جنڈ (رکھ)

جنڈ
Prosopis cineraria
پچھان
سائنسی ناں:	Prosopis cineraria
دیس :	گرم تھاں

جنڈ، کھیجڑی جاں شمی(انگریزی:Prosopis cineraria) اک رکھ اے جو تھار دے ماروتھل اتے پنجاب دے ہور مارو علاقیاں وچ ملدا اے۔ اسدے ہور ناواں وچ گہف (متحدہ عرب امارات)، کھیجڑی، جانٹ/جانٹی، سانگری (راجستھان)، جنڈ (پنجاب]])
، کانڈی (سندھ)، وننِ (تمل)، شمی، سمری (گجراتی) آؤندے ہن۔ اسدا وپاری نام کانڈی اے۔ ایہہ رکھ وکھ وکھ دیساں وچ پایا جاندا اے جتھے اسدے وکھ وکھ نام ہن۔ انگریزی وچ ایہہ پروسوپس سنیریریا نام نال جانیا جاندا اے۔ جنڈ دا رکھ جیٹھ دے مہینے وچ وی ہرا رہندا اے۔ اجیہی گرمی وچ جدوں ریگستان وچ جانوراں لئی دھپّ توں بچن دا کوئی سہارا نہیں ہندا تدّ ایہہ درخت چھاں دندا اے۔ جدوں کھان نوں کجھ نہیں ہندا اے تدّ ایہہ چارہ دندا اے، جسنوں لنگ کہندے ہن۔ اسدا پھلّ مینجھر اتے پھل سانگری کہاؤندا اے، جسدی سبزی بنائی جاندی اے۔ ایہہ پھل سکن اتے کھوکھا کہاندا اے جو سکیا میوہ اے۔ اسدی لکڑی مضبوط ہندی اے جو کسان لئی بالن، کھیتی دے سند اتے فرنیچر بناؤن دے کم آؤندی اے۔ اسدی جڑ توں حل بندا اے۔ ادور دے ویلے ریگستان دے آدمی اتے جانوراں دا ایہی اک صرف سہارا اے۔ سن 1899 وچ ادور پیا سی جسنوں چھپنیا اکال کہندے ہن، اس ویلے ریگستان دے لوک اس درخت دے تنیاں دے چھلکے کھاکے زندہ رہے سن۔ اس درخت دے ہیٹھاں اناج دی فصل زیادہ ہندی اے۔

پرمپراواں

راجستھانی بولی وچ کنہیا لال سیٹھیا دی شاعری مینجھر بہت مشہور اے۔ ایہہ تھار دے ریگستان وچ پائے جان والے رکھ جنڈ (کھیجڑی) دے تعلقات وچ اے۔ اس شاعری وچ کھیجڑی دی اپاہلیت اتے اہمیت دا سندر چترن کیتا گیا اے۔ دسہیرے دے دن شمی دے رکھ دی پوجا کرن دی پرمپرا وی اے۔ راون جلاؤن دے بعد گھر پرتدے ویلے شمی دے پتے لٹّ کے لیاؤن دی پرتھا اے جو سونے دا پرتیک منی جاندی اے۔ اسدے کئی طبی گن وی ہن۔ پانڈواں ولوں گپتواس دے آخری سال وچ گانڈیو دھنش اس درخت وچ چھپائے جان دے چرچے ملدے ہن۔ اس پرکار لنکا فتح توں پہلاں بھگوان رام ولوں شمی دے رکھ دی پوجا دا چرچہ ملدا اے۔ شمی جاں کھیجڑی دے رکھ دی لکڑی یگّ دی سمدھا لئی پوتر منی جاندی اے۔ بسنت رتّ وچ سمدھا لئی شمی دی لکڑی دا پراودھان کیتا گیا اے۔ اس پرکار واراں وچ ہفتہ نوں شمی دی سمدھا دا خاص اہمیت اے۔

پنجابی سبھیاچار تے جنڈ

پیلو دی امر رچنا 'مرزا صاحباں' نے جنڈ دے رکھ نوں خاص معنےآں دا دھارنی بنا دتا اے۔ جنڈ ہیٹھ مرزے دا سوں جانا اتے صاحباں دے خون خرابے توں بچن لئی ترلے (جنڈ دے ہیٹھ جٹا! سوں رہؤں، اٹھ، سرت سنبھال۔ )، مرزے دی اڑی توں بعد ترکش جنڈ تے ٹنگنا اتے پھر اتھے مرزے دا خالی ہتھ ماریا جانا ۔.۔سارا ناٹکی گھٹناچکر جنڈ نال جڑیا اے۔ ویکھو:-

چھٹی کانی غضب دی، لے گئی مرزے نوں نال۔
روح مرزے دی نکل گئی، لگی جنڈورے نال۔
مندا کیتا صاحباں توں، رل گئیاں سیالاں دے نال۔
کانی گھڑی کمگراں، پھل کسے استاکار۔
دھوکھے ماری میری صاحباں، نہ آر نہ پار۔ 260

حوالے