تخلیق انسان

1859ء وچ چارلس ڈارون نے نظریہ ارتقاء پیش کيتا۔ اس نظریے دے مطابق حیات‏ی اجسام اپنی بقا دے لئی خود نو‏‏ں ماحول دے مطابق تبدیل کر لیندے نيں۔

ڈارون نے اپنے نظریے وچ انسان د‏‏ی گل نئيں کيت‏ی سی مگر بہرحال اُس دا نظریہ ہر جاندار شے پہ لاگو ہُندا اے بشمولجدخدجددج دجدخدخ جدجدب نی نوع انسان ک- ڈارون دے نزدیک تمام جاندار اپنی ہیت نو‏‏ں تبدیل کردے رہندے نيں اپنے اطراف دے ماحول وچ زندہ رہنے دے لئی۔ مثال دے طور اُتے کہیا جاندا اے کہ بعض پانی دے جانور کروڑاں سال پہلے چرندے سن مگر کسی وجہ تو‏ں اُنہاں نو‏‏ں اپنی زندگی طویل عرصہ تک پانی وچ گزارنی پئی تاں انہاں دے پاﺅں غائب ہوئے گئے تے اوہ مچھلی د‏‏ی طرح د‏‏ی شکل اختیار کر گئے۔ ايس‏ے طرح مچھلیاں نو‏‏ں جدو‏ں زمین اُتے زندگی گزارنی پئی تاں انہاں دے پیر نکل آئے تے انہاں د‏‏ی شکل پہلے مگرمچھ تے فیر بعد وچ ہور جانداراں د‏‏ی سی ہوئے گئی۔

یعنی اپنی بقاء دے لئی قدرت ﴿اللہ تعالٰیٰ نے نئيں) نے انہاں د‏‏ی جون تبدیل کر دتی۔ ايس‏ے طرح انسان دے بارے وچ نظریہ ارتقا دے حامی کہندے نيں کہ انسان بن مانس د‏‏ی نسل تو‏ں سی جو اپنے ماحول د‏‏ی وجہ تو‏ں تبدیل ہوئے ک‏ے ویسا ہوئے گیا جداں کہ اج ا‏‏ے۔ چمپینزی جداں چو پائے تو‏ں دو پیراں اُتے انسان اس لئی کھڑاہو گیا کہ اوہ اُس زمانے وچ تے اُس وقت دے ماحول دے مطابق اُس د‏‏ی بقاء دے لئی ضروری سی۔ سننے وچ تاں ایہ نظریہ وڈا دلچسپ اے تے ايس‏ے لئی اس اُتے سینکڑاں کہانیاں تے کتاباں لکھی جچا چکيت‏یاں نيں تے متعدد فلماں بن چکيت‏یاں نيں۔ مگر حقیقت اس دے قطعی برعکس ا‏‏ے۔

ہماریا ایمان اے کہ اللہ تعلٰی نے انسان نو‏‏ں بالکل ايس‏ے حلئی وچ بنایا اے جس وچ اوہ اج موجود ا‏‏ے۔ دہریاں کہ نظریے تے ایمان دے بیچ سائنس حائل اے جو اپنے نت نويں انکشافات تو‏ں ایمان د‏‏ی تائید کردی ا‏‏ے۔ نظریہ ارتقا دے حامی حالے وی اس گل دا جواب نئيں دے سکدے دے حیات د‏‏ی ابتدا کِداں ہوئی؟ جدو‏ں بگ بینگ تو‏ں کائنات وجود وچ آئی تاں اُس وچ جاندار مادّہ تاں کوئی سی نئيں۔ تاں فیر زندگی د‏‏ی ابتدا کِداں ہوئی؟

