رازق الخیری
مصنف مصورِ غم، علامہ راشد الخیری دے فرزند اکبر سن ۔ انہاں دی پیدائش ستمبر 1900کو دہلی وچ ہوئی ۔ انھاں نے 1919 وچ عربک اسکول توں میٹرک کیتا۔ انٹر 1921 وچ سینٹ اسٹیفن کالج دہلی توں انٹر کرنے دے بعد بی اے وچ داخل ہوئے۔ 1923 وچ علامہ راشد الخیری نے ماہنامہ ’’عصمت ‘‘ جسنوں انھاں نے جون 1908 وچ اصلاح نسواں، حقوق نسواں تے تعلیم نسواں دی غرض توں جاری کیتا سی، جو خصوصاً مسلم خواتین دی مختلف گوشےآں وچ رہنمائی تے اس دی بدولت نہ جانے کِنّی خواتین علم و ادب توں شناسا تے فکر و نظر توں آشنا ہوئیاں تے کِنّی ہی لکھنے والیاں تے لکھنے والےآں دا جنم ہويا، اس دی ادارتی ذمے داری رازق الخیری دے سپرد کر دتی، جسنوں انھاں نے 56 سال تک اس طرح نبھایا کہ اس دی پابندی وقت وچ کدی فرق نئيں آیا۔ اس حوالے توں شان الحق حقی نے لکھیا ’’عصمت دے قارئین نوں ایہ گل دسنیا تحصیل حاصل اے کہ اس دی باقاعدگی وچ کدی فرق نئيں آیا۔ اکثر جریدے اشتہارات دی خاطر دناں دے لئی اشاعت نوں التوا وچ ڈال دیندے نيں، مولانا نے کدی اک دن دے لئی پہلی توں دوسری تریخ نہ ہونے دی۔ وچ اس گل دا عینی شاہد ہاں کہ انھاں نے اشتہارات ایہ کہہ کے رد کر دتے کہ ایہ پرچہ اک دن دے لئی وی روکیا نئيں جا سکتا‘‘۔
مدیران دی تریخ وچ رازق الخیری جداں سانوں کوئی دوسرا مدیر نظر نئيں آندا جس نے 56 سال تک کِسے اک رسالے دی اس طرح ادارت دی ہوئے اس دے علاوہ علامہ راشد الخیری دی نگرانی وچ 1927 وچ بچیاں دے لئی ماہنامہ ’’بنات‘‘ تے 1934 وچ خواتین نوں ہنرمند تے دستکار بنانے دے لئی ماہنامہ ’’جوہر نسواں ‘‘ دا اجرا کیتا۔ صحافتی تریخ وچ شاید ہی کِسے نے مولانا رازق الخیری دے علاوہ خواتین توں متعلق اِنّے رسالے اک مشن دی طرح شایع کیتے ہون۔ اپنی زندگی دے آخری شمارے ’’عصمت‘‘ نوں مرتب کردے ہوئے جنوری 1980 وچ انھاں نے لکھیا ’’خدا دا شکر اے کہ عصمت نے نويں سال وچ قدم رکھیا، 1979 بخیر و خوبی پابندی وقت دے نال طے ہويا تے ہن 1980 وی آ گیا۔ امتداد زمانہ دے نال نال عصمت نے جو کچھ خدمات انجام دتیاں تے جنہاں مشکلات نوں عبور کردا ہويا اگے ودھیا ایہ معمولی گل ننيں۔ وڈے وڈے ادبی پرچے دم توڑ گئے تے کوئی پرسان حال نہ ہويا لیکن عصمت مشکلات دے دریا وچ تیردا حوادث دے تھپیڑاں وچ 1980 وچ آپ دے سامنے موجود اے۔
