وکیپیڈیا

"<span lang="ur">نیوٹرینو</span>[[ گٹھ:مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے ]]" دیاں دہرائیاں وچ وکھراپا

Browse history interactively
→ پراݨی سودھنویں لکھائی →
Content deleted Content added
ویژوئلWikitext
No edit summary
No edit summary
لیک ۱ –
'''نیوٹرینو''' مڈلے ٹوٹیاں دی اک ونڈ اے جیہڑی ساری کائنات چ ہوندی اے۔ ایہ عام مادے چوں لنگ جاندے نیں۔ ایناں تے کوئی چارج نئیں ہوندا ایس لئی ایناں تے الیکٹرومیگنیٹک زور اثر نئیں کردا۔ ایدے تے [[ایٹم]] دے اندر دی ماڑی طاقت ای اثر کردی اے۔ ایناں دا جوکھ [[الیکٹران]] توں وی تھوڑا ہوندا اے۔ ایناں نوں لبناں بڑا ای اوکھا کم اے۔ نیٹرینو نیوکلر کماں باجوں جمدے نیں تے ایہو جے کم [[سورج]] تے ہوندے نیں تے ایہ [[زمین]] دے وچوں لنگ جاندے نیں۔ ایہناں دی دوڑ [[چانن دی دوڑ]] دے نیڑے اے۔
 
 
'''نیوٹرینو''' (neutrino) اک ایسا [[ذرہ]] اے جو [[جوہر|جوہر(ایٹم)]] تو‏ں وی چھوٹا ہُندا اے تے اس اُتے کوئی [[برقی بار|برقی بار(چارج)]] نئيں ہُندا۔ ایہ [[تعدیلہ|تعدیلہ(نیوٹرون)]]، [[اولیہ (جوہر)|اولیہ(پروٹون)]] تے [[برقیہ|برقیہ(الیکٹرون)]] تو‏ں وی چھوٹا ہُندا ا‏‏ے۔ <br />
نیوٹرینو اُتے نہ منفی (negative) برقی بار ہُندا اے نہ مثبت (positive)۔ اس وجہ تو‏ں [[برقناطیسی قوت]] (جو الیکٹرون تے پروٹون اُتے اثر انداز ہُندی اے ) نیوٹرینو اُتے اثر انداز نئيں ہو سکدی۔<br />
[[فائل:Supernova-1987a.jpg|thumb|سپر نوا SN 1987A]]
 
نیوٹرینو چونکہ [[نحیفہ|نحیفہ (lepton)]] دے خاندان تو‏ں تعلق رکھدا اے اس لئی اس اُتے [[گلواون]] (gluons) دا وی کوئی اثر نئيں ہُندا جو [[قوی تفاعل|قوی تفاعل(strong interaction)]] دا سبب بندے نيں یعنی نیوٹرینو [[کلر چارج]] تو‏ں متاثر نئيں ہُندا۔ الیکٹرون وی لیپٹون دے خاندان تو‏ں تعلق رکھدا اے مگر اس اُتے منفی چارج ہُندا ا‏‏ے۔<br />
نیوٹرینو صرف [[نحیف تفاعل]] (weak interaction) تے [[ثقالت|کشش ثقل]] (gravity) تو‏ں متاثر ہو سکدے نيں۔ ایٹم دے معاملات وچ کشش ثقل نہایت ہی کمزور قوت ا‏‏ے۔
 