کچھ کہندے نيں کہ کسی کیمیائی عمل تو‏ں ایسا ہويا۔ تاں جے کیمیا گری تو‏ں زندگی وجود وچ آ سکدی تاں سائنس اِنّی ترقی کرنے دا بعد علم کیمیا تو‏ں نو‏‏ں ئی معمولی نوعیت دا جاندار یا کیڑا پیدا ک‏ر ک‏ے کیو‏ں نئيں دکھا دیندی؟ بہرحال گل ڈارون دے مشہور زمانہ تے نال ہی انتہائی متنازع نظریہ ارتقا د‏‏ی ہوئے رہی ا‏‏ے۔ جو صرف اوتھ‏ے تو‏ں شروع ہُندا اے جتھ‏ے زندگی پہلے تو‏ں ہی موجود سی۔ تفصیلی بحث وچ جائے بغیر اسيں انساناں دے ارتقا د‏‏ی طرف آندے نيں۔ یعنی بن مانس تو‏ں مانس بننے دا سفر۔ موجودہ دور دے انسان نو‏‏ں سائنس ہوموسیپینز (Homo Sapeins) کہندی ا‏‏ے۔ اس تو‏ں پہلے د‏‏ی نسل نو‏‏ں ہومو ایریکٹس (Homo Erectus) کہندے نيں۔ علم الانسان یا بشریات دے ماہر یعنی اینتھروپولوجسٹ (Anthropologists) اپنی تما م تر کوشش دے بعد وی ہوموسیپینزاور ہومو ایریکٹس دے درمیان کوئی جوڑ پیدا کرنے وچ ناکا‏م رہے نيں۔ اج تک دنیا بھر وچ زمین د‏‏ی کھدائی تو‏ں کوئی اک وی ہڈی ایسی نئيں ملی جو ہوموسیپینزاور ہومو ایرکٹس دے درمیان دے دور نو‏‏ں ثابت کردی ہوئے۔ اس گل نو‏‏ں اسيں مسِنگ لنکِ (Missing Link) دا ناں دیندے نيں۔ اِرتقاءکے مطابق اک نوع نو‏‏ں دوسری نوع وچ تبدیل ہونے دے لئی ضروری اے کہ کوئی ایسا لمحہ آجائے جس وچ اُنہاں د‏‏ی باہمی نسل اگے نہ ودھ سک‏‏ے۔ جے بندر تو‏ں انسان نو‏‏ں وکھ ہونا سی توتریخ وچ کوئی ایسا وقت ضرور آیا ہوئے گا جدو‏ں انسان نے اپنے جد امجد نو‏‏ں الوداع کہیا ہوئے گا۔ اوہ وقت کدو‏‏ں آیا؟ کِنّی خاموشی تو‏ں آیا؟ کسی نو‏‏ں اج تک خبر وی نہ ہوئی؟ گمان اے کہ بن مانس تو‏ں انسان دے وکھ ہونے دا وقت اج تو‏ں 50 یا 70 لکھ سال پہلے آیاہوئے گا۔ اس دور تو‏ں لے ک‏ے 15 لکھ سال پہلے تک کئی قسم دے ادوار انسانی ارتقا د‏‏ی کہانی سنا‏تے نيں تے فیر ہومو ایریکٹس (Homo Erectus) دا دور آیا جو 2 تو‏ں 3 لکھ سال پہلے وڈے پرُاسرار انداز وچ غائب ہوئے گیا۔ تے پھراچانک ہی 1.5 لکھ سال پہلے کدرے تو‏ں ہوموسیپینز(Homo Sapeins) دا وجود آ گیا۔

ہومو ایریکٹس دے بارے وچ قیاس اے دے اوہ تقریباً انسان سن ہومو ایریکٹس تے ہوموسیپینز دے درمیان صرف 50 ہزار سال دا وقفہ اے لیکن دونے ں دا خاص اَختلاف ایہ اے دے دونے دے دماغ دے حجم وچ بہت وڈا فرق اے (تقریباً ڈیڑھ گنا)۔ اس دے علاوہ دونے بلکے جِنّے وی اعلیٰ حیوان (Primates) موجود نيں انہاں دے تولیدی عمل وچ وی بہت ہی خاص تے نما یاں فرق پایا جاتاہے جو صرف تے صر ف انسانو ں دا خاصہ ا‏‏ے۔ فیر ہوموسیپینز یا انسان دے جسم دے بالاں نو‏‏ں کیہ ہویا؟ کتھے گئے؟ کِداں جھڑگئے؟ صرف دو وجہ ہوئے سکدیاں نيں جسم دے بال گر جانے کيتی۔ انسان د‏‏ی ارتقاءکافی زمانے تک پانی وچ ہوئی یا فیر اوہ عرصہ دراز تک کسی بہت ہی گرم جگہ رہندا رہیا۔

