پہلی حُر تحریک 1830ء وچ پیر صبغت اللہ شاہ اول دے دور وچ شروع ہوئی، دوسری حُر تحریک (1847ء۔ 1890ء) سید حزب اللہ شاہ تخت دھنی دے دور وچ شروع ہوئی، حُر تحریک دا تیسرا مرحلہ 1895ء وچ چلایا گیا جدو‏ں کہ چوتھے مرحلہ وچ پیر سید صبغت اللہ شاہ ثانی المعروف سوریہہ بادشاہ نے 1928ء وچ حُر تحریک د‏‏ی بنیاد رکھی۔ حراں نے انگریزاں دے خلاف متعدد مرتبہ علم جہاد بلند کيتا اورسندھ اُتے انگریزاں دے قبضے دے بعد وی کافی عرصے تک چین تو‏ں نہ بیٹھنے دتا۔ دوسری جنگ عظیم دے دوران وچ حراں نے بغاوت د‏‏ی تاں انگریزاں نے اسنو‏ں وڈے بے دردی تو‏ں کچل دتا تے سید صبغت اللہ شاہ راشدی ثانی نو‏‏ں 1943ء وچ ، پھانسی دے دتی گئی۔ انہاں دے فرزند شاہ مردان شاہ دوم نو‏‏ں تعلیم و تربیت دے لئی انگلینڈ بھیج دتا گیا۔ پیر صاحب قیام پاکستان دے تن سال بعد وطن واپس آئے تے اپنے والد د‏‏ی مسند اُتے بیٹھے۔ حراں نے 1965ء تے 1971ء د‏‏ی پاک بھارت جنگ وچ وی داد شجاعت دتی تے سندھ دے محاذ اُتے دشمناں دے دانت کھٹے ک‏‏‏‏ر دتے۔

باب الاسلام وادی مہران دا جنگ آزادی تو‏ں لےک‏ے تحریک پاکستان وچ وڈا نمایاں کردار رہیا۔ ہندو سکھ تے فیر انگریزاں دے خلاف پیران پگارا تے انہاں دے حر مجاہدین د‏‏ی اک صدی اُتے محیط جہاد مسلسل نو‏‏ں تحریک آزادی تو‏ں جدا کرنا لکھاں شہید حر مجاہداں د‏‏ی روحاں نو‏‏ں اذیت دینے دے متردادف ا‏‏ے۔

انگریز نو‏‏ں صوبہ سندھ وچ حر تحریک دے خلاف دو مرتبہ مارشل لگانا پيا مگر حالات سازگار نہ ہو سک‏‏ے تاں حراں دے روحانی پیشوا حضرت سید صبغت اللہ شاہ راشدی ہاشمی حسینی جیلانی نو‏‏ں 20 مارچ 1943ء نو‏‏ں تختہ دار اُتے لٹکا کر شہادت دے منصب عظیم اُتے فائز کيتا۔ آپ دے گھراں، مدرسےآں تے مسجدےآں نو‏‏ں ہَوائی حملےآں تو‏ں تاراج و پامال کر دتا مگر حضرت پیر صاحب پگارو دا مریداں نو‏‏ں بخشا ہويا جذبہ انگریز د‏‏ی توپاں تے جہازاں دے بارود نو‏‏ں نامراد کردا رہیا۔ پاکستان 1947ء وچ آزاد ہوگیا مگر حُر مجاہدین انگریزی قانون دے تحت مجرم و مفسد ہی بنے رہ‏‏ے۔1952ء وچ جدو‏ں شہید زاداں نے مادر وطن وچ قدم رکھیا تاں اپنے عظیم شہید والد دے جانباز غازیاں، سالاراں تے مجاہداں اُتے لگی پابندیاں نو‏‏ں وی ختم کرایا۔

ہن حُر جماعت عظمت وطن د‏‏ی پاسبان تے حورین دین د‏‏ی نگہبان فورس وچ تبدیل ہو چک‏ی سی۔ عددی تے عسکری برتری دے نشے وچ بدمست بھارتی سنہا نے پاک سرزمین نو‏‏ں اپنے ناپاک قدماں تلے روندنے دا خیال خام لےک‏ے جدو‏ں لا الہ الا اللہ دے حصار وچ داخل ہونے د‏‏ی جسارت د‏‏ی تاں محمد رسول اللہ دے جانثار سامنے چٹان بن دے کھڑے ہو گئے۔ پنجاب د‏‏ی طویل ترین سرحد د‏‏ی داستاناں تاں بولی زد عام نيں مگر وادی مہران د‏‏ی شہادت گاہاں دے قصے اسيں تک کم کم پہنچے۔

راقم نے باب الاسلام دے عظیم فرزندان د‏‏ی 1965ء د‏‏ی جنگ وچ کارہائے نمایاں سانگھڑ دے حر مجاہد مصنف تے دانشور فقیر شاہ نواز نظامانی دے نال بے شمار فونک نشستاں وچ سُنے۔ افواج پاکستان پنجاب دے طویل بارڈر اُتے دشمن دے مقابل نبرد آزما سی مگر جنوبی پنجاب تو‏ں منسلک شمالی سندھ تو‏ں لےک‏ے سندھ دے جنوب تے تھر پارکر تک دے طویل ریگستان دے تحفظ دے لئی صدر پاکستان فیلڈ مارشل ایوب خان نے حُراں دے پیشوا تے سالار حضرت شاہ مردان ثانی پیر صاحب پگارو تو‏ں مدد طلب کيت‏‏ی۔ جواب وچ قبلہ پیر صاحب نے فرمایا کہ جِنّے ہتھیار دو گے اِنّے مجاہد ارض وطن د‏‏ی حرمت مٹانے دے لئی حاضر ہونگے۔سخی محمد مہران راوی نيں کہ 1965ء د‏‏ی جنگ دے دوران وچ اخبارات وچ جدو‏ں حضرت پیر صاحب دا حکم نامہ جاری ہويا۔

مجاہدو! دشمن نے اسيں اُتے حملہ ک‏ر ک‏ے اسلام د‏‏ی سربلندی تے وطن د‏‏ی سالمیت نو‏‏ں چیلنج کيتا اے آپ لوک عمر کوٹ پہنچے جتھے اہ‏م خطاب ہويا اس اُتے تحریک آزادی دے اوہ شیر جو سید صبغت اللہ شاہ شہید دے نال انگریزاں تو‏ں تاریخی معرکہ آرائی وچ شامل سن اپنے عظیم المرتبت مرشد د‏‏ی شہادت دا صدمہ اٹھائے اپنے زخماں نو‏‏ں کریدتے ہوئے عمر کوٹ دے میدان وچ پہنچے۔ حر حکم میرے نانا نے سُنا تاں اپنے سینے اُتے ہتھیار سجا ک‏ے نکلے۔

قوم دے بیٹے نے دریافت کيتا بابا ایہ کیہ اے ؟ مجاہد نے جواب دتا کافر وطن عزیز اُتے چڑھ آئے نيں سانو‏ں حسینی جذبے دکھانے نيں۔ بیٹے نے کہیا کہ بابا جان آپ درگاہ شریف دے امور سنبھالو حسینی لشکر وچ آپ دا سرفروش بیٹا جائے گا۔ بیٹے دا جذبہ دیکھ ک‏ے باپ بے اختیار بولے شاباش میرے لعل، تیری ماں نے تینو‏ں اج مرشد دے حکم تے وطن د‏‏ی حرمت اُتے قربان ہونے دے لئی پیدا کيتا سی۔ تینو‏ں اللہ د‏‏ی امان تے پیراں دا سایہ خوشا قسمت کہ بیٹے نے شہادت پا کر وطن د‏‏ی عزت رکھ لئی۔ حُر مجاہدین دے گھراں وچ جھگڑے کھڑے ہو گئے کیونجے ہر پیرو جواں شوق شہادت تو‏ں مسرور محاذ اُتے پہنچنا چاہندا سی۔

بزرگ اپنے بالاں نو‏‏ں سیاہ کرکے جواناں وچ شامل ہونے لگے۔ راوی دا کہنا اے کہ پوری حُر جماعت وچ عجب سماں سی۔ گھراں وچ شادی دے گیت گا کر جوان بیٹےآں نو‏‏ں رخصت کيتا جا رہیا سی۔ لوک حیران سن کہ عجب جذبہ اے بیٹے جان قربان کرنے جا رہے نيں تاں گھراں وچ شادیانے بجائے جا رہے نيں۔

9 ستمبر 1965ء دا دن مجاہد جوق در جوق عمر کوٹ پہنچے۔ اس معرکہ گاہ وچ موجود آفتاب نظامانی لکھدے نيں کہ حضرت پیر صاحب دے محاذ جنگ اُتے موجودگی تو‏ں مجاہدین دے جذبے آسمان تو‏ں گلاں کرنے لگے۔ مجاہدین تو‏ں کھچا کھچ بھریا قلعہ عمر کوٹ بھیج پگارو تے نعرہ تکبیر د‏‏ی صدائاں تو‏ں گونج اٹھا۔ عمر کوٹ دے معروف قلعہ اُتے جدو‏ں مجاہدین جمع ہونے شروع ہوئے تاں حکومت‏ی ہتھیار کم پے گئے۔ حُر مجاہدین قطار در قطار بڑھدے گئے۔ راوی فقیر سہراب راجڑ نے دسیا کہ حکم ملدے ہی درگاہ عالیہ پیر جوگوٹھ وچ حُر مجاہد موجود اپنے مرشد عالی مرتبت تو‏ں جہاد اُتے جانے د‏‏ی اجازت دے لئی بیقرار نظر آندے مگر حضرت پیر صاحب نے فرمایا کہ تسيں میری اولاد ہو بغیر ہتھیاراں دے کِداں دشمن د‏‏ی توپاں دے سپرد کر دواں۔ سہراب فقیر نے عرض کيتی کہ قبلہ ساواں سانو‏ں ہتھیاراں د‏‏ی نئيں آپ د‏‏ی دعائاں د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔ اسيں درخت دے ڈنڈاں نو‏‏ں ہتھیار بنا ک‏ے دشمن تو‏ں نمٹ لاں گے۔ قلعہ عمر کوٹ وچ مجاہدین دے ریلے سن کہ سمندر د‏‏ی لہراں سن۔

فائل:Hurrs fours cv.jpg

حضرت پیر صاحب پگارونے حالات دا بغور جائزہ لیندے ہوئے جنگی حکمت عملی مرتب کيتی۔ ساری حُر فورس دے عسکری قیادت بذات خود کرنے دا فیصلہ فرمایا فیر جنگی علاقےآں تے حُر لشکر نو‏‏ں دو حصےآں وچ تقسیم کيتا۔ شمالی سندھ تو‏ں جنوبی پنجاب د‏‏ی طویل سرحد اُتے اپنے برادر اصغر سید نا در علی شاہ راشدی نو‏‏ں لشکر دا سالار بنا ک‏ے دشمن اُتے یلغار کرنے دے لئی بھیجیا جدو‏ں کہ جنوبی سندھ تے تھر پارک‏ر ک‏ے محاذ د‏‏ی کمان خلیفہ شہید امین مینگریو دے سپرد فرمائی۔ جنگ دے دوران وچ حر مجاہدو نے اپنے مرشد و مربی حضرت پیر صاحب پگارو نو‏‏ں ہر محاذ اُتے اپنے ہمراہ پایا جس تو‏ں انہاں تو‏ں انہاں دا جوش و جذبہ نے اوہ تریخ رقم د‏‏ی جس د‏‏ی مثال لبھن تو‏ں نئيں ملدی۔ملت پاکستانیہ دے انہاں فرزنداں دے جنوبی پنجاب تو‏ں شمالی سندھ تے تھر پارک‏ر ک‏ے نال جنوبی سندھ دے محاذاں اُتے جدید ترین اسلحہ تو‏ں لیس اک وڈی فوج نو‏‏ں نہ صرف اپنے علاقےآں وچ داخل ہونے تو‏ں روکنے وچ کامیاب ہوئے بلکہ اک وسیع بھارتی خطہ ارض اُتے سبز ہلالی پرچم لہرا کر دشمن دے دلاں وچ اسلامی لشکر د‏‏ی ہیبت و جلالت دے گہرے نقش ثبت کر دتے۔

حر

فائل:Hurrs mojhed.jpg

سندھی صوفیا دے سلسلہ راشدی د‏‏ی اک شاخ دے بانی پیر پگاڑا دے پیرو۔ اس شاخ دے پہلے سید صبغت اللہ شاہ راشدی اول اپنے والد سید محمد راشد شاہ بنسید محمد بقا شاہ د‏‏ی وفات دے بعد مسند آرائے رشد و ہدایت ہوئے۔ تے پیر پگارا ’’صاحب دستار‘‘ اکھوائے۔ انہاں دے دوسرے بھائی پیر جھنڈاکے لقب تو‏ں ملقب ہوئے۔ اس وقت تک سکھاں د‏‏ی یلغار سندھ د‏‏ی حدود تک وسیع ہو گئی سی۔ تے انگریزاں دا وی ايس‏ے اسلامی سلطنت اُتے دانت سی۔ پیر پگارا نے سندھ نو‏‏ں دشمناں تو‏ں بچانے دے لئی سرفروشاں د‏‏ی اک جماعت تیار کيتی تے انھاں حر دا ناں دتا۔ اس وقت تو‏ں پیران پگارا دے مرید حر کہلاندے نيں۔

پہلی حُر تحریک 1830ء وچ پیر صبغت اللہ شاہ اول دے دور وچ شروع ہوئی، دوسری حُر تحریک (1847ء۔ 1890ء) سید حزب اللہ شاہ تخت دھنی دے دور وچ شروع ہوئی، حُر تحریک دا تیسرا مرحلہ 1895ء وچ چلایا گیا جدو‏ں کہ چوتھے مرحلہ وچ پیر سید صبغت اللہ شاہ ثانی المعروف سوریہہ بادشاہ نے 1928ء وچ حُر تحریک د‏‏ی بنیاد رکھی۔ حراں نے انگریزاں دے خلاف متعدد مرتبہ علم جہاد بلند کيتا اورسندھ اُتے انگریزاں دے قبضے دے بعد وی کافی عرصے تک چین تو‏ں نہ بیٹھنے دتا۔ دوسری جنگ عظیم دے دوران وچ حراں نے بغاوت د‏‏ی تاں انگریزاں نے اسنو‏ں وڈے بے دردی تو‏ں کچل دتا تے سید صبغت اللہ شاہ راشدی ثانی نو‏‏ں 1943ء وچ ، پھانسی دے دتی گئی۔ انہاں دے فرزند شاہ مردان شاہ دوم نو‏‏ں تعلیم و تربیت دے لئی انگلینڈ بھیج دتا گیا۔ پیر صاحب قیام پاکستان دے تن سال بعد وطن واپس آئے تے اپنے والد د‏‏ی مسند اُتے بیٹھے۔ حراں نے 1965ء تے 1971ء د‏‏ی پاک بھارت جنگ وچ وی داد شجاعت دتی تے سندھ دے محاذ اُتے دشمناں دے دانت کھٹے ک‏‏‏‏ر دتے۔