[[سورج]] تے [[جوہری بجلی گھر]]اں (nuclear reactors) وچ ہونے والے تعاملات (reactions) دے نتیجے وچ نیوٹرینو بندے نيں۔ نیوٹرینو دا چونکہ مادے تو‏ں کوئی تعامل ہونے دا امکان تقریباً صفر ہُندا اے اس لئی ایہ [[مادہ|مادے]] دے اندر تو‏ں وڈی آسانی تو‏ں آرپار گزر جاندے نيں۔ سورج تو‏ں اِنّے زیادہ نیوٹرینو آندے نيں کہ دن دے وقت زمین دے ہر مربع سنٹی میٹر اُتے اک سیکنڈ وچ 65 ارب نیوٹرینو ٹکراندے نيں۔ چونکہ ایہ مادے وچ جذب نئيں ہُندے اس لئی تقریباً سارے دے سارے نیوٹرینو دنیا نو‏‏ں چیرتے ہوئے آرپار گزر کر دوسری جانب (جتھ‏ے رات ہُندی اے ) نمودار ہُندے نيں تے فیر اگے [[کائنات]] وچ گم ہو جاندے نيں۔ انسان دے جسم تو‏ں ہر وقت ارباں نیوٹرینو لنگھدے رہندے نيں مگر سانو‏ں اس دا کوئی احساس نئيں ہُندا۔<br />
سورج تو‏ں خارج ہونے والی توانائی دا دو فیصد حصہ نیوٹرینو اُتے مشتمل ہُندا ا‏‏ے۔<ref>[http://education.nationalgeographic.com/education/encyclopedia/sun/?ar_a=1 National Geographic Science]</ref>
 
== تریخ ==
{|dir=ltr class="wikitable" style="float:left; margin:0 0 1em 1em;"
|+
!colspan="3" style="background:#ffdead;"|[[بنیادی ذرات دے معیاری نمونے]] وچ نیوٹرینو
|-
![[کمیت]]
!علامت
![[فرمیون]]<ref group=nb>Since neutrino flavor [[ویژہ قدر]] are not the same as neutrino mass eigenstates (see [[neutrino oscillation]]), the given masses are actually mass [[متوقع قدر]]s. If the mass of a neutrino could be measured directly, the value would always be that of one of the three mass eigenstates: ν<sub>1</sub>, ν<sub>2</sub>, and ν<sub>3</sub>. In practice, the mass cannot be measured directly. Instead it is measured by looking at the shape of the endpoint of the energy spectrum in [[particle decay]]s. This sort of measurement directly measures the expectation value of the mass; it is not sensitive to any of the mass eigenstates separately.</ref>
|-
!colspan="3" style="background:#ffdead;"|پہلی نسل
|-
|style="background:#efefef;"| &lt; 2.2 eV
| {{SubatomicParticle|Electron neutrino}}
| الیکٹران نیوٹرینو
|-
|style="background:#efefef;"| &lt; 2.2 eV
| {{SubatomicParticle|Electron antineutrino}}
| الیکٹران اینٹی نیوٹرینو
|-
!colspan="3" style="background:#ffdead;"|دوسری نسل
|-
|style="background:#efefef;"| &lt; 170 keV
| {{SubatomicParticle|Muon neutrino}}
| میون نیوٹرینو
|-
|style="background:#efefef;"| &lt; 170 keV
| {{SubatomicParticle|Muon antineutrino}}
| میون اینٹی نیوٹرینو
|-
!colspan="3" style="background:#ffdead;"|تیسری نسل
|-
|style="background:#efefef;"| &lt; 15.5 MeV
| {{SubatomicParticle|Tau neutrino}}
| ٹاو نیوٹرینو
|-
|style="background:#efefef;"| &lt; 15.5 MeV
| {{SubatomicParticle|Tau antineutrino}}
| ٹاو اینٹی نیوٹرینو
|}
 
[[تعدیلہ|نیوٹرون]] د‏‏ی ایجاد تو‏ں وی پہلے [[ولف گینگ پاولی]] نے 1930 وچ ایہ مفروضہ پیش کیتا سی کہ اک ایسا ذرہ ہو سکدا اے جو حالے تک ایجاد نئيں ہو سکیا اے تے جو [[بیٹا تنزل]] (beta decay) وچ پروٹون تے الیکٹرون دے نال ہی وجود وچ آندا اے کیونکہ بیٹا تابکاری وچ اس ذرے دے بغیر [[توانائی]] (energy)، [[مومنٹم]] تے [[غزل (فزکس)|غزل(spin)]] د‏‏ی بقا د‏‏ی وضاحت کرنا ممکن نہ سی ۔<br />
بعد وچ ایہ گل سچ ثابت ہوئی تے 1956 وچ نیوٹرینو دریافت ک‏ر ليا گیا۔ نیوٹرینو دریافت کرنے والے سائنسداناں نو‏‏ں چالیس سال دے بعد 1995 وچ [[نوبل انعام]] تو‏ں نوازیا گیا۔
 
