وکیپیڈیا

"<span lang="ur">مشہد</span>[[ گٹھ:مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے ]]" دیاں دہرائیاں وچ وکھراپا

Browse history interactively
→ پراݨی سودھنویں لکھائی →
Content deleted Content added
ویژوئلWikitext
No edit summary
No edit summary
لیک ۷۵ –
}}
'''مشہد''' ایران دے شہراں وچوں اک اہم شہر اے آبادی دے لحاظ توں اسلامی جمہوریہ ایران دا دوسرا وڈا شہر اے۔ مشہد نوں مشہد مقدس دے ناں توں یاد کیتا جاتاہے۔ اس شہر وچ [[اہل تشیع|شیعہ]] مسلماناں دے عقیدہ دے مطابق اٹھوی‏‏ں امام، [[علی رضا|علی بن موسی رضا]] مدفون نیں ، انہاں دے مزار دی موجودگی دی بدولت شہر مشہد دنیا بھر دے بالعموم مسلماناں تے بالخصوص شیعہ مسلماناں دی خاص توجہ دا محور ومرکز اے۔ایرانی اخبار [[جام جم]] دے مطابق سالانہ زیارت کرنے والے ایرانی زائرین دی تعداد تن کروڑ ویہہ لکھ (32 ملین) دے لگ بھگ ہُندی اے۔جدونکہ غیر ملکی زائرین دی تعداد دس لکھ توں زائد اے۔<ref>jam e jam online in persian</ref>
 
'''مشہد''' یا '''مشہدالرضا،''' [[ایران]] دے شمال مشرق وچ شیعاں دے اہ‏م ترین مذہبی شہراں وچو‏ں اک تے [[خراسان رضوی]] ریاست دا دار الحکومت ا‏‏ے۔ ایہ شہر افشاریاں دے دور وچ ایران دا دار السلطنت سی ۔ مشہد، تہران دے بعد ایران دا دوسرا وڈا شہر اے تے سن ۱۳۹۰ ہجری شمسی دی مردم شماری دے مطابق اوہدی آبادی ستائیس لکھ ساٹھ ہزار نفوس اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ اس شہر وچ [[امام علی رضا علیہ السلام]] دا روضہ ہونے دی وجہ تو‏ں سالانہ تقریبا تن کروڑ ایرانی تے غیر ایرانی زائرین دی ایتھ‏ے رفت و آمد ہُندی ا‏‏ے۔
مشہد نو‏‏ں سن ۱۳۸۸ ہجری شمسی وچ ایران دے معنوی و روحانی دار الحکومت دا نام دتا گیا اے تے اسی طرح تو‏ں اقوام متحدہ دی تنظیم "آئی سسکو" دی طرف تو‏ں اسنو‏ں سن ۲۰۱۷ وچ اسلامی تہذیب و ثقافت دی راج دھانی دے طور اُتے تسلیم کیتا گیا ا‏‏ے۔
 
 
==تریخ==
Line ۸۲ ⟶ ۸۷:
 
نیشابور ، ایران دا اک قدیم شہر صوبہ خراسان دا پہلے صدر مقام بوہت پرانا تے تاریخی شہر اے جس وچ خیام رہ رہے سن ۔
 
 
===تیسری صدی ہجری: مشہد شہر دی تاسیس===
 
امام علی رضا علیہ السلام دے روضہ دے اطراف وچ مومنین دی سکونت دی ابتداء دے سلسلہ وچ دقیق معلومات موجود نئيں اے، البتہ موجودہ تاریخی اسناد دے مطابق، تیسری صدی ہجری دے اواخر وچ ، [[علویاں]]، [[سادات]] تے امام (ع) دے اعزہ و اقارب دا اک گروہ آپ دے روضہ دے جوار وچ ساکن سن ۔<ref>عطاردی، فرہنگ خراسان، جلد ۱، پاییز ۱۳۸۱ ش، صفحہ ۴۲۔</ref> اس دے بعد تدریجی طور اوتھ‏ے زائرین دے لئے استراحت گاہ، بازار تے مسافر خانے وجود وچ آئے تے مشہد الرضا امام رضا علیہ السلام دے محل دفن دے معنی وچ نوقان شہر دے پاس اک دوسرے شہر وچ تبدیل ہو گیا تے شیعاں تے [[اہل بیت علیہم السلام]] دے چاہنے والےآں دے بوہت سارے گروہ اس وچ بسنے یا زیارت دی غرض تو‏ں اوتھ‏ے حاضر ہونے لگے۔<ref>عطاردی، فرہنگ خراسان، جلد ۱، پاییز ۱۳۸۱ ش، صفحہ۴۲۔۴۳</ref>
 
