جوناگڑھ قلعہ

راجستھان دی دھرتی کئی سوربیراں-یودھیاں دیاں حیران کرن والیاں کہانیاں نوں اپنی بکل وچ سمائی بیٹھی اے۔ راجستھان دے کئی وڈے شہراں وچ بنے راجیاں-مہاراجیاں دے قلعے وی اتھوں دی شانو-شوکت اتے بہادری دی گواہی بھردے ہن۔ راجستھان دے تھار علاقے دے وچکار واقع بیکانیر دا جوناگڑھ قلعہ وی اتھوں دے راٹھوڑونشی راجیاں-مہارا دی وراثت دا اک اتم نمونہ اے۔

بیکانیر دے حکمراناں دی بھارت دے اتہاس وچ پرمکھ اتے گوروشالی کردار رہی اے۔ بیکانیر شہر دی قیام سن 1488 وچ جودھپور دے راٹھوڑونشی حکمران راؤ جودھا دے پتر راؤ بیکا ولوں کیتی گئی سی، جدونکھ اس شہر نوں جدید روپ دتے جان دا کم مہاراج گنگا سنگھ نے کیتا۔ جوناگڑھ قلعے دی نیہہ 30 جنوری، 1589 نوں رکھی گئی سی اتے اس دا اساری 17 جنوری، 1594 وچ پورا ہویا سی۔ جوناگڑھ قلعے دا اساری بیکانیر دے حکمران راجا رائے سنگھ دے وزیر اعظم کرن چند دی دیکھ-ریکھ وچ کیتا گیا سی۔ راجا رائے سنگھ نے 1571 توں 1611 تک بیکانیر اُتے اپنا راج کیتا۔ الگّ-الگ حکمراناں نے اپنے-اپنے کارجدور دوران اس قلعے دی دکھّ نوں سنوارن وچ اہم کردار ادا کیتی پر راجا رائے سنگھ نے اس قلعے دی خوبصورتی وچ وادھا کرن لئی بھرپور یتن کیتے۔

اس قلعے دے اساری لئی کیتی گئی تھاں دی چون نال اک دلچسپ کہانی جڑدی اے، جس مطابق اک بھیڈ اپنے جھنڈ توں الگ ہو گئی اتے اس نے اتھے اک کریر دے رکھ تھلے اپنے بچیاں نوں جم دتا (ایہہ کریر اج توں قریب 30 سال پہلاں اتھے موجود سی)۔ اسے رات کجھ جنگلی جانوراں نے بھیڈ دے بچیاں اُتے حملہ کرکے اوہناں نوں مارنا چاہیا پر اس بھیڈ نے بہت ہی بہادری نال ایہناں جنگلی جانوراں دا ساہمنا کرکے اپنے بچیاں نوں بچاء لیا۔ اس ویلے اتھے نواس کرن والے لوکاں نے اعلان کیتا کہ ایہہ ستھان اجیاے بہادر لوکاں نوں جم دیویگا، جنہاں نوں کوئی ہرا نہیں سکیگا۔ 1585 عیسوی وچ راجا رائے سنگھ ولوں بھرتپور دے اپنے دیوان کرم چند بچھاوت نوں اسے ستھان اُتے اک نویں قلعے دا اساری کرن دا حکم دتا گیا۔ اس قلعے نوں پہلاں چنتامنی اتے بیکانیر دے قلعے دے ناں نال جانیا جاندا سی پر 20ویں صدی وچ اس قلعے دا ناں جوناگڑھ رکھیا گیا۔ جوناگڑھ قلعے دی بناوٹ وچ ترکی، گجراتی، مغل، راجپوت سٹائل اپنائی گئی اے اتے اس وچ سنسکرت اتے فارسی لپی دی ورتوں کیتی گئی اے۔ 2 مربع کلومیٹر دے ایریئے وچ بنے اس قلعے وچ اوسط 40 فٹ تک دی اچائی دے 37 برج ہن۔ اس قلعے دے چار-چپھیرے 30 فٹ چوڑی اتے 20-25 فٹ ڈونگھی کھڈّ بنائی گئی اے۔ اس قلعے دی باہری بناوٹ وچ راجستھان دے لال بلوآ پتھراں دی ورتوں کیتی گئی اے، جدونکھ اندر سنگمرمر لگایا گیا اے۔ اس قلعے وچ بنے الگّ-الگ محلاں دے ناں اس ریاست دے راجیاں دے ناں اُتے رکھے گئے ہن۔

قلعے اندر جان لئی مکھ دو دروازے ہن، جنہاں نوں کرن پول اتے چاند پول دا ناں دتا گیا اے۔ جوناگڑھ قلعے دے لال پتھراں نوں تراش کے بنائے گئے کنارے اس دی خوبصورتی وچ ہور وادھا کردے ہن۔ قلعے دی پہلی منزل اُتے بھوجنشالا، حضور پوڑی، گلاب نواس، شو نواس اتے قلعے دیاں پنجاں منزلاں نوں پار کردا ہویا گھنٹہ گھر بنیا ہویا اے۔ قلعے دی دوجی منزل اُتے زوراور ہرمندر دا چوک اتے وکرم ولاس واقع اے۔ قلعے وچ زنانی ڈؤڈھی دے کول سنگمرمر دا تلاب اے۔ اس منزل اُتے چندر محل، پھول محل، چوبارے، انوپ محل، سردار محل، گنگا نواس، گلاب مندر، ڈونگر نواس واقع ہن۔ انوپ محل وچ کیتی گئی سونے دی میناکاری بھارتی وراثت دا اک اتم نمونہ اے۔ چوتھی منزل اُتے رتن نواس، موتی محل، رنگ محل، سجان محل ہن۔ پنجوی منزل اُتے چھت نواس، پرانے محل آدی ستھان ہن۔ محلاں وچ بنے نکاشیدار ستمبھ وی قلعے دی خوبصورتی وچ اتھاہ وادھا کردے ہن۔ بادل محل وچ سردار محل اے۔ پرانے زمانے وچ گرمی توں کس طرحاں بچیا جاندا سی، اس دی جھلک اس محل وچ ملدی اے۔ بادل محل وچ پہنچدیاں ہی بدلاں وچ پہنچ جان دا احساس ہندا اے۔ اتھے چلن والی تازہ ہوا سیلانیاں دی ساری تھکاوٹ نوں دور کردی اے۔

گز کچہری اتے گز مندر وچ رنگین شیشے دی جڑائی بہت سندر اے۔ اتہاسکاراں مطابق بیکانیر دے قلعے نوں فتح کرن لئی کئی وار دشمناں نے حملے کیتے پر اس نوں کوئی حاصل نہیں کر سکیا۔ مغل بادشاہ بابر دے دوجے بیٹے کامران مرزا نے ہی اک دن لئی اس نوں اپنے قبضے وچ رکھیا۔ اس قلعے نال متعلق تریخی دستاویزاں نوں سنبھالن لئی بنیا سنگرہیالیا راجستھان اتے سیلانیاں لئی سبھ توں وڈی کھچّ دا مرکز اے۔ اس وچ بہت ہی قیمتی گہنے، چتر، ہتھیار اتے پہلے عالمی لڑائی دے ایئرپلین رکھے گئے ہن۔ اس قلعے وچ سن 1631 وچ بنایا گیا راج تلک محل وچ واقع چاندی دا تخت، محل وچ کیتی گئی سونے دی مصوری، مہاراج پدم سنگھ دی 27 کلو وزن دی تلوار، اخروٹ دی لکڑی دے بنے دروازے، بغیر بجلی-پانی توں چلن والا کولر، راجے-رانیاں دے بیڈروم نوں لگے 65 کلو دے چاندی دے دروازے اتے 1914 وچ اتھے قائم کیتی گئی راجستھان دی پہلی لفٹ سیلانیاں نوں حیران کرن والیاں کلاکرتاں ہن۔

بھاویں سمیں-ویلے اُتے اس وراثت دے راجیاں نے جوناگڑھ قلعے اتے بیکانیر نوں ترقی یافتہ کرن لئی وڈے اپرالے کیتے پر اس ریاست دے راجا گنگا سنگھ دے راج نوں بہت وڈے سماجی، سیاسی اتے معاشی ترقی دے روپ وچ ویکھیا جاندا اے۔ اوہناں اپنے راج دوران اتھے سکھیا، صحتَ سہولتاں، پانی سپلائی، بجلی، سڑکاں، ریلوے آدی ترقی کروا کے اتھوں دی رہتل نوں دنیا وچ پھیلاؤن دا کم کیتا، جس نال جوناگڑھ قلعے دی اہمیت ہور وی ودھ گئی۔ جس ویلے بھارت آزاد ہویا، اس ویلے اس ریاست وچ مہاراجہ شاردول سنگھ دا راج سی۔ بھارت دے ہور رجواڑیاں دے حکمراناں وچوں مہاراجہ شاردول سنگھ پہلے حکمران سن، جنہاں نے اس ریاست نوں بھارتی سنگھ وچ ملائے جان لئی ہستاخر کیتے۔

بیکانیر ریاست دے 23ویں مہاراجہ کرنی سنگھ لگاتار 25 سال تک چرو اتے بیکانیر توں آزاد امیدوار دے طور اُتے جت کے ایم۔پی۔ بندے راے۔ بیکانیر ریاست تے ترتیب وار راو بیکا جی، راو ناروجی، راو لونکرن، راو جیتسی، راو کلیان سنگھ، راجا رائے سنگھ، راجا دلپت سنگھ، راجا سور سنگھ، راجا کرن سنگھ، مہاراجہ انوپ سنگھ، مہاراجہ سروپ سنگھ، مہاراجہ سجان سنگھ، مہاراجہ زوراور سنگھ، مہاراجہ گز سنگھ، مہاراجہ راج سنگھ، مہاراجہ پرتاپ سنگھ، مہاراجہ صورتَ سنگھ، مہاراجہ رتن سنگھ، مہاراجہ سردار سنگھ، مہاراجہ ڈونگر سنگھ، مہاراجہ گنگا سنگھ، مہاراجہ شاردول سنگھ، مہاراجہ کرنی سنگھ اتے مہاراجہ نرندر سنگھ سمیت 24 راجیا نے الگّ-الگ ویلے دوران راج کیتا۔

20ویں صدی وچ اس قلعے وچ رہن والا پروار لالگڑھ محل وچ چلا گیا سی۔ ہن اس قلعے دی سانبھ-سنبھال مہاراجہ رائے سنگھ ٹرسٹ ولوں کیتی جا رہی اے۔ اتھوں حاصل ہون والی آمدن نوں قلعے دی دکھّ سنوارن اتے ہور لوک بھلائی دے کماں اُتے خرچ کیتا جا رہا اے۔ اس تریخی قلعے وچ ہر ویلے دیش-ودیش دے سیلانیاں دا جماوڑا دیکھن نوں ملدا اے۔