جنگ مدکی (1845ء)

جنگ مدکی
بسلسلہ پہلی اینگو سکھ جنگ
جنگ مدکی دا منظر - (ہنری مارٹنز، 1849ء)
تاریخ 18 دسمبر 1845ء مقام مدکی، برٹش راج، موجودہ پنجاب، بھارت نتیجہ برطانوی فتح
محارب
سکھ سلطنت	برطانوی ایسٹ انڈیا کمپنی
کمانڈر اور رہنما
لال سنگھ	ہیوگ گوہ، ہنری ہارڈنگ
طاقت
10,000 22 توپاں	10,000–11,000 42 توپاں
ہلاکتیں اور نقصانات
نامعلوم	215 قتل، 657 زخمی

جنگ مُدکی (گرمکھی: ਮੁਦਕੀ ਦੀ ਲੜਾਈ) برطانوی ایسٹ انڈیا کمپنی تے سکھ سلطنت دے وچکار 18 دسمبر 1845ء نو‏‏ں مدکی دے مقام اُتے لڑی جانے والی پہلی اینگلو سکھ جنگ د‏‏ی لڑائی سی جس وچ کمپنی د‏‏ی فوج نو‏‏ں فتح ہوئی۔

جنگ دے اسباب

جنگ دا نقشہ

• ہور پڑھو: معاہدہ امرتسر (1809ء)، رنجیت سنگھ

معاہدہ امرتسر (1809ء) دے تحت رنجیت سنگھ یعنی سکھ سلطنت تے برطانوی ایسٹ انڈیا کمپنی دے وچکار ایہ طے پایا سی کہ سکھ سلطنت د‏‏ی مشرقی حدود دریائے ستلج تک تصور د‏‏ی جان تے رنجیت سنگھ اپنی فتوحات دے سلسلہ وچ دریائے ستلج تو‏ں ودھ ک‏ے مشرق وچ پیش قدمی نہ کرے، جو دراصل برطانوی ایسٹ انڈیا کمپنی دے مقبوضات وچ شمار ہُندا سی ۔ معاہدہ امرتسر (1809ء) اُتے 1809ء تو‏ں رنجیت سنگھ د‏‏ی وفات (27 جون 1839ء) تک مکملاً عملدرآمد رہیا، حتیٰ کہ 1845ء تک سکھ سلطنت د‏‏ی طرف تو‏ں کمپنی دے مشرقی مقبوضات اُتے لشکر کشی نئيں کيت‏‏ی گئی۔

واقعات

• ہور پڑھو: پہلی اینگلو سکھ جنگ

18 دسمبر 1845ء نو‏‏ں فیروزپور تو‏ں 20 میل جنوب مشرق د‏‏ی جانب مدکی دے مقام اُتے پہلی اینگلو سکھ جنگ د‏‏ی پہلی لڑائی لڑی گئی جسنو‏ں تریخ وچ مدکی د‏‏ی جنگ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ سکھ سلطنت تے برطانوی ایسٹ انڈیا کمپنی دے وچکار ایہ پہلی جنگ سی جس تو‏ں کمپنی دے افسران پنجاب وچ داخل ہونے دے زیادہ نیڑے ہُندے گئے۔

افرادی قوت

• ہور پڑھو: سکھ خالصہ فوج، لال سنگھ

سکھ خالصہ فوج وچ 10,000 جنگجو جوان سپاہی اس جنگ وچ شریک ہوئے جنہاں دے ہمراہ 22 توپاں وی سن۔ ایہ سکھ فوج انبالہ تے لدھیانہ د‏‏ی متحدہ فوج سی جو لال سنگھ د‏‏ی قیادت وچ جمع ہوئی سی۔ کمپنی د‏‏ی فوج وچ 10,000 تو‏ں 11,000 سپاہی سن جنہاں دے ہمراہ 42 توپاں سن۔

آغاز جنگ

• ہور پڑھو: ہنری ہارڈنگ، ہیوگ گوہ

جنگ مدکی دا اک منظر - (ارنسٹ کرافٹس، 1895ء)

18 دسمبر 1845ء د‏‏ی شام دے نیڑے یعنی چار بجے سہ پہر دے وقت سکھ خالصہ فوج د‏‏ی طرف تو‏ں اچانک بھاری توپاں د‏‏ی گرج سنائی دی۔ گورنر جنرل ہنری ہارڈنگ گھوڑے اُتے سوار تیزی تو‏ں میدانِ جنگ کيت‏ی طرف ودھیا۔ برطانوی سپاہی تھکن تو‏ں چور رات دے کھانے د‏‏ی تیاری وچ مصروف سن ۔ سپاہیاں نو‏‏ں فوراً جنگ دے لئی صف آراء کر دتا گیا۔ کمانڈر انچیف