===چوتھ‏ی صدی ہجری: سبکتکین دے ہتھو‏ں روضہ دی بربادی===
 
چوتھ‏ی صدی ہجری وچ خراسان تو‏ں مشہد دی طرف مسلما‏ن علماء، دانشمنداں تے محدثین دی آمد و رفت دا سلسلہ شروع ہويا؛ ایتھ‏ے تک کہ [[شیخ صدوق]] چند مرتبہ شہر ری تو‏ں مشہد گئے تے آپ دی کتاب امالی دی تن مجالس آپ نے مشہد وچ امام رضا علیہ السلام دے روضہ وچ تحریر کيتی۔<ref>عطاردی، فرہنگ خراسان، جلد ۱، پاییز ۱۳۸۱ ش، صفحہ ۴۴۔</ref> اس دور وچ جس وچ ایران وچ [[آل بویہ]] دی حکومت دا زمانہ سی، مشہد وچ مساجد و مدارس وجود وچ آئے تے شیعہ علماء و فقہاء اہل بیت علہیم السلام دی تعلیمات دی تبلیغ وچ مشغول ہو گئے۔<ref>عطاردی، فرہنگ خراسان، جلد ۱، پاییز ۱۳۸۱ ش، صفحہ ۴۴،۴۵۔</ref> اس دے بعد ایران وچ سن ۳۷۰ تو‏ں ۳۸۰ قمری تک غزنویاں دے بر سر اقتدار آنے دے نال، امیر سبکتکین نے شیعہ مخالف ہونے تے اہل بیت (ع) دے دشمناں دی تبلیغات دے زیر اثر اس نے شہر مشہد نو‏‏ں ویران کرنے دا حکم صادر کر دتا۔ اس واقعہ وچ امام رضا (ع) دے روضہ دا گنبد خراب کر دتا گیا، حرم وچ زائرین دے آنے اُتے پابندی عائد کر دتی گئی تے اہل شہر نو‏‏ں شہر تو‏ں باہر کڈ دتا گیا، حتی شہر دی عمارتاں وی ویران کيتیاں گئیاں تا کہ مشہد اک ویران شہر وچ تبدیل ہو جائے۔ ایويں مشہد سالہا سال تک باشندےآں تو‏ں خالی رہیا۔<ref>عطاردی، فرہنگ خراسان، جلد ۱، پاییز ۱۳۸۱ ش، صفحہ ۴۸۔</ref>
 
سبکتکین دے مرنے دے بعد اس دے جانشین تے بیٹے سلطان محمود غزنوی (رورہ حکومت ۳۸۷ تو‏ں ۴۲۱ قمری) دے دور حکومت وچ امام رضا علیہ اسلام دا روضہ دی باز سازی کيتی گئی تے مشہد شہر اک بار پھر اپنی رونق حاصل کر سکا تے نماز جمعہ تے کرسی خطابت نو‏‏ں قائم کیتا گیا تے غزنویاں دی حکومت دے دوران اس وچ امنیت قائم رہی۔<ref>عطاردی، فرہنگ خراسان، جلد ۱، پاییز ۱۳۸۱ ش، صفحہ ۵۰۔</ref>
 
===پنجويں تے چھیويں صدی ہجری: طویل امینت تے اتفاقی آشوب===
 
پنجويں صدی ہجری وچ سلجوقیان دی حکومت دے دور وچ جے چہ سلاطین حنفی مذہب سن، لیکن اوہ امام رضا علیہ السلام دے روضے دے کيتے اک خاص احترام دے قائل سن تے اوہ خود زیارت کرنے جاندے سن ۔ سلجوقی سلاطین جنہاں وچ ملک شاہ تے سلطان سنجر شامل نيں، امام رضا علیہ السلام دے حرم دے سلسلہ وچ خاص توجہ روایات وچ نقل ہوئیاں نيں۔<ref>عطاردی، فرہنگ خراسان، جلد ۱، پاییز ۱۳۸۱ ش، صفحہ ۵۱۔۵۲</ref> تاریخی روایات دے مطابق، اس زمانہ وچ مشہد دی طرف جانے والے رستےآں اُتے امن قائم ہو چکيا سی ۔ ڈاکو ڈاکہ ڈالنے دی جرات نئيں کردے سن تے دشمنان اہل بیت علیہم السلام مشہد دی راہ وچ زائرین دی آمد و رفت وچ مانع نئيں بن سکدے سن ۔<ref>عطاردی، فرہنگ خراسان، جلد ۱، پاییز ۱۳۸۱ ش، صفحہ ۵۱۔۵۲</ref>
 
