زمین دی زرخیزی
مٹی دی زرخیز طاقت، کھیتی باڑی وچ پودے دے ترقی لئی ضروری مٹی دی صلاحیت نوں درساؤندی اے، یعنی پودیاں دے نواس ستھان نوں حاصل کرنا اتے اچّ معیاری اتے جاری پیداوار دے نتیجے وجوں، اک زرخیز مٹی وچ ہیٹھ لکھیاں خاصیتاں ہندیاں ہن:
- لوڑیندے پودے، مٹی اتے پانی نوں ڈھکویں مقدار اتے پودے دے ترقی اتے نسل کشی لئی تناسب دی تکمیل کرن دی صلاحیت؛ اتے
- زہریلے مادےآں دی انہوند جو پودے دے ترقی نوں روک سکدی اے۔
ہیٹھلیاں خاصیتاں بہہتیاں حالتاں وچ مٹی دی زرخیزی وچ یوگدان پاؤندیاں ہن:
- ڈھکویں جڑ دی وادھے اتے پانی دی سانبھ سنبھال لئی مٹی دی ڈونگھائی؛
- چنگا اندرونی ڈرینیج، مطابق روٹ ترقی لئی ڈھکویں ایرین دی اجازت دے رہا اے (حالانکہ کجھ پودے، جویں چول، پانی دی ٹھہر نوں برداشت کردے ہن)؛
- اپرلی مٹی دی ستا وچ صحت مند مٹی دی ڈھانچے اتے مٹی نمی دی روکتھام لئی لوڑیندی مٹی جیوک مادہ؛
- 5.5 توں 7.0 دی سیما وچ مٹی پی ایچ (زیادہ تر پودیاں لئی صحیح اے پر کجھ زیادہ ایسڈ جاں علام دی حالت نوں ترجیح دندے ہن جاں برداشت کردے ہن)؛
- پودے نوں مہیا روپ وچ ضروری پلاٹ غذائیت تتّ دی تول؛
- پودے دی ترقی در نوں ودھاؤن والے سوخم جیو-جنتوآں دی موجودگی۔
کھیتی باڑی اتے ہور انسانی سرگرمیاں لئی ورتیاں گئیاں زمیناں وچ، مٹی دی زرخیز طاقت دی سانبھ-سنبھال وچ خاص طور تے مٹی سنبھال نظام دی ورتوں کرن دی لوڑ ہندی اے۔ ایہہ اس کرکے اے کہ مٹی دے کٹوتی اتے مٹی دے پتن دے ہور روپ عامَ طور اُتے اپروکت اشارہ دے اک جاں اک توں ودھ پہلوآں دے تعلق وچ گناں وچ گراوٹ دا نتیجہ ہندا اے۔
مٹی وچ کھاد
سودھوبائیوئیوگ فاسفورس مٹی وچ تتّ اے جو کہ عامَ طور تے کمی اے۔ کافی مقدار وچ نائیٹروجن اتے پوٹاشیئم دی وی لوڑ ہندی اے۔ اس کارن کرکے ایہہ تنے تتاں نوں اک وپاری کھاد دے تجزیہ اُتے ہمیشہ پچھانیا جاندا اے۔ اداہرن وجوں، 10-10-15 کھاد وچ 10 فیصد نائیٹروجن، 10 فیصد (پی 2 او 5) فاسفورس مہیا اے اتے 15 فیصد (کے 2 او) پانی گھلنشیل پوٹاشیئم مہیا اے۔گندھک چوتھا تتّ اے جو کسے وپاری تجزیہ وچ پچھانیا جا سکدا ہے- اداہرن لئی 21-0-0-24 جس وچ 21% نائیٹروجن اتے 24% سیلفٹ شامل ہن۔
ان-اورگینک کھاداں عامَ طور اُتے گھٹ مہنگیاں ہندیاں ہن اتے اہنا وچ جیوک کھاداں نالوں غذائیت تتاں دی ودھ مقدار ہندی اے۔ اس توں علاوہ، کیونکہ نائیٹروجن، فاسفورس اتے پوٹاشیئم پودیاں ولوں عامَ طور اُتے اناجکاری روپاں وچ ہونے چاہیدے ہن، اناجک کھاداں نوں عامَ طور تے سودھاں توں بناں پودیاں تک ترنت مہیا ہندا اے۔ حالانکہ، کئیاں نے اناجکاری کھاداں دی ورتوں دی تنقید کیتی اے، ایہہ دعوہ کردے ہوئے کہ پانی دے گھلنشیل نائیٹروجن پلانٹ دی لمبے ویلے دیاں لوڑاں دی تکمیل نہیں کردا اتے پانی آلودگی پیدا کردا اے۔ ہولی-رعائتی کھاد پدمعنےآں نوں نقصان پہنچاؤندیاں ہن اتے اوہ غذائیت مادہ بنا سکدے ہن جو اوہ لمبے ویلے تے مہیا کرواؤندے ہن۔