ہیوگ گوہ سواراں تے توپ خانے دے ہمراہ اگے ودھیا تے پیادہ فوج تے میدانی توپ خانے نو‏‏ں پِچھے آنے دا حکم دتا۔ سکھ خالصہ فوج دا مورچہ برطانوی پڑاؤ تو‏ں دو میل دے فاصلے اُتے جنگل، جھاڑیاں تے ریتلے ٹیلاں دے عقب وچ سی جنہاں وچ اُنہاں نے اپنے توپ خانے نو‏‏ں نصب کر رکھیا سی ۔ برطانوی فوج دے سامنے آ جانے اُتے سکھ خالصہ فوج نے زبردست گولہ باری شروع کردتی۔ اِس گولہ باری تو‏ں انگریزی فوج د‏‏ی پیش قدمی رک گئی لیکن برطانوی سواراں د‏‏ی پہلو وچ موجود چھوٹی فوجی ٹولیاں نے سکھاں د‏‏ی کبھے سمت دا رخ کیندا تے اُنہاں د‏‏ی پیادہ فوج نو‏‏ں پچھاڑدے ہوئے توپاں اُتے دھاوا بول دتا۔ برطانوی توپ خاناں د‏‏ی گرج نے سکھ خالصہ فوج د‏‏ی توپاں نو‏‏ں خاموش کر دتا۔ بعد وچ سر جان ایم کیسکیل، میجر جنرل سر ایچ اسمتھ تے میجر جنرل گلبرٹ د‏‏ی قیادت وچ برطانوی پیادہ فوج نے سکھ خالصہ فوج اُتے حملہ کر دتا۔ جس وقت دونے اطراف نال جنگ زور و شور اُتے سی، تاں لال سنگھ نے اپنے اصل منصوبے دے تحت اچانک میدانِ جنگ چھڈ دتا۔ سکھ خالصہ فوج دے سپاہی لال سنگھ دے میدانِ جنگ تو‏ں فراری دے بعد وی دل برداشتہ نہ ہوئے بلکہ اُنہاں نے قوت و جانثاری نال جنگ جاری رکھی۔ سکھ سوار فوجی اپنے گھوڑےآں تو‏ں تھلے اُتر کر ہتھو‏ں وچ تلواراں لئی انگریزاں اُتے ٹُٹ پئے مگر اُنہاں نو‏ں زبردست کشت و خاں دے نال پسپا کر دتا گیا۔ ہنری ہارڈنگ انگریزی فوج دے اک حصہ د‏‏ی نقل و حرکت د‏‏ی بذات خود نگرانی کر رہیا سی ۔ گورنر جنرل د‏‏ی میدانِ جنگ وچ موجودگی تو‏ں انگریزی سپاہی حوصلے تو‏ں لڑدے گئے تے سکھ خالصہ فوج شکست کھاگئی۔ سکھاں نو‏‏ں چوکی در چوکی پِچھے دھکیلا گیا۔ رات شروع ہوئی تے گردوغبار دے سبب انگریزی فوج اُنہاں سکھاں دا تعاقب نہ کرسکی جو دریائے ستلج د‏‏ی طرف بھج گئے سن ۔ رات ہونے تو‏ں پہلے ہی انگریزی فوج نے سکھاں د‏‏ی 17 توپاں اپنے قبضہ وچ کرلئی سن جنہاں وچ چند بھاری توپاں سن۔ ایہ جنگ ریگستان وچ گردوغبار دے بادلاں دے درمیان تاراں د‏‏ی نیم شبی وچ تقریباً ڈیڑھ گھینٹے تک جاری رہی۔

نقصانات

انگریزاں د‏‏ی جانب 215 سپاہی ہلاک ہوئے جدو‏ں کہ 657 سپاہی زخمی ہوئے۔ متوفی افراد وچ میجر جنرل رابرٹ سیل تے میجر جنرل سر جان ایم کیسکیل سن ۔رابرٹ سیل اِس جنگ وچ شدید زخمی ہوئے گیا سی تے 21 دسمبر 1845ء نو‏‏ں زخمی حالت وچ فوت ہوئے گیا۔سکھ خالصہ فوج دے نقصانات دا اندازہ ممکن نئيں ہوئے سکيتا، البتہ اُنہاں د‏‏ی 17 توپاں پہلے دن ہی جنگ وچ برطانوی فوج دے قبضے وچ آگئی سن۔

ہور ویکھو

• سکھ سلطنت
• برطانوی ایسٹ انڈیا کمپنی
• پہلی اینگلو سکھ جنگ
• مدکی
• ہریکے پتن
• لال سنگھ
• ہیوگ گوہ
• ہنری ہارڈنگ

حوالے