"<span lang="ur">جنگ آزادی 1857ء</span>[[ گٹھ:مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے ]]" دیاں دہرائیاں وچ وکھراپا

| casus = Actions by the [[Honourable East India Company|East India Company]] led Indian troops in the Company's army to mutiny. The mutiny was followed by a civil rebellion in some regions.

| image = [[File:Indian Rebellion of 1857.jpg|250px]]

| date = [[10 مئی]] [[1857ء]]–[[یکم نومبر]] [[1858ء]]<br>(1 سال 5 ماہ 22 دن)

| place = [[ہندوستان]] (cf. 1857)<ref>[[:File:Indian revolt of 1857 states map.svg]]</ref>

| combatant1 = {{flag|Mughal Empire}}<br>[[File:Flag of the British East India Company (1801).svg|22px]] [[ایسٹ انڈیا کمپنی]] کے سپاہی جو انگریزوں کے خلاف تھے<br>سات ہندوستانی [[نوابی ریاستیں]]

*[[File:Flag of Awadh.svg|22px]] Followers of [[Birjis Qadra]], the son of the deposed [[Nawab of Oudh]]

| combatant2 = {{flagicon|United Kingdom}} [[برطانوی فوج]]<br>[[File:Flag of the British East India Company (1801).svg|22px]] [[ایسٹ انڈیا کمپنی]] وفادار سپاہی<br> Native irregulars <br> East India Company British regulars

{{flagicon|United Kingdom}} British and European civilian volunteers raised in the Bengal Presidency<br>

*[[File:Drapeau Ajaigarh.png|25px]] [[ریاست اجے گڑھ|اجےگڑھ]]

*[[File:Alwar flag.svg|22px]] [[ریاست الور|الور]]

*[[File:Drapeau Bhopal.svg|22px]] [[ریاست بھوپال|بھوپال]]

*[[File:Flag of the British East India Company (1801).svg|22px]] [[بیجاوار]]

*[[File:Bundi.svg|22px]] [[ریاست بندی|بندی]]

*[[File:Asafia flag of Hyderabad State.png|22px]] [[ریاست حیدر آباد|حیدر آباد]]

*[[جاورا ریاست|جاورا]]

*[[File:Kapurthala flag.svg|22px]] [[ریاست کپور تھلہ|کپور تھلہ]]

*[[File:Flag of the British East India Company (1801).svg|22px]] [[کیندوجہر]]

*[[File:Jodhpur.svg|22px]] [[میواڑ]]

*[[File:Patiala flag.svg|22px]] [[ریاست پٹیالہ|پٹیالہ]]

*[[File:Rampur flag.svg|22px]] [[رامپور ریاست]]

*[[File:Mewar.svg|25px]] [[میواڑ|ادےپور]]

<br>[[File:Flag of Nepal (19th century-1962).svg|22px|]] [[Rana dynasty|Kingdom of Nepal]]

| strength1 =

| strength2 =

===غیر فوجیاں دی اشاتی===

 

 

