رائے برادری
قبیلیاں دے نال-نال بھارتی وسنیک وکھ-وکھ برادریاں ماتحت وچردے ہن۔ برادری دے بنیاد اتے کتیاں دی طبقہ ونڈ کیتی جاندی اے۔ برادری دے تعلقات وچ سوہندر سنگھ ونجارا بیدی لکھدا اے:-
“اوہ سب لوک جو اپنا پچھا کسے اک سانجھے وڈکے نال جوڑدے ہن، اکو برادری وچ آؤندے ہن۔ ہریک برادری اک اجیہا گروہ اے جس دیاں اکو جہیاں ریتاں رسماں تے رواج ہندے ہن۔”
اتہاس
سودھوبھارت وچ کدی برادریاں دے لوک رہندے ہن جہناں وچ رائے برادری دے لوک وی وسدے ہن۔ ایہناں دا اپنا جیون تے سانجھی بولی اے۔ ایہناں دا اتھے وسدیاں ہور برادریاں نال تعلقات جڑیا اے۔ رائے برادری دے لوکاں دی وسوں دریاواں دے کناریاں تے زیادہ ملدی اے۔ رائے برادری دی لوکاں نوں وکھ-وکھ ویلے وکھو-وکھرے ناواں نال بلایا جاندا رائے سکھ آدی ایہہ سارے اکو برادری نال متعلق ہن۔ رائے برادری دے لوک اپنا پچھوکڑ سورج ونشی، کشتری، راجپوت اتے راٹھوڑ لوکاں نال جوڑدے ہن اتے ایہناں وچوں ہی اپنی کل دا اتھان ہویا مندے ہن۔ اتہاسکاراں مطابق ایہہ لوک آریئپھ ہن۔ ہجرت کر کے ایہہ لوک دریاواں دے کناریاں تے جا وسے اتے زندگی نوں سہج جیون لئی جنگلی جڑی بوٹیاں، دریاواں وچوں مچھیاں جا جانوراں دا شکار کر کے اپنا گزارا کرن لگے۔ سوہندر سنگھ بنجارا بیدی دے مطابق
“معاشی طور تے پچھڑی ہوئی اک جاتی جو ہسیاں وٹّ کے سرکیاں بنا کے ادر پوردی اے، رسیا وٹن کارو ایہناں نوں رسی وٹّ کیہا جاندا اے اتے سرکیاں بناؤن کارن سکریبند۔ ایہہ ہندو، سکھ اتے مسلمان کئی دھرماں وچ ملدے ہن۔ دیش دی ونڈ توں پہلاں ایہہ لوک لاہور توں پچھم ول ڈیہرا راجیتھان تک پھیلے ہوئے سن۔”
پنجابی کوش مطابق
سودھو“اک جانگلی قوم جو شکار کردی اے، سور کھاندی اے اتے چھنا وچ رہندی اے۔” رائے سکھ اک سارسل قوم اے۔ دریاواں دے کناریاں تے رہن کر کے ایہہ پانی وچ تیرن وچ مہارت رکھدے ہن۔ ایہناں دے چھوٹے بچیاں نوں وی پانی وچ تیرنا سکھایا جاندا اے۔ اس کر کے اس جاتی وچ اک ایہہ مشہور اے کہ جیکر اس پتہ لگاؤنا ہووے کہ کوئی بندہ رائے سکھ اے جاں نہیں تاں اس دے ہتھ بنکے پانی وچ جاں دریا وچ سٹّ دیووں جیکر اوہ باہر نکل آیا تاں اوہ رائے سکھ ہووےگا نہیں تاں پھر رائے سنگھ ہووےگا۔
تہذیبی پچھوکڑ
سودھوجدوں انسان آپ سہارے خوشی دا مست پرگٹاوا کردا اے تاں ناچ اس دا ساتھ دندا اے۔ ایہہ اس دی شخصیت دے نیڑے وی ہندا اے۔ خوشی وچ گا-نچّ اٹھنا انسان دی قدرت پرورتی اے۔ جدوں انسان اپنے گروہ نال نچّ-گا کے خوشی سانجھی کردا اے تاں ناچ اس گروہ دا لوکناچ بن جاندا اے۔
سور دا شکار کرنا اس برادری وچ برادری والا کم سمجھیا جاندا سی۔ اس برادری دے لوکاں دا ہر روز شکار دا ٹیچا ہندا سی کہ اوہناں دے پروار دے ہر جی واسطے دو-دو سیر ماس ملنا چاہیدا اے۔ جدوں ایہناں دا شکار دا ٹیچا پورا ہو جاندا تاں ایہہ شکار توں واپس آ کے نچّ دے گاؤندے سن، عورتاں، بچے، مرد سبھ نچدے سن۔ خوشی نال جھوم کے اس طرحاں نچن-گاؤن دا ناں ایہناں ولوں ‘جھومر` رکھ دتا گیا۔ رائے برادری دے لوکاں دا پہراوا سادہ اے۔ ایہناں دے پہراوے اتے راجپوتانی اثر رہا اے۔ اس برادری دے مرد خاص کر کے کڑتا چادرا ہی پاؤندے سن۔ پر اج-کل اس دی تھاں قمیض پجامہ زیادہ پہیا جاندا اے۔ رائے برادری دے لوک اپنی جاتی وچ ہی ویاہ کردے ہن۔ اس برادری وچ باہر جاتی ویاہ بالکل ورجت اے۔ جیکر کوئی اجیہا کردا اے تاں اس نوں برادری وچ نرادی دا ساہمنا کرنا پیندا اے۔ اس برادری وچ عورت دا درجہ مرداں دے برابر تاں نہیں پر بہت ساریاں تہذیبی رسماں وچ عورت دی شمولیت ضروری ہندی اے اتے عورتاں نوں پورا مان ستکار دتا جاندا اے۔
لسانی پچھوکڑ
سودھودنیا وچ انیکا اجیاے قبیلے ہن جہناں دی اپنی وکھری بولی اے۔ پر لپی نہیں اے۔ اسے طرحاں رائے برادری کی وی اک اپنی بولی اے جو اس جاتی دی چھکھرتا نن سرجدی اے۔ پر کوئی وکھری لپی نہیں اے۔ ایہناں دی بولی اپر لیہندی پنجابی دا اثر واضع ویکھن نوں ملدا اے۔ کیونکہ ایہہ لوک راجستھان وچ اجاڑے گئے سن اتھے لیہندی بولی دا زور سی اس متعلق ڈاکٹر۔ ہردیو دے مطابق: “راجستھان دے اتر ول لیہندی پنجابی اتے پچھم وچ سندھی تے گجراتی، بھیلی تے مراٹھی مشرق وچ بوندیلی اتے برج بولی بولیاں جاندیاں ہن۔”
پنجاب وچ وسدے رائے برادری دے لوکاں وچ دو قسماں ملدیاں ہن۔ نیلی والے رائے سکھ اتے راوی والے رائے سکھ جہڑے لوک راوی دریا دے کنارے رہندے سن اتے دیش دی ونڈ توں بعد پاکستان وچوں بھارت آئے ہن۔ رائے برادری دے اوہناں لوکاں نوں راوی والے سکھ کیہا جاندا اے اتے رائے برادری دے جہڑے لوک پہلاں توں پنجاب وچ جاں ستلج دریا دے کناریاں تے وسے ہوئے ہن۔ اوہناں نوں نیلی والے سکھ کیہا جاندا اے۔ رائے برادری وچ موجود نیلی والے سکھ اتے راوی والے سکھ پہلاں توں ہی آپس وچ رشتیاں دا لین-دین کردے ہن۔ ایہناں وچ پہلاں توں ہی کوئی آپسی وتکراں نہیں اے۔ رائے برادری دے لوکاں دے سبھیاچار اتے بولی وچ وکھریواں ملدا اے پر جدید کمیونیکیشن دے دیانتداری، آپسی سانجھیوالتا دے تجزیہ ماتحت رائے برادری ولوں دوجی جاتی دھرم دے لوکاں نال ملن-جلن کر کے اتے پڑھن-لکھنن کر کے ایہناں دی بولی اتے سبھیاچار بدلنا جا رہا اے۔ رائے برادری دے لوکاں دے پہراوے تے رسم رواجاں توں پتہ لگدا اے کہ ایہناں اتے راجستھان دے راجپوتانی گھرانے دا اثر اے۔[۱]
حوالے
سودھو- ↑ ڈاکٹر۔ بوٹا سنگھ براڑ، رائے برادری دی بولی دا ورنناتمک گرائمر، بولی سائنس اتے پنجابی کوشکاری وبھاگی، پنجابی یونیورسٹی، پٹیالہ۔