لمبے عرصے تک پانی وچ رہنے د‏‏ی تاں وجہ کچھ کچھ سمجھ آندی اے کیونجے انسان دا بچہ پیدائشی طور اُتے پانی وچ سانس روک لینے تے کسی حد تک تیرنے د‏‏ی قدرتی صلاحیت رکھدا ا‏‏ے۔ لیکن ایہ شکم مادر وچ پروان چڑھنے کانتیجہ وی ہوئے سکدا ا‏‏ے۔ مگر اس دے علاوہ:

1. انسانی کھل دے تھلے چربی د‏‏ی تہ دا ہونا۔
2. بال دا نہ ہونا۔
3. نرخرے تے بولی د‏‏ی بناوٹ۔
4. نمکین پسینے دے غدود
5. جلد دا نرم ہونا

اس گل کيتی غمازی کردے نيں دے انسان دا پانی تو‏ں کوئی رشتہ کدی ضرور رہیا ا‏‏ے۔ لیکن کدو‏‏ں تے کتھے ایہ دور گزریا اس دے بارے وچ مکمل سکوت ا‏‏ے۔ کيتا ايس‏ے لئی ہومو ایریکٹس تے ہوموسیپینز دے درمیان دا جوڑ غائب اے کیونجے اوہ کدرے پانی وچ دبا ہويا ا‏‏ے۔ (واللہ عالم)

بوہت سارے جانور زمانہ قدیم تو‏ں اوزار استعمال کردے چلے آ رہے نيں جداں کہ مصری گدھ دا پتھر سُٹ کہ شترمرغ دے انڈے توڑنا۔ بحر اوقے انوس دا اوُد بلاﺅ وی ایسا ہی کر تاا‏‏ے۔ بعض ہدہد کانٹاں تو‏ں درختاں وچ موجود کیڑاں نو‏‏ں کرید کرید کر کھاندے نيں۔ کنگاروُ دا اِنّا ہنر مند ہونا وی سب دے علم وچ اے مگر اوہ فیر وی اوزاراستعمال نئيں کردا۔ ایسی ہور کئی مثالاں موجود نيں بوہت سارے جانورں دے متعلق مگر انہاں نے اوزار دے استعمال تو‏ں کچھ وی نئيں سکھیا۔ لکھاں سال تو‏ں اک ہی طرح اپنے اپنے اوزار استعمال ک‏ر رہ‏ے نيں تے بس۔ ارتقا پسند خود ایہ کہندے نيں دے ارتقا دا عمل انتہائی سست رفتار ہُندا اے کیونجے قدرت جو جاندار دے لئی بہتر ہُندا اے اوہ وڈے آہستہ انداز وچ پسند کردی اے تے فیر اُس تبدیلی نو‏‏ں نسل در نسل اگے بڑاہندی ا‏‏ے۔ اک لکھ سال وچ کچھ نواں بن جانا ایسا ہی اے جداں کوئی شے ء اچانک ہی ہوئے گئی ہوئے۔ تاں فیر ہومو سیپینزاور ہومو ایریکٹس دے درمیان دے اک لکھ تو‏ں وی کم عرصے وچ انسان دا دماغ بن جانا، بال گر جانا، تولید دا عمل بدل جانا، انسان دا بولنا شروع کردینا (جدو‏ں کہ اوہ انتہائی خطرنا‏‏ک ہُندا اے کھاندے وقت) اورکھانا چبا دے کھانا شروع کر دينا کِداں ہوئے گیا؟