دوجا طبقہ،جگیرداراں جاں تالکداراں دا سی۔ اودھ دا انگریز راج وچ شامل ہو جان نال ایہناں دی زمین ادھ توں ودھ خوس گئی تے کساناں کول چلے گئی۔ لینڈ رپھارم ایکٹ راہیں ایہہ زمینن اوہناں کولوں خوس گئی سی۔ جیوں ہی بغاوتیاں دا کجھ زور پیا ایہناں جگیرداراں نے اپنی خوسی ہوئی زمینن تے مڑ قبضہ کر لیا۔ گل اواضع سی تے ورودھابھاس دے باو جود تے مقامی میل ملاپ نے کساناں تے اسدا بہتا اثر نہی ہویا تے بغاوتیاں نال رلن وچ بالکل نہی ہچکچائے۔ اہئنگریز نوں وڈا دشمن سمجھدے سن۔ اک کارن ایہہ وی سی انگریزاں ولوں بہت سارے تھوپے مالیئے نال اوہ ویسے وی زمین واہکاں لئی کوئی لابھ دا سودا نہی سی۔ اننھاں کولوں قرضے دے بوجھ تھلے زمیناں خوس رہیاں سن۔ شاہوکاراں دے متھاز بنے ایہہ کسان بغاوت کرن لئی تے بغاوتیاں دا ساتھ دین لئی مجبور سن۔ استوں علاوہ بگاوتیا دا انگریز خلاف عامَ ویر مطلب سی، جس وچ قومی بھاونا کم کر رہی سی۔ پر بھگولک طور تے بغاوتیاں دی حالت متوازن نہی سی۔ باو جود اسدے اتراو چڑاو آؤندے راے تے اس طرحاں نورتھ-سینٹرل انڈیا بریٹیش راج دے کنٹرول توں اک ویلے باہر ہو گیا۔ مظفرآباد تے استوں بعد میرٹ وی اس ویلے دوران شات ہی رہا۔

 

ایہہ ڈوکٹرائین آف لیپس اے کی بلا؟جسنے انگریز دیاں اک وار تے جڑھاں ہلا کے رکھ دتیاں۔ ایہہ تے کجھ بنیادی غلطیاں ہو گئیاں، نہی تاں جتنے جوش نال بھارتیاں نے انگریز نال لڑائی لڑی، دیش نبے سال پہلاں ہی آزاد ہو جانا سی۔ اوہ کارن وی بعد وچ وچارے جانگے۔ بھاویں گل ‘جے’ دی اے پر لیکھا جوکھا تے اتہاسکاراں نے آپو اپنے حساب نال کیتا اے۔ آپو اپنا نظریہ سی۔ ایہہ اصول اک طرحاں نال ریاستاں تے قبضہ کرن دی پالسی سی،جسنوں لورڈ ڈلہوزی نے انگریز ہتاں لئی ڈزائن کیتا جو 1848 توں1856 تک ایسٹ انڈیا کمپنی دا گورنر جنرل سی۔ اس اصول مطابق کوئی وی ریاست جاں کوئی سلطنت اپنے آپ ہی ایسٹ انڈیا راہیں بریٹیش سامراج دا حصہ بن جائگی جسدا راجا کھلم-کھلا جسمانی جاں دماغی طور تے ایوگ ہووے جاں اولاد توں بنھا مر جاوے۔ ایہہ بھارت دے پربھستا راجاں دی صدیاں توں چلی آ رہی ریت دے برخلاف سی۔ اپنا وارث چنن دا اختیار راج پروار سمونہ نوں ہندا سی تے اس وچ دخل اندازی نہی کیتی جاندی سی۔ سرحدی طور تے نال لگدے راج وی اس ادھار تے کسے راج دی پربھوستا نوں للکاردے نہی سن۔ ایہہ کوئی قانون نہی سی ۔ ایہہ وکھری گل اے کہ اک دوجے دے راجاں دے علاقے طاقت نال دب لینن دا رجھان سی۔ اس اصول مطابق بے اولاد راجے دی ریاست، راجے دے مرن اپرنت اپنے آپ ہی بریٹیش سامراج دا حصہ بن جانیا سن۔ اس اصول دا تکھا خلاف ہویا۔بھارتی راجے تے پرجا وی اس نوں غیر قانونی تے غیر اخلاقی سمجھدیاں سن، پر اخلاق کی تے ایسٹ انڈیا کمپنی کی،جہڑی گوانڈھن وانگ اگّ لین آئی گھر دی مالک بن بیٹھی سی۔

 

 

