت وی دتی، اس نے انہاں دے بارے وچ لکھیا اے: «نیک و صالح خاتون تھیں» بچپن وچ زینت دھول تے خاک د‏‏ی وجہ تو‏ں کور چشم ہوئے گیا سی، کمزوری د‏‏ی وجہ تو‏ں کئی سالاں تک صاحب فراش ہوئے گئی سن، تے پوری زندگی غیر شادی شدہ رني‏‏‏‏ں۔

ان دے اک شاگرد علم الدین برزالی نے اک کتاب لکھی اے، جس وچ انہاں د‏‏ی عالی اسناد احادیث نو‏‏ں جمع کر دتا اے، اس کتاب دا ناں "الاحادیث الموافقات العوالی للحافظہ زینب بنت کمال المقدسیہ" اے، ایہ کتاب سنہ 2006ء وچ شائع ہوئی ا‏‏ے۔

وفات

زینب د‏‏ی وفات دوشنبہ د‏‏ی رات، 19 جمادی الاولی سنہ 740ھ مطابق 22 نومبر 1339ء نو‏‏ں صالحیہ، دمشق وچ ہوئی، اس وقت انہاں د‏‏ی عمر تقریباً 94 سال سی، دوشنبہ دے دن جامع حنابلہ وچ ظہر دے بعد انہاں د‏‏ی نماز جنازہ پڑھی گئی، تے انہاں دے خاندانی مقدسی مقبرہ "تربۃ ابن قدامہ" وچ مدفون ہوئیاں، انہاں د‏‏ی نماز جنازہ وچ اک جم غفیر شریک سی تے اس وچ چاراں مسالک فقہ دے قاضی تے علما وی حاضر سن ۔