زرغونہ انا
زرغونا انا عظیم احمد شاہ بابا دی والدہ سن۔ اوہ اپنے وقت دی عقلمند تے ذہین عورت سی۔ احمد شاہ بابا نوں نہ صرف بچپن وچ بلکہ اک بالغ دی حیثیت توں وی تربیت دینا انہاں دے لئی فخر دا باعث سی جدوں احمد شاہ بابا نوں اک لویا جرگہ نے افغانستان ساڈے ملک دا قائد تے محافظ منتخب کيتا۔ اس دی مدد دے لئی اک عظیم استاد دے طور اُتے مقرر کيتا۔
کہیا جاندا اے کہ جدوں احمد شاہ بابا نے ١١٧٤ ھ ق يا ١٧٦١ء وچ ریاست دے رہنماواں نوں قندھار دا نواں شہر تعمیر کرنے تے دشمن دے کسی ممکنہ حملے توں بچنے دے لئی ضروری اقدامات کرنے دے لئی جمع کيتا ، اس گل اُتے اتفاق کيتا گیا کہ شہر دے چاراں طرف ست دیواراں تے ست خندقاں تعمیر دی جاواں تاکہ شہر دے عوام نوں دشمن دے حملے توں بچایا جاسکے۔
زرغونه انا نے جدوں ایہ سنیا تاں اس نے فورا احمد شاہ بابا نوں بلايا تے کہیا۔ :
“بیٹا! یاد رکھن کہ افغان کدی وی مٹی دی دیواراں تے پانی دے گڑھے وچ نئيں چھپدے نيں۔
ان خندقاں تے دیواراں وچ صرف آپ تے وچ ہی بچ جاواں گے ، اوہ آپ دے دوسرے بھائی تے بہناں نيں جو انہاں دیواراں تے خندقاں توں باہر رہ گئے نيں ، کیہ اوہ آپ دی حفاظت نئيں کرنا چاہندا تے اوہ اک افغانی نئيں اے ؟ "اور آپ نوں اپنے شہر وچ داخل ہونے دے لئی دشمن دا انتظار کرنے دی ضرورت نئيں اے۔"
زرغونا انا دی موت دا صحیح سال معلوم نئيں کہیا جاندا اے کہ 1174 ھ ق وچ ہوئی
اس دی وفات ١١٨٦ ہجری سال وچ ہوئے گی۔ اس دی قبر قندھار شہر دے پنڈ کوہاک وچ اے۔
عبد الرؤف بےنوا نے اس طرح اس دا تعارف کرایا
سودھواستاد عبدالرؤف بینوا اپنی کتاب (پشتون خواتین) وچ لکھدے نيں:
زرغونہ انا اعليحضرت احمد شاہ بابا دی والدہ سن۔ زرغونا انا نے احمد شاہ بابا جداں باصلاحیت بیٹا اس پاک سرزمین دی خدمت تے سربلندی دے لئی پشتون قوم نوں پیش کيتا۔
اور جس طرح احمد شاہ بابا ، جنھاں "بابا" دا لقب حاصل اے ، ايسے پشتون عورت نے وی "انا" دا خطاب جِتیا اے۔ تے اس دا ناں حالے وی پشتون دنیا وچ زندہ اے۔
زرغونہ انا نے ہمیشہ اچھے خیالاں توں اپنے باصلاحیت بیٹے دی مدد کيتی ، بالکل ايسے طرح جداں اس دے خالص دُدھ وچ ، جس نے اسنوں پشتونوالی سیکھادی، اس نے اسنوں پشتونولی تے غیرت دی تعلیم وی دی۔
1174 ہجری وچ ، جدوں احمد شاہ بابا نے پشتون رہنماواں تے ہور ممبراں نوں نواں شہر قندھار دی تعمیر دے لئی اک مناسب منصوبہ تیار کرنے دے لئی طلب کيتا تاں ، اس خیال نوں کہ اس شہر نوں ست دیواراں لگنی چاہئاں تے بوہت سارے گڑھے بہت زیادہ قیاس آرائاں دے بعد اپنایا گیا سی۔ تاکہ دشمن دے حملے توں محفوظ رہے۔ اس نظریہ نوں سب نے قبول کرلیا ، لیکن ايسے وقت "زرغونہ انا" بولی تے احمد شاہ نوں اس نے گھر بلايا تے اس توں کہیا: "بیٹا!" غور توں سنو. . . کہ پشتون کدی وی زمین دی دیواراں وچ پناہ نئيں لیندے تے نہ ہی خندقاں وچ خود نوں دشمن توں بچاندے نيں۔ پشتون ، خدا دی مدد توں ، اپنی تے اپنے وطن دی حفاظت کرن۔
جے آپ اک پشتون ہُندے ، تے واقعتا مغرور پشتوناں دا خون آپ دے پاس آندا ، تاں آپ اپنی پشتون ہمت تے استقامت توں اپنے آپ ، پشتوناں تے وطن دا دفاع کرن گے۔ . . خوش دیواراں تے گڑھے نہ بناواں! !
صرف آپ تے وچ انہاں دیواراں تے خندقاں وچ محفوظ رہن گے۔پشتون بھائی تے پشتون بھائی جو انہاں خندقاں تے دیواراں توں پرے نيں اوہ آپ دی حفاظت نئيں کرنا چاہندے؟ تے ساڈے پشتوناں نوں نئيں کہیا جاندا ؟؟ تے دشمن نوں شہر تک پہنچنے دے لئی آپ نوں زیادہ انتظار نئيں کرنا پئے گا۔ "
اوہی شخص سی جس نے احمد شاہ بابا دے دماغاں توں خارجی دے نظریہ نوں استعمال کيتا تے اک عام قلعہ تعمیر کيتا۔
یہ وی روایت اے کہ 1174 ہجری وچ احمد شاہ بابا دی شکست دے خلاف باطل آواز وچ قندھار پہنچے۔ جونہی ایہ خبر زرغونہ انا نوں پہنچی ، عورت نے کہیا ، "فتح تے شکست تقدیر دے ہتھ وچ اے ، لیکن احمد خود نوں نئيں ماردا تے شکست نئيں دیندا!"
زرغونہ انا دا تعلق الکوزو قبیلے توں سی ، اگرچہ انہاں دی موت دی تریخ معلوم نئيں اے ، لیکن ایسا لگدا اے کہ انہاں دی موت (1174 ہجری ، قندھار شہر دے بانی دی تریخ) دے بعد تے احمد شاہ بابا دی زندگی دے دوران ہوئی سی۔ . چونکہ احمد شاہ بابا 1186 ہجری وچ فوت ہوئے ، انہاں دی وفات 1174 ھ تے 1186 ھ دے درمیان ہوئی۔ تے اس دا مقبرہ دریا ارغندب دے کنارے واقع کوہک پنڈ وچ اے۔
لہذا جے اسيں زرنگونا انا نوں اپنے بیٹے احمد شاہ بابا (1135 ہجری) دی ولادت دے وقت 20 سال دی عمر دے طور اُتے مندے نيں تے مثال دے طور اُتے ، اس دی موت نوں 1180 ہجری دے نیڑے وی سمجھیا جاندا اے ، تاں فیر ایہ کہیا جاسکدا اے کہ اس پشتون انا دی زندگی 60 سال سی۔ ، تے اس دی دہائی دے وسط وچ سی۔