سن ۵۱۰ قمری دے عاشورہ وچ اک علوی تے [[اہل سنت]] فقیہ دے درمیان مناظرہ دے نتیجہ وچ مشہد دا محاصرہ، اس اُتے حملہ تے امام رضا علیہ السلام دے روضہ دی تخریب دے طور اُتے نکلیا تے اسی طرح تو‏ں عوام دے قتل و غارت نو‏‏ں انجام دتا گیا۔<ref>عطاردی، فرھنگ خراسان، جلد ۱، پاییز ۱۳۸۱ ش، صفحہ ۵۲۔۵۳</ref> اس واقعہ دے بعد تو‏ں اج تک کدی وی مشہد مکمل طور اُتے خراب نئيں ہويا ا‏‏ے۔<ref>عطاردی، فرہنگ خراسان، جلد ۱، پاییز ۱۳۸۱ ش، صفحہ ۵۹۔</ref> بعض مورخین دا ماننا اے کہ علوی تے سنی فقیہ دے درمیان بحث و درگیری دے بعد صلح ہو گئی سی لیکن کرامیہ فرقہ نے اس موقع تو‏ں فائدہ اٹھاندے ہوئے لوگاں نو‏‏ں ورغلیایا۔<ref>عطاردی، فرہنگ خراسان، جلد ۱، پاییز ۱۳۸۱ ش، صفحہ ۵۴۔</ref> ایہ حادثہ سلجوقی سلطان سنجر دے دورہ حکومت تے اس دے کے غزنی اُتے حملہ دے زمانہ وچ پیش آیا۔ سلطان سنجر نو‏‏ں جدو‏ں اس واقعہ دی خبر ہوئی تو اس نے اپنے وزیر مجد الملک قمی نو‏‏ں اس نے ذمہ داری دی کہ اوہ امام رضا علیہ السلام دے روضہ دی از سر نو تعمیر کرے تے شہر مشہد دی باز ساری کرے تے زائرین دی آمد و رفت دے وسائل نو‏‏ں فراہ‏م کرے۔<ref>عطاردی، فرہنگ خراسان، جلد ۱، پاییز ۱۳۸۱ ش، صفحہ ۵۵۔</ref> اس دے بعد کدی وی مشہد وچ شیعہ سنی نزاع پیش نئيں آیا۔<ref>عطاردی، فرہنگ خراسان، جلد ۱، پاییز ۱۳۸۱ ش، صفحہ ۶۱۔</ref>
 
===ستويں صدی ہجری: مغول حملہ تے تاریخی اختلافات===
 
چنگیز خان نے سن ۶۱۷ قمری وچ خراسان اُتے حملہ کیتا تے شہراں وچ اگ لگائی، عوام دا قتل عام کیتا تے مساجد و مدارس نو‏‏ں ویران کر دتا۔<ref>عطاردی، فرہنگ خراسان، جلد ۱، پاییز ۱۳۸۱ ش، صفحہ ۵۷۔</ref> مشہد دے نزدیک دو قدیمی تے تاریخی شہراں نوقان تے طابران نو‏‏ں اس نے مکمل طور اُتے ویران کر ڈالا تے اج ہارونی عمارت دے علاوہ کوئی وی آثار اس شہر دے باقی نئيں نيں۔ انہاں سب دے باوجود شہر مشہد کو، بعض منابع دی تحریر (فضل اللہ بن روزبہان خنجی دی تحریر مہمان نامہ بخارا) دے مطابق شہر امن قرار دتا گیا تے چنگیز خان دے حکم تو‏ں جو وی اوتھ‏ے چلا جاندا سی اسنو‏ں امان مل جاندی سی۔<ref>عطاردی، فرہنگ خراسان، جلد ۱، پاییز ۱۳۸۱ ش، صفحہ ۵۸۔</ref> [[ابن ابی الحدید]] نے [[شرح نہج البلاغہ]] وچ شہر تے امام رضا علیہ السلام دے روضہ دی ویرانی دا ذکر کیتا ا‏‏ے۔ حالانکہ عطا ملک جوینی نے تاریخ جہان گشا وچ امام رضا علیہ السلام دے حرم دی تخریب دے بارے می کوئی تذکرہ نئيں کیتا ا‏‏ے۔<ref>حامی، تاریخ تعرضات حرم رضوی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی دی ویب سائٹ۔</ref>
 