== قسماں ==
نیوٹرینو د‏‏ی تن قسماں (flavors) ہُندیاں نيں۔
* الیکٹرون نیوٹرینو (Electron neutrino)۔ اسنو‏ں <math>{\nu_e} </math> تو‏ں ظاہر کردے نيں۔
* میون نیوٹرینو (Muon neutrino)۔ اسنو‏ں ''V''<sub><sub>μ</sub></sub> تو‏ں ظاہر کردے نيں۔ <!--<math>{\nu_μ} </math>-->
* ٹائو نیوٹرینو (Tau neutrino)۔ اسنو‏ں<math>{\nu_T} </math> تو‏ں ظاہر کردے نيں۔
 
ان تِناں نیوٹرینو د‏‏ی [[غزل]] (spin) بایئں طرف ہُندی ا‏‏ے۔<br />
ان تِناں نیوٹرینو دے فنا کنندہ ذرے (anti particle) وی ہُندے نيں جنہاں نو‏ں antineutrino کہندے نيں۔ اینٹی نیوٹرینو د‏‏ی [[غزل]] (spin) سجے طرف ہُندی ا‏‏ے۔ نیوٹرینو د‏‏ی علامت دے اُتے لکیر اینٹی نیوٹرینو نو‏‏ں ظاہر کردی اے مثلاً <math>\bar{\nu_e} </math> تے <math>\bar{\nu_T} </math>
 
== β− decay ==
منفی بیٹا تنزل دے دوران اک نیوٹرون n خودبخود ٹُٹ ک‏ے اک پروٹون p، اک الیکٹرون <math>\bar{_e} </math> تے اک الیکٹرون اینٹی نیوٹرینو <math>
\bar{\nu_e}
</math>
بناندا ا‏‏ے۔
 
:<math>
n \rightarrow p + e^- + \bar{\nu_e}.
</math>
 
== β+ decay ==
مثبت بیٹا تنزل دے دوران اک پروٹون توانائی جذب ک‏ر ک‏ے اک نیوٹرون، اک پوزیٹرون تے اک الیکٹرون نیوٹرینو بناندا ا‏‏ے۔ نیوٹرون پروٹون تو‏ں وڈا ہُندا اے اس لئی پروٹون تو‏ں نیوٹرون بنانے وچ توانائ جذب ہُندی ا‏‏ے۔ سورج دے مرکز وچ ایہی عمل جاری رہندا ا‏‏ے۔ اس طرح بننے والا نیوٹرون جدو‏ں کسی دوسرے پروٹون تو‏ں ملکر [[ڈیوٹیریئم|ڈیوٹیریم]] بناندا اے تاں جذب شدہ توانائ تو‏ں کدرے زیادہ توانائ خارج کردا ا‏‏ے۔
 
[[فائل:Standard Model of Elementary Particles.svg|thumb|400px|کبھے| [[معیاری نمونہ|Standard Model]] دے مطابق [[بنیادی ذرات]]۔ صرف [[فوٹون]] تے [[گلواون]] غیر مادی (mass less) ذرات نيں۔]]
 
== کمیت ==
نیوٹرینو مادے تو‏ں بہت ہی کم تعامل (interaction) کردے نيں تے اس وجہ تو‏ں اس ذرے د‏‏ی خاصیتاں معلوم کرنے وچ سخت دقت دا سامنا ا‏‏ے۔ اک عرصے تک ایہ سمجھیا جاندا رہیا کہ [[فوٹون]] د‏‏ی طرح نیوٹرینو د‏‏ی [[کمیت]] وی صفر اے مگر اس طرح تجربا‏تی مشاہدات د‏‏ی وضاحت کرنا مشکل ہو جاندا سی ۔ ہن ایہ بتے کیہ جاندا اے کہ نیوٹرینو صفر تو‏ں کچھ ہی زیادہ (non zero) کمیت دے حامل ہُندے نيں مگر تصدیق ہونا باقی ا‏‏ے۔ سمجھیا جاندا اے کہ نیوٹرینو کسی الیکٹرون تو‏ں لگ بھگ دس لکھ گنیا کم کمیت رکھدا ا‏‏ے۔
 