ایہہ وی سمجھیا جاندا اے کہ اسدے پیؤ نے اسدا پالن پوشن ہی استرھاں کیتا کہ اوہ ہونی والی رانی دے اچار وہار تے گل کرن دے طریقے توں واقف ہو جاوے۔ اسدا پیؤ اسنوں لیکے جھانسی آ گیا تے راجا گنگادھر راؤ دی ملازمت کر لئی۔ مئی 1842 نوں جدوں اسدی عمر 14 سال دی سی، اسدا ویاہ جھانسی دے راجے گنگادھر راؤ نال ہو گیا۔ جھانسی دے کھاتیاں دی پڑتال کردیاں پتہ لگدا اے کہ اک اینٹری 40,000 روپئے دی اے جہڑا ویاہ دے جشنا تے خرچ کیتا گیا۔ ویاہ تے آتشبازی چلی تے توپاں دی سلامی دتی گئی۔ لکشمیبائی گنگادھر راؤ دی دوسری بیوی سی۔ پہلی بے اولاد ہی اس دنیا توں رخصت ہو گئی۔

 

ویاہ توں بعد رواج مطابق منیکارنکا دا نام وی بدل گیا۔ ہن اوہ لکشمیبائی سی۔ نام بدلنا راج گھرانیاں دی خاص پرمپرا سی۔ ویاہتا جیون بارے زیادہ قیاس آرائیاں ہی ہن،تے بہہتیاں گنگادھر راؤ بارے۔ جسنوں ہر طرحاں دیاں لعنتاں نال نوازیا گیا۔ گے توں لیکے ایاس تے رکھیل رکھی دے طعنے اسدی پٹھّ پچھے اگدے تے جھڑ جاندے۔ کجھ وی وچارن توں پہلاں انھا دی عمر دا انتر ویکھدیاں ہی لکشمی نال ہمدردی جڑ جاندی اے۔ ایہہ وی گل سمجھ وچ آؤدی دسدی اے کہ منیکارنکا نے سٹیٹس ویکھدیاں ہی اس عمر دیاں سدھراں نال سمجھوتہ کیتا۔ منیکارنکا نوں وی عورت دیاں انفرادی نفسیات نالوں سماجی رتبے دی زیادہ پرواہ سی۔ ایہہ ورتارا کسترھاں ودھیا، ایہہ سمجھن لئی ساڈی سوچ اپنے آپ ہی سماج دی بنتر ول چلے جاندی اے۔ دمپتی جیون نالوں ستعینات خاندان دی شانو شوکت ساڈے ساہمنے آؤندی اے۔ پر اسدا حوالہ صرف اچّ سوسائٹی نال ہی اے۔ ایہہ ضروری نہی کہ اسدا سدھا تعلق عامَ جنتا نال وی جڑدا ہووے تے ویکھن والی گل ایہہ وی اے کہ مقامی لوکاں دا دتا ساتھ لکشمیبائی دی منکمل ویکتیتو دا عکس بندا دسدا اے۔ سماج ساشتریاں نے اسدی پن چھان کیتی ہوئی اے تے کئی کتاباں اتہاس دیاں آپو اپنی نظر توں لکھیا گئیاں ہن۔

سیاسی ایجنٹ میجر میلکوم دی لکشمی بائی بارے لکھتی ٹپنی قابلے غور اے۔ “بہت ہی ستکار یوگ اتے سویمان والی آدریوگ اے تے مینوں پورن وشواش اے کہ اوہ پورے انصاف نال راج کرن والی ثابت ہو سکدی اے۔” ایسی رائے رکھن والا میجر میلکوم اکلا ہی نہی سی۔ ایسا وی نہی سی کہ اک عورت بھارت جاں انگلینڈ وچ راج نہی کر سکدی۔ اسدا اکو اک کارن لالچ سی۔

 

 