مٹی دی زرخیز طاقت اک گنجھل دار عمل اے جس وچ جیوک اتے اجوکی روپاں وچ پوشک تتّ دا لگاتار سائیکل لگاؤنا شامل اے۔ جویں کہ پودیاں اتے جانوراں دی رہند-کھونہد نوں مائیکرو-جیوکرو ولوں کمپوز کیتا جاندا اے، اوہ اناجکاری غذائیت تتّ نوں مٹی دے حل وچ چھڈّ دندے ہن، اک عمل جس نوں منرللائیجیشن کیہا جاندا اے۔ پھر اوہ غذائیت تتّ ہور پرورتن ہو سکدے ہن جو مٹی دے مائیکرو جنوجواناں ولوں مدد جاں یوگ کیتا جا سکدا اے۔ پودیاں وانگ، بہت سارے مائیکرو جیواں نوں نائیٹروجن، فاسفورس جاں پوٹاشیئم دے پدمعنےآں دی ورتوں کرن جاں ترجیحی طور اُتے ورتن دی لوڑ ہندی اے اتے ایہناں غذائیت تتاں دے پدمعنےآں نال مقابلہ کرن لئی، مائیکروبائل بائیوماس وچ غذائیت تتاں نوں اپناؤندیاں، اک عمل جس نوں اکثر امیبولائیزیشن کیہا جاندا اے۔ استحکام اتے کھنج پیدا کرن دیاں پرکریاواں وچکار سنتلن مکھ غذائیت تتاں دی سنتلن اتے اپلبدھتا اتے مٹی دے مشرت کھیتراں لئی جیوک کاربن اتے انحصار کردا اے۔ قدرتی پرکریاواں جویں کہ بجلی دی دھمکی، اس نوں (NO2) وچ بدل کے ماحول دے نائیٹروجن نوں ٹھیک کر سکدی اے۔ ڈینیٹررپھکیشن بے دخلی بیکٹیریا دی موجودگی وچ ایناروبک حالتاں (پھلڈنگ) دے ماتحت آ سکدی اے۔ پوٹاشیئم اتے بہت سارے مائیکرو پراتین والے پدمعنےآں دے سنشودھن، مقابلتاً مضبوط بندھناں وچ رکھے جاندے ہن جس نال کشن تکنیک دے روپ وچ جانی جاندی اک عمل وچ مٹی دے منفی چارج کیتے حصےآں دے نال رکھیا جاندا اے۔
2008 وچ فاسفورس دی لاگت دگنی توں زیادہ ہو گئی، جدوں کہ بیس اتپاد دے طور تے چٹان پھاسفٹ دی قیمت اٹھ گنا ودھ گئی اے۔ ہال ہی وچ دنیا وچ چٹان پھاسفٹ دی محدود موجودگی دے کارن پیک فاسفورس شبد دا گٹھن کیتا گیا اے۔ -ناتھائی
مٹی دی زرخیز طاقت دا گھٹنا
سودھوزرخیز مٹی دی گھاٹ ادوں آؤندی اے جدوں اسدے اوہ حصے جو زرخیز طاقتاں لئی یوگدان پاؤندے ہن، اوہناں نوں ہٹا دتا جاندا اے اتے اس دی تھاں نہیں بدلی جاندی اے اتے مٹی دی زرخیز طاقت نوں حمایت دین والی حالت بنائی نہیں ہندی۔ ایہہ فصل دی پیداوار بہت ماڑی کردی اے۔ کھیتی وچ، بہت زیادہ تیبر کاشت اتے ادھورا مٹی پربندھن کارن ایہہ گھاٹا ہو سکدا اے۔
جدوں زمین دی ورتوں وچ تیزی نال تبدیلیاں ہون تاں مٹی دی زرخیز طاقت نوں گمبھیر روپ نال چیلنج دتی جا سکدی اے۔ اداہرن لئی، بستیوادی نیو انگلینڈ وچ، بستیوادیاں نے کئی فیصلے کیتے، جو مٹی نوں ختم کر راے سن، جس وچ شامل ہن: اجڑ جانوراں نوں آزادی نال بھٹکنا، کھاد نال مٹی دی مرمت نہیں کرنی، اتے واقعے دی ترتیب جو کہ کچا ہو گئی سی۔ ولیئم کرانن نے لکھیا کہ "۔.۔لمے ویلے دا اثر اوہناں دیاں قسماں نوں خطرے وچ پاؤنا سی۔ جنگل نوں ہٹاؤن، تباہی کاری ہڑ دی گنتی وچ وادھا، مٹی دے سنگھنیپن اتے کنک-پھسلاں نوں چراؤن والے جانوراں ولوں بنایا گیا سی، سارے کھیت سن۔"