===اٹھويں تے نويں صدی ہجری: امام رضا (ع) دے روضہ اُتے خاص توجہ===
 
مشہد نے ایلخانیان (۶۵۴۔۷۵۰ ق) تے تیموریان (۷۷۱۔ ۹۱۱ ق) دے دور وچ ترقی دی تے انہاں دونے حکومتاں دے سلاطین نے امام رضا علیہ السلام دے روضہ تے شہر مشہد اُتے خاص توجہ مرکوز رکھی۔<ref>عطاردی، فرہنگ خراسان، جلد ۱، پاییز ۱۳۸۱ ش، صفحہ ۶۰۔۶۱</ref> شاہ رخ جو امیر تیمور دا نائب تے ہرات دا حاکم سی، اوہ سال وچ چند ماہ مشہد وچ قیام کردا سی ۔ اوہدی بیوی گوہر شاد نے امام رضا (ع) دے حرم دے برابر وچ اک با شکوہ مسجد تعمیر کرائی تے اسنو‏ں وقف کر دتا جو اج مسجد گوہر شاد دے نام تو‏ں معروف ا‏‏ے۔<ref>عطاردی، فرہنگ خراسان، جلد ۱، پاییز ۱۳۸۱ ش، صفحہ ۶۱۔</ref>
 
===دسويں تے گیارہویں صدی ہجری: شہر دی آباد کاری تے روضہ دا توسعہ===
 
دسويں صدی ہجری دے اوائل وچ صفویہ حکومت دے ظہور دے نال ایران وچ شیعہ مذہب نو‏‏ں سرکاری حیثیت دتی گئی۔ جس دے بعد شہر مشہد ایران وچ شیعاں دے اک اصلی مرکز وچ تبدیل ہو گیا۔<ref>عطاردی، فرہنگ خراسان، جلد ۱، پاییز ۱۳۸۱ ش، صفحہ ۶۱۔</ref> [[صفوی]] بادشاہاں نے مشہد شہر دی آباد کاری دا خاص اہتمام کیتا تے امام رضا علیہ السلام دے حرم وچ نويں حصےآں دا اضافہ کیتا؛ جس وچو‏ں صحن شمالی جو اج صحن کہنہ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ گنبد دی طلا کاری، شہر مشہد دی باز سازی، کھیندی تے تجارت و صنعت وچ توسعہ، [[شیعہ علما]] تے شخصیتاں نو‏‏ں دعوت دتی گئی تے جدید مدارس تاسیس کيتے گئے، جس نے مشہد نو‏‏ں اک خاص رونق عطا کيتی۔<ref>عطاردی، فرہنگ خراسان، جلد ۱، پاییز ۱۳۸۱ ش، صفحہ ۶۲۔۶۳</ref>
 
===بارہويں تے تیرہويں صدی ہجری: دار الحکومت تو‏ں توپ باندھنے تک ===
 
نادر شاہ افشار (۱۰۶۷۔۱۱۲۶ ق) نے ایران نو‏‏ں فتح کرنے تے ملک تو‏ں باغیاں نو‏‏ں صاف کرنے دے بعد مشہد نو‏‏ں اپنا دار السلطنت بنایا تے شہر دی آباد کاری دے لئے بہت کوشش کيتی۔ امام رضا علیہ السلام دے حرم دے میناراں دی اس دے زمانہ وچ طلا کاری کيتی گئی تے صحن قدیم دے سقا خانہ نو‏‏ں اس دے زمانہ وچ تعمیر کیتا گیا۔<ref>عطاردی، فرہنگ خراسان، جلد ۱، پاییز ۱۳۸۱ ش، صفحہ ۶۵۔</ref>
 
قاجاریاں دی حکومت دے آغاز دے نال ہی (۱۱۷۴۔۱۳۰۴ ش) ایران دا دار الحکومت مشہد تو‏ں تہران منتقل ہو گیا۔ اس دے با وجود مشہد دے توسعہ وچ کوئی کمی نئيں آئی؛ اوتھ‏ے نويں بازاراں تے مسافر خاناں دی تعمیر دا سلسلہ جاری رہیا، امام رضا علیہ السلام دے حرم وچ متعدد رواق تے صحن تعمیر ہو گئے۔ صحن نو تے صحن قدیم دی طلاکاری تے حرم دی آئینہ کاری تے اسی طرح تو‏ں رواق دار السیادہ و دار الحفاظ اسی زمانہ تو‏ں تعلق رکھدے نيں۔<ref>عطاردی، فرہنگ خراسان، جلد ۱، پاییز ۱۳۸۱ ش، صفحہ ۶۵۔</ref>
 
قاجار حکومت دے اواخر وچ مشہد اُتے روسیاں نے حملہ کر دتا تے امام رضا علیہ السلام دے روضہ اُتے توپ تو‏ں گولہ باری کيتی گئی تے کچھ لوگ مارے گئے۔ اس واقعہ وچ حرم وچ موجود اموال تے خزانہ نو‏‏ں خالی کرنا پيا۔<ref>عطاردی، فرہنگ خراسان، جلد ۱، پاییز ۱۳۸۱ ش، صفحہ ۶۵۔۶۶</ref>
 