استوں بعد لکشمی بائی نے بریٹیش کوسل،جون لینگ نال گل بات کیتی جو اس وقت انڈیا سی تے کمپنی خلاف عدالت وچ کجھ کامیابی حاصل کیتی۔ تیسری اپیل لئی تھاں ہو گیا۔ جون لینگ اپنی کتاب ‘wanderings in India’وچ ذکر کردا اے کہ رانی نال مشورے دوران نے اس ویلے دا مشہور ہویا سلوگن بولیا سی، ‘میرا جھانسی نہی دینگے’۔جون لینگ دی کتاب توں لکشمی بائی دے ویکتیتو دا پتہ لگدا اے۔ جون لینگ مطابق اک سول سروس اہلکار نے جو کسے ویلے گورنر جنرل دا ایجنٹ رہا سی،نے ران نوں میرے نال ملن لئی کیہا سی۔ جھانسی دی ایہہ شمولیت غیر سیاسی،انصاف ہین تے بنھاں کسے یوگ کارن دے سی۔ اس ویلے بریٹیش وچ وی لورڈ ڈلہوزی دے فیصلیاں دی نقطہ چینی ہو رہی سی۔

رانی نے سو میل دا سفر کیتا تے چووی گھنٹیاں وچ اوہ کالپی پہنچ گئی جتھے اسنوں سلامی دیکے اعزاز دتا گیا۔ اسدا باپ تے کجھ ہور،اتنے حصےآں والے نہی سن۔ اوہ جھانسی چھڈن ویلے ہی زخمی ہو گیا سی۔ داتیا تک پہنچ گیا پر اتھے اوہ پکڑیا گیا تے جوکھن باغ وچ پھانسی تے لٹکا دتا گیا۔

 

 

اس بارے سروت ہن-

میرٹ شہر دے اندر، کوتوال (قلعے دا کلھیدار) دھیان سنگھ گزر نے جیل دا گیٹ کھولھ دتا۔کل50 یورپیئن مرد( جنہاں وچ فوجی وی سن)اورتاں تے بچے میرٹ شہر وچ بھیڑ تے سپاہیاں ولوں مار دتے گئے۔ مئی 10 دی شام نوں 85 جیل وچ ڈکے ہوئے اوہناں دے ساتھی آزاد کروا لئے گئے تے اسدے نال ہی 800 ہور وی چور لٹیرے کریمینل وی آزاد ہو گئے۔

 

 

کمپنی دے سنیئر افسر،خاص طور تے میجر جنرل ہیوٹ، جہڑا ڈویزن دا کماڈر سی، نے کاروائی کرن وچ بہت ہی سستی دکھائی۔ اوہ اس ویلے سطر سال تے ماڑی سیہت دا سی۔ 60ویں رائیفلز، 6ویں ڈریگن گارڈز اتے دو ہور بنگال آرمی دیاں یورپیئن-مینڈیئن بیٹریز (یورپیئن- سورکھیت قلعہ توڑ ینٹ) بغاوتیاں تے حملہ کرن نکل پئیاں۔ اجے ایہناں نوں بغاوتی سپاہیا نال الجھن دا آرڈر نہی سی۔ ایہناں نے صرف ہیڈ کواٹر تے اصلا-کھانے دی حفاظت ہی کرنی سی۔استوں اگلے دن جدوں اوہ حملہ کرن د تیاری ہی کر راے سن، اوہناں ویکھیا کہ میرٹ بالکل شات اے تے بغاوتی،دلی ول کوچ کر گئے سن۔

جسطرحاں بے صبری نال ہور فورس دی اڈیک کیتی جا رہی سی، بھری ہوئی ٹرین آن پہنچی۔ ستمبر 7,گھیرابندی نے دلی دی دیوار توڑ دتی۔ ودروہیاں دیاں توپاں خاموش ہو گئیاں۔ ٹٹی دیوار اتے کشمیری گیٹ راہیں دلی تے دھاوا بول دتا گیا،ایہہ ستمبر 14 دی گھٹنا اے۔ حملہ آوراں نے شہر وچ اپنے پیر پکے کر لئے سن پر ایہدے لئی بہت موتاں ہوئیاں۔ مرن والیاں وچ جون نکولسن وی سی۔ بریٹیش کمانڈر اتنے نقصان لئی تیار نہی سی تے نہ ہی اسنوں اندیشہ سی کہ ودروہی اتنی ہمت نال مقابلہ کرنگے۔اوہ فوج نوں شہر وچوں کڈھن لئی وی تیار ہو گیا تاں کہ ہور نقصان توں بچیا جا سکے پر جونئر افسر اس لئی تیار نہی سن۔ اوہ اپنے کئی ساتھیاں دے مارے جان نال غصے نال لال سن تے لڑائی نوں نجی روپ وچ لے راے سن۔ اک ہفتے دی گلیاں دی لڑائی توں بعد بریٹیش لال قلعے تے پہنچن وچ کامیاب ہو گئے۔ بہادر شاہ ظفر استوں پہلاں ہی ہمایو دے مقبرے ول چلے گیا سی۔ بریٹیش نے شہر تے قبضہ کر لیا سی۔