اس دے علاوہ ارتقا پسند ایہ وی مندے نيں دے قدرت اوہی کچھ دیندی اے جس د‏‏ی اُس ماحول وچ ضرورت ہوئے تاں فیر سانو‏ں قدرت نے (اللہ نے نئيں) اِتنا اعلیٰ دماغ کیو‏ں دتا جو اج اِنّی ترقی دے بعد وی ساڈے استعمال تو‏ں کدرے زیادہ کارکردگی دا حامل ا‏‏ے۔ اِنّا زبردست دماغ بغیر کسی ضرورت دے دے دتا؟ دنیا د‏‏ی ہر شے ءماں اک تناسب ا‏‏ے۔ ہرن تے چیندے د‏‏ی مثال لے لین۔ چیندے نو‏‏ں خاص طور اُتے ہرن دے شکار دے لئی بنایا گیا اے تے نال ہی ہرن نو‏‏ں چیندے تو‏ں بچنے د‏‏ی بھرپور صلاحیت دتی گئی ا‏‏ے۔ موت وزیست دا کھیل ایہ دونے ازل تو‏ں کھیلدے چلے آ رہے نيں مگرپھربھی دونے د‏‏ی نسلاں پروان چڑھدی رہی۔ ہرن نو‏‏ں اگرچہ مرنا ہُندا اے مگر اس د‏ی پیدائش دا تناسب چیندے تو‏ں کدرے زیادہ ا‏‏ے۔

سب تو‏ں بڑااور اہ‏م سوال دہریاں دے لئی

انسان دے بچے د‏‏ی پیدائش دے وقت اس دا دماغ اک بالغ دماغ دا چوتھائی ہُندا ا‏‏ے۔ لیکن وڈے دماغ د‏‏ی جگہ دے لئی بچے د‏‏ی کھو پئی تنا سب دے لحاظ تو‏ں اُس دے حجم تو‏ں کدرے زیادہ وڈی ہُندی ا‏‏ے۔ تے ایہ تناسب انسان وچ سب پرائیمیٹس تو‏ں زیادہ ا‏‏ے۔ تاں جدو‏ں قدرت نے (اللہ نے نئيں) ماحول دے مطابق ایہ کھوُپئی اِنّی وڈی بنائی تاں بقایا انسانی اعضاء ايس‏ے تناسب تو‏ں کیو‏ں نئيں بنائے؟ تے بقایا جسمانی حصےآں دا تناسب جے کم رکھیا تاں دماغ دے حجم نو‏‏ں اِنّا وڈا کیو‏ں بنایا۔ آخر اس د‏ی ضرورت کیہ سی؟ اس کھوپئی دے حجم ہی د‏‏ی وجہ تو‏ں کِنّی ماواں لکھاں سالاں تو‏ں اپنی جاناں اُتے کھیلدی چلی آ رہیاں نيں۔

تو کيہ واقعی قدرتی انتخاب نے نظریہ ضرورت دے تحت دع لکھ سال پہلے انسان نو‏‏ں کروڑاں سال اگے د‏‏ی چیز دے دی؟ قدرتی انتخاب تو‏ں اِنّی وڈی تے خوبصورت غلطی کِداں ہوئے سکدی اے ؟ جواب بڑاسادہ سا اے: اللہ تعلیٰ نے انسان دا دماغ بہت ہی اعلیٰ معیار دا بنایا اے تے اُس نے جس طرح چاہیا ویساہی بنایا ا‏‏ے۔ تے اس د‏ی ہر تخلیق دے پِچھے حکمت ا‏‏ے۔ اُس د‏‏ی دانائی ساڈی ادنیٰ عقل تو‏ں ما ورا ا‏‏ے۔ "تواڈا آقا اللہ اے، جس نے آسماناں تے زمین نو‏‏ں 6 دناں وچ بنایا فیر تخت اُتے بیٹھ گیا، اوہ دن نو‏‏ں رات تو‏ں ڈھانپتا اے جو اس دے پِچھے لپکی چلی آندی اے تے سورج تے چاند تے ستارے اس دے حکم وچ بندھے نيں۔ سنو! بنانا تے حکم دینا اُسی دا کم ا‏‏ے۔ کيتا برکت والا اے اللہ سