خانواہ نہر

اس نہر دا پرانا ناں ڈھوٹواہ اے، جو 7ویں صدی دے کمبوج بادشاہ دے گوت ڈھوٹ نال سبندھت اے، جس دے آثار کھوتیوال دے کھنڈر بوڑیوال (ضلع وہاڑی) وچ دیکھے جا سکدے نیں، ایہ بادشاہ دے باغاں دی سنچائی لئی اتے کشتیاں راہیں سفر کرن لئی بنائی گئی سی ۔ ایہ دریا بیاس توں کھبے پاسیوں چونیاں نیڑے توں کڈھی گئی سی ۔ دریا بیاس اس ویلے چونیا دے پاس وگدا سی اتے سزاباد دے نیڑے چناب نال ملدا سی پر 1790 وچ ایہ ستلج نال ہریکے دے تھاں تے رل گیا ۔ پرانا وہن اجڑن نال اس علاقے دا نہری سسٹم وی اجڑ گیا ۔ اس طرحاں اس اجڑے علاقے نوں ستلج دریا 'چوں نہراں کڈھ کے آباد کیتا گیا ۔ ایہہ نہر کئی صدیاں چلدی رہی، 14ویں صدی وچ دیپالپور دا گورنر غیاث الدین تغلق سی ۔ اس دے اترادھکاری فیروز شاہ تغلق دی کھیتی باڑی نوں پروتساہت کرن دی نیتی نے اس کھیتر وچ ڈھوٹواہ توں علاوہ کئی نہراں کھودیاں، جویں کہ نصیرواہ، قطبواہ اتے خضرواہ ۔ تغلق خاندان توں پچھوں ایہہ نہر پھر اجڑ گئی پر اکبر دے اک منتری مرزا خاں نے اس نوں پھر آباد اتے انت کیتا ۔ مرزا خاں دے مگروں اس دے اترادھکاریاں نے نہر دا اجاڑا کر دتا | اسے زمانے وچ اس نہر نوں خانواہ دا ناں دتا گیا ۔

مہاراجہ رنجیت سنگھ ویلے اس دے دیوان رادھا رام نے اس نہر دا ہیڈّ دریا ستلج اپر پنڈ ماموکی نیڑے بنوایا اتے پرانی نہر تکّ اک نواں لنک کھدوا کے اس نال میل دتا ۔ اس نہر وچ 1807-1823 تکّ پاݨی وگیا ۔ فیر ایہ نہر 1841 تکّ اجڑی رہی ۔ مہاراجا رنجیت سنگھ دے پتر مہاراجا شیر سنگھ دے راج دوران اس نہر نوں فقیر چراغ دین نے پھر چالو کیتا ۔ 1849 وچ انگریزاں دے پنجاب اپر قبضے ویلے ایہ نہر چالو سی تے فیر نویں راج دے محکمہ نہر دے ماتحت آ گئی ۔ ایہ 65 فٹّ چوڑی تے ڈسچارج 1290 کیوسکس سی ۔ اس نہر دی ٹیل پنڈ چونتپور (ضلع منٹگمری) کول سی ۔اس دیاں کنگنواہ نارتھ، کنگنواہ ساؤتھ اتے بھاولڈھاس شاکھاواں سن ۔ اخیرلیاں دو شاخاں دیپالپور تے ہیپالپور دے کھیتر نوں سنچت کردیاں سن جیہڑا لہندے پنجاب دے ضلع اوکاڑا دا علاقہ اے ۔