 

اگلے دن بریٹیش افسر ولیئم ہڈسن نے بہادر شاہ ظفر دے پتر مرزا مغل،مرزا کھازیر سلطان اتے پوتا ابو بقر نوں اپنی نگرانی ہیٹھ دلی گیٹ کول گولیاں نال مار دتا گیا۔ اس جگہ نوں خونی دروازہ کہندے ہن۔ اس واردات نوں سنکے بہادر شاہ ظفر نے ڈونگھی چپّ دھار لئی۔

 

دلی دے ڈھہنن توں بعد جتی فوج ہور وی بھوتر گئی۔ استوں بعد آگرہ،پھر کانپور، لگتار جتاں نے اتر توں دکھن تک کمپنی دا راج مڑ توں پکے پیریں قائم ہو گیا۔

 

 

بریٹیش کالونیاں دے افسر جہڑے بھارتی جنآبادی ،فوجی تے سول نال متعلق سن نے اپنے آپ نوں نسچنت کرن ہتّ نویں اٹھی قائم طاقت اگے نقلچیاں وانگ جی حضوری شروع کر دتی۔ 1857 دے انت توں بعد بریٹیش نے پھر توں پیر پسارنے شروع کر دتے سن۔ لکھنؤ دا قبضہ مارچ1858 نوں حاصل ہویا۔ جولائی 8,1858 نوں اک سترقی وارتا سندھی تے دسخط کیتے گئے تے بغاوت جو اتنے زوردار طریقے نال اٹھی سی، اسدا انت ہو گیا۔ اخیرلے ودروہی جون20,1858 نوں گوالیئر دے سن جو ہار گئے۔ 1859 تک ودروہی لیڈر بخت خان تے نانا صاحبَ جاں تے مارے گئے سن جاں کتے دوڑ گئے۔

بغاوت دے خاتمے توں بعد،نویں کما ول دھیان مرتکز کیتا گیا۔ اسلئی بھارتی سروت تے بھارتی جنآبادی دا معائنہ کیتا گیا۔ دا لاسٹ مغل کتاب دا لکھاری اتہاسکار ولیئم ڈالریمپل نے تتھاں دا معائنہ کیتا کہ دلی دے مسلمان جنآبادی تے اس گھٹنا کرم دا کی اثر اے؟اسنے ویکھیا کہ کارجکرنی تے معاشی کنٹرول مسلم تو نکلکے ہندو دے ہتھ چلا گیا سی،کیونکہ بریٹیش سوچدا سی بغاوت دے پچھے مسلم قوم دا ہتھ اے۔

 

 

 

 

==نوَ-اساری==

1857 دی بغاوت دیاں واقعے دا کوئی سانجھا نامکرن ساہمنے نہی آیا۔

 

 

 

===تریخی چھاپ===

== 150ویں برسی دے موقعے تے ==

 

 

Amresh Mishra`s ‘War of Civilizations’ a controversial history of the Rebellion of 1857

 

== بیرونی جوڑ==

* [http://www.aljamiatulashrafia.org/f11.6.asp قائد جنگ آزادی علامہ فضل حق خیر آبادی]

 

[[گٹھ:ہندستان دی تریخ]]

[[گٹھ:ہندستان]]