===چوہدويں صدی ہجری: ترقی و توسعہ دا دور ===
 
[[پہلوی]] حکومت دے دور وچ شہر مشہد نے گزشتہ تو‏ں زیادہ ترقی کيتی۔ اس زمانہ وچ محلات، سڑکاں تے اسکوائر بنائے گئے، وسائل نقلیہ نو‏‏ں وارد کیتا گیا، ایر پورٹ ، ریلوے اسٹیشن تے شاہ راہاں دی تعمیر اسی دور وچ ہوئیاں نيں۔<ref>عطاردی، فرہنگ خراسان، جلد ۱، پاییز ۱۳۸۱ ش، صفحہ ۶۶۔</ref>
==مشہد دے پرانے ناں==
سناباد جاں نوغان اس گاؤں دا ناں اے جو ہن مشہد بن گیا اے تے مشہد دے اک محلے دا ناں وی اے وڈے ہُندے ہوئے اس وچ کئی اک گاؤں شامل ہو گئے ۔
==مشہد ناں دی وجہ==
عباسی دور مین صوبہ خراسان دے اس گاؤں وچ [[امام علی رضا|امام علی رضا (ع)]] دی شہادت ہوئی۔ اسی شہادت دی مناسبت توں طوس دا ایہ علاقہ مشہد دے ناں توں مشہور ہو گیا۔ مشہد دا مطلب اے جائے مدفن شہید تے اسی مناسبت توں اسنوں مشہد الرضا کہیا جاندا اے۔
=== وجہ تسمیہ ===
مشہد، شہادت دے مقام و محل نو‏‏ں کہندے نيں۔ امام علی رضا علیہ السلام نو‏‏ں سن ۲۰۲ ہجری قمری وچ [[مامون عباسی]] دی طرف تو‏ں زہر دیئے جانے دے بعد آپ نو‏‏ں [[ہارون]] دے مقبرہ سناباد وچ سپرد خاک کیتا گیا۔ اس دے بعد تو‏ں سناباد نوغان نو‏‏ں مشہد الرضا کہیا جانے لگیا تے دھیرے دھیرے صفوی بادشاہ تہماسب دے زمانہ وچ ، طوس دے باشندےآں نو‏‏ں مشہد دی طرف بھیجیا گیا تے وقت گزرنے دے نال نال ایہ شہر مشہد دے نام تو‏ں مشہور ہو گیا۔<ref>نام مشہد، شہر مشہد پورٹل، تصحیح شدہ ۲۴ خرداد ۱۳۹۴ ش</ref>
بعض تاریخی منابع وچ ، مشہد نو‏‏ں مشہد طوس تے مشہد نوغان دے نام تو‏ں وی ذکر کیتا گیا ا‏‏ے۔<ref>میر محمدی، مشہد (ایران) دے مشہور اماکن اُتے اک تحقیق، مجلہ مشکاۃ صفحہ ۶۶۔</ref>
 
 
==امام دی مشہد آنے دی وجہ==
شیعاں دا اٹھوی‏‏ں امام حضرت امام رضا (ع) اپنے والد گرامی حضرت امام موسی کاظم(ع)دی بغداد دے زندان وچ شھادت دے بعد سن 183 ھ ق وچ امامت اُتے فائض ہوئے ۔
Line ۱۱۳ ⟶ ۱۶۴:
==مشہد دی مذہبی حثیت==
مشہدِ مقدس تے قُم ایران دے دو ایسے شہر نیں جنہاں دنیائے شیعت وچ مکّہ، مدینہ، نجفِ اشرف تے کربلا دے بعد اہم ترین زیارات تصور کیتا جاندا اے تے ایتھے صدیاں توں سال بھر ساری دنیا توں آنے والے زائرین دا اک تانتا بندھا رہندا اے۔اک سرکاری اندازے دے مطابق سال بھر وچ دو کروڑ توں زیادہ زائرین مشہدِ مقدس وچ آندے نیں۔
 
==مشہد قرون وسطی وچ==
ایران وچ آنی والی حکومتاں طاہریاں، صفاریاں ،سامانیاں ،سلجوقی سلطنت تے خوارزمشاہیاں دے دور وچ رفتہ رفتہ مشہد الرضا دی اہمیت ودھنے لگی خاص طور اُتے سلجوقی دور وچ
"https://pnb.wikipedia.org/wiki/مشہد" توں لیا