مسلماناں دے ایمان دی قوت جے قوی اے تاں کوئی قوت اس دے مقابل نئيں ہوئے سکدی۔‘‘ماہنامہ ’’عصمت‘‘ دے پنجاہ سال پورے ہونے اُتے مولوی عبدالحق نے مولانا رازق الخیری نوں اپنے اک خط وچ لکھیا کہ ’’عصمت دا نصف صدی تک جاری رہنا کرامت اے، آپ نے علامہ راشد الخیری نوں کس سنت نوں قائم رکھیا تے آپ نے اصل مقصد نوں پیش نظر رکھ دے جس خلوص تے تندہی توں اپنی بہناں دی خدمت کيتی اے اوہ نہایت قابل قدر تے لائقِ تحسین اے ۔‘‘ اج ماہنامہ ’’عصمت‘‘ 105 سال دا طویل سفر طے کر کے انہاں دی صاحبزادی صفورہ خیری دی ادارت وچ جاری اے جدوں کہ مولانا دے وصال دے بعد ’’عصمت‘‘ دی ادارتی ذمے داری انہاں دی شریک حیات آمنہ نازلی ، صاحبزادی صائمہ خیری تے صاحبزادے طارق الخیری دے سپرد رہی۔ ایتھے ایہ گل وی قابل ذکر اے کہ اردو رسالے دی تریخ وچ ماہنامہ ’’عصمت‘‘ دے علاوہ ایسا کوئی تے رسالہ نئيں جو 1907 توں ہن تک جاری ہوئے۔ ایہ اعزاز صرف ’’عصمت‘‘ ہی نوں حاصل اے ۔مولانا رازق الخیری نے نہ صرف وڈی خوش اسلوبی تے جواں مردی دے نال زندگی دے آخری لمحات تک پورے خلوص و لگن توں علامہ راشد الخیری دے مشن نوں جاری رکھیا بلکہ انھاں نے پاکستان دے ادبی رسالے نوں جو دم توڑنے دے در پہ سن اک جگہ جمع کر کے 1953 وچ ’’انجمن ادبی رسالے پاکستان‘‘ دی بنیاد رکھی تا کہ انھاں مرنے توں بچایا جا سکے۔ ادبی رسالے اُتے ایہ انہاں دا ایسا احسان اے جسنوں اوہ چاہن وی تاں فراموش نئيں کر سکدے۔
اس دے علاوہ مولانا 1959 وچ جدوں تک کہ اردو بورڈ دا قیام عمل وچ آیا تاں اوہ مجلس اعلیٰ دے رکن مقرر ہوئے تے برساں اردو دی خدمت دے جذبے توں سرشار ہوئے کے کم کردے رہے۔مولانا رازق الخیری اک بلند پایہ ایڈیٹر ہونے دے نال نال اعلیٰ انتظامی صلاحیتاں دے مالک وی سن، انھاں نے 1918 وچ اک اشاعتی ادارہ قائم کر کے بامقصد ناشر دی حیثیت توں وی زندگی گزاری۔ انہاں دے ادارے دے تحت جِنّی کتاباں شایع ہوئیاں اوہ زیادہ تر مسلم خواتین دی تربیت، انہاں دی اصلاح، انہاں دے معاشرتی مسائل تے انہاں وچ مثبت شعور پیدا کرنے دے لئی سن۔
لکھتاں سودھو
مولانا اک صاحب طرز ادیب وی سن ۔ انہاں دی تصنیف و تالیفات جنہاں وچ
- ’’عصمت کی کہانی‘‘، ’’
- وداع راشد‘‘، ’’
- ابو جہل اور عکرمہ‘‘، ’’
- دو ہفتے مشرقی پاکستان میں‘‘ ، ’’
- سفرنامہ مشرق وسطیٰ‘‘، ’’
- رسول اکرم ؐ کی بیٹیاں‘‘، ’’
- بہادر خواتین قریش‘‘، ’’
- سیدہ کی بیٹی‘‘، ’’
- مسلمانوں کی مائیں‘‘
تے ماہنامہ ’’عصمت‘‘ دا خاص نمبر ’’سوانح عمری علامہ راشد الخیری‘‘ شامل نيں
وفات سودھو
وصال 24 دسمبر 1979 نوں کراچی وچ ہويا