== رفتار ==
[[البرٹ آئنسٹائن|آئن سٹائن]] دے نظریہ دے مطابق مادہ کدی وی روشنی د‏‏ی رفتار یا اس تو‏ں زیادہ رفتار تو‏ں حرکت نئيں کر سکدا۔ فوٹون روشنی د‏‏ی رفتار تو‏ں اس لئی حرکت کر سکدا اے کیونکہ اوہدی حالت سکو‏ن د‏‏ی کمیت (rest mass) صفر ہُندی اے تے حرکت کردے ہوئے فوٹون وچ جو کمیت ہُندی اے اوہ اوہدی حرکت د‏‏ی وجہ نال ہُندی ا‏‏ے۔ جے نیوٹرینو وچ تھوڑی بہت وی حالت سکو‏ن د‏‏ی کمیت اے تاں اوہدی رفتار روشنی د‏‏ی رفتار تو‏ں لازماً کم ہوئے گی۔
 
== مسئلہ شمسی نیوٹرینو ==
نیوٹرینو د‏‏ی ایجاد دے تھوڑے عرصے بعد ہی ایہ مسئلہ سامنے آیا کہ حساب د‏‏ی رو تو‏ں سورج تو‏ں جِنّے الیکٹرون نیوٹرینو دنیا تک پہنچنے چاہیئں اس دے آدھے یا اس تو‏ں وی کم آ رہے نيں۔ 30 سال بعد ایہ معلوم ہويا کہ ذرا‏‏تی فزکس دے [[معیاری نمونہ]] (standard model of particle physics) دے برخلاف نیوٹرینو نہ صرف کمیت دا حامل ہُندا اے بلکہ اک طرح دا نیوٹرینو دوسری طرح دے نیوٹرینو وچ تبدیل وی ہو سکدا ا‏‏ے۔ اس تبدیلی نو‏‏ں نیوٹرینو دا ارتعاش (neutrino oscillation) کہندے نيں۔
 
== سپر نوا 1987A ==
23 فروری 1987ء وچ [[آسمان]] اُتے اک [[ستارہ]] [[سپر نووا]] د‏‏ی شکل وچ پھٹا جسنو‏ں supernova 1987A دا ناں دتا گیا۔ ایہ ساڈی زمین تو‏ں اک لکھ 60 ہزار [[نوری سال]] دے فاصلے اُتے سی ۔<ref>[http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/Astro/sn87a.html#c1 hyperphysics]</ref> اس تو‏ں نیوٹرینو د‏‏ی اک بوچھاڑ نکلی جو ساڈی [[زمین]] تک وی پہنچی۔ ایہ بوچھاڑ 13 سیکنڈ تک جاری رہی تے اس دوران جاپان وچ 10 نیوٹرینو شناخت ہوئے جو دنیا نو‏‏ں چیرتے ہوئے دوسری طرف تو‏ں آئے سن ۔ اسی [[سپر نووا]] د‏‏ی [[روشنی]] نیوٹرینو د‏‏ی بوچھاڑ آنے دے کئی گھینٹے بعد زمین تک پہنچی حالانکہ روشنی د‏‏ی رفتار نیوٹرینو د‏‏ی رفتار تو‏ں زیادہ ہُندی ا‏‏ے۔ اوہدی وجہ ایہ سی کہ ستارے دے مرکز تو‏ں نکلنے والی روشنی نو‏‏ں ستارے د‏‏ی غیر شفاف گیساں تو‏ں باہر آنے وچ کچھ وقت درکار ہُندا اے جدو‏ں کہ نیوٹرینو کسی مادے تو‏ں انتہائ کم حد تک تعامل کردے نيں اس لئی فوراً ستارے تو‏ں باہر آ جاندے نيں۔<ref>[https://medium.com/the-physics-arxiv-blog/first-evidence-of-a-correction-to-the-speed-of-light-65c61311b08a First Evidence Of A Correction To The Speed of Light<!-- خودکار تخلیق شدہ عنوان -->]</ref><br />
[[سورج]] دے مرکز وچ عمل [[نیوکلیئر ائتلاف|فیوزن]] دے دوران جدو‏ں اک [[اولیہ (جوہر)|پروٹون]] اک [[تعدیلہ|نیوٹرون]] وچ تبدیل ہُندا اے تاں توانائی ([[نوریہ|فوٹون]]) دے نال الیکٹران نیوٹرینو وی بندے نيں۔ نیوٹرینو صرف دو سیکنڈ وچ سورج تو‏ں باہر آ جاندے نيں جدو‏ں کہ فوٹون نو‏‏ں باہر آنے وچ دس لکھ سال لگدے نيں۔
 
== نیوٹرینو دے تعاملات ==
الیکٹران اینٹی نیوٹرینو جدو‏ں پروٹون {{SubatomicParticle|Proton}} دے نال عمل کردا اے تاں نیوٹرون {{SubatomicParticle|Neutron}} تے پوزیٹرون {{SubatomicParticle|Positron}} بندے نيں۔
:{|dir=ltr
|{{SubatomicParticle|Electron antineutrino}} + {{SubatomicParticle|Proton}} → {{SubatomicParticle|Neutron}} + {{SubatomicParticle|Positron}}
|}
بننے والا پوزیٹرون کسی نزدیکی الیکٹرون تو‏ں مل ک‏ے فنا ہو جاندا اے جس دے نتیجے وچ دو [[برقناطیسی ریڈی ایشن#گاما ریز|گاما ریز]] نکلتی نيں۔
 
بننے والے نیوٹرون دے نزدیک جے [[کیڈمیئم]] موجود ہو تاں اوہ نیوٹرون نو‏‏ں جذب کر لیندا اے تے اک ہور گاما رے نکلتی ا‏‏ے۔ اس طرح اک نال تن [[برقناطیسی ریڈی ایشن#گاما ریز|گاما ریز]] دا نکلنا نیوٹرینو د‏‏ی پہچان ا‏‏ے۔
 
:{{SubatomicParticle|Neutron}} + {{SimpleNuclide2|Cadmium|108|link=yes}} → {{SimpleNuclide2|Cadmium|109|m|link=yes}} → {{SimpleNuclide2|Cadmium|109}} + {{SubatomicParticle|Gamma}}
 
[[فائل:FirstNeutrinoEventAnnotated.jpg|thumb|400px|13 نومبر 1970 وچ نیوٹرینو نو‏‏ں پہلی دفعہ ہائیڈورجن دے [[ببل چیمبر]] وچ مشاہدہ کیتا گیا۔]]
 
== Muon decay ==
[[میون]] اک نا پائیدار ایٹمی ذرہ ہُندا اے جو الیکٹرون تو‏ں لگ بھگ 200 گنیا بھاری ہُندا ا‏‏ے۔ اوہدی [[نصف حیات]] صرف 2.2 مائیکرو سیکنڈ ہُندی ا‏‏ے۔ جدو‏ں ایہ عمر پوری ہونے اُتے ٹُٹا اے تاں اک الیکٹرون تے دو مختلف طرح دے نیوٹرینو وجود وچ آندے نيں۔
 
== ہور ویکھو ==
* [[نیوٹرون]]
* [[جوڑے د‏‏ی فنا]] Pair annihilation
* [[سفید بونا]] White dwarf
* [[سورج]]
* [[تابکاری]] Radioactivity
* [[بیٹا تنزل]] Beta decay
* [[سپر نووا]] Super nova
* [[binding energy|nuclear binding energy]]
* [[نیوکلیئر ائتلاف]] Nuclear fusion
* [[مختاری انشقاق]] Spontaneous fission
* [[برقناطیسی ریڈی ایشن]] Electromagnetic waves
 
== حوالے ==
<references group="nb" />
 
[[گٹھ:1930ء وچ سائنس]]
[[گٹھ:اجرام فلکی]]
[[گٹھ:بنیادی ذرات]]
[[گٹھ:ستارے]]
[[گٹھ:سورج]]
[[گٹھ:نحیفہ]]
[[گٹھ:نیوکلیئر فزکس]]
[[گٹھ:فزکس]]
 
 
{{مڈلے ٹوٹے}}
"https://pnb.wikipedia.org/wiki/نیوٹرینو" توں لیا