2008 دے روپ وچ مٹی دی کمی دے اک سبھ توں ودھ وڈا واقعے وچوں اک گرم دیساں وچ ہندا اے جتھے کھیتی والی مٹی گھٹ ہندی اے۔ ودھ رہی آبادی دی گھنتا، وڈے پیمانے دے صنعتی لانگھن، سلیش اتے برنھی کھیتی اتے پسوں پالن اتے ہور کارکاں دے سانجھے پرجذبات نے کجھ تھاواں تے تیز اتے تقریباً کل پوشک تتّ کڈھن راہیں ملاوٹ کیتی اے۔ اپروکت دی گھاٹ ادوں آؤندی اے جدوں غذائیت تتاں والی جیوک اپ-منی جاندی اے، جو کہ قدرتی حالتاں وچ ہزاراں سالاں تک پیدا ہندی اے، اسدے مول جیوک سامان گھٹ جاندا اے۔ تریخی طور تے، کئی پچھلیاں سبھیتاواں دے ڈھیہہ جان کارن ٹاپ-میل دی کمی نوں منیا جا سکدا اے۔ اتری امریکہ دے گریٹ پلینز وچ 1880 دے دہاکے وچ کھیتی باڑی دے پیداوار دی شروعات توں لے کے، اسدے اپنواں دے قریب ادھا حصے غائب ہو گئے ہن۔
مٹی دی زرخیز طاقت کئی ہور پرجذبات کارن وی گھٹ سکدی اے، جس وچ اوٹللیج (مٹی دی نقصان دی بنتر)، غذائیت تتاں دی درورتوں کردی اے جو مٹی غذائیت بینک دے کھنن ول ودھدی اے اتے مٹی دے کھاریپن لئی وی ذمہ وار اے۔
سنچائی پانی دے اثر
سودھومٹی دی زرخیز طاقت اتے ٹلتھ برقرار رکھنا اتے پودیاں ولوں مٹی دی ہور ودھیرے ڈونگھائی ورتن لئی سنچائی دے پانی دی گنوتا بہت اہم اے۔ جدوں مٹی اچے الوکنین پانی نال سنجیا جاندا اے، تاں انچااے سوڈیئم لون مٹی وچ بنے ہندے ہن جس نال مٹی دی نکاسی صلاحیت بہت ماڑی ہو جاندی اے۔ اس لئی پلاسٹک جڑھاں مٹی وچ ڈونگھے اندر نہیں آؤندیاں، جو اکھاڑے دے مٹی وچ سرووتم وادھا لئی ہندیاں ہن۔ جدوں مٹی نوں گھٹ پی ایچ / ایسڈ والے پانی نال سنجیا جاندا اے، تاں لااے وند لون (Ca, Mg, K, P, S, آدی) نوں ایسڈ مٹی توں پانی کڈھ کے کڈھیا جاندا اے اتےاس توں علاوہ پودیاں نوں انچااے المینیئم اتے میگنیج لون بھنگ ہو جاندے ہن۔ جدوں مٹی اچّ کھارا پانی نال سنجیا جاندا اے جاں سنجائی ہوئی مٹی توں کافی پانی باہر نہیں آؤندا، مٹی لون مٹی وچ بدل جاندی اے جاں اسدی اپجاؤتا گوا جاندی اے۔ کھارے پانی وچ ٹرگور دباء جاں آزموٹک دباء دی لوڑ ہندی اے جو پودیاں دیاں جڑھاں راہیں پانی اتے غذائیت تتّ کڈھدی اے۔
پانی دے نال رابطہ وچ کولوئڈ (جرمانہ مٹی) بندے ہن، جویں بارش پانی دی سطح دے وہاء جاں ڈرینیج دے خطے دے کارن کھارا مٹی وچ چوٹی دی مٹی دا نقصان ہندا اے۔ پودے صرف اوہناں دے ترقی لئی مٹی توں پانی گھلنیوگ مادہ لیئراں نوں جذب کردے ہن۔مٹی جویں کہ ودھدیاں فصلاں ولوں اپجاؤپنے نوں ختم نہیں کیتا جاندا پر ایہہ انؤچت سنجائی اتے ایسڈ مینہہ دے پانی (پانی دی مقدار اتے گنوتا) دےزریعہ توں لوڑیندے انگنت لون دی انچااے اتے حقیقت نوں اکتر کرن دے کارن اسدی اپجاؤپناتا گوا دندا اے۔ بہت ساریاں قسماں دیاں زرخیز طاقتاں جو کہ پودیاں دے وادھے لئی ڈھکواں نہیں ہن، ہولی ہولی ڈھکویں سنچائی والا پانی اتے مٹی توں چنگی ڈرینیج مہیا کروا کے کئی وار ہولی ہولی ودھایا جا سکدا اے۔
گلوبل وترن
سودھو
ایہہ وی ویکھو
سودھو- Arable land
- Fertilizer
- Plaggen soil
- Shifting cultivation
- Soil contamination
- Soil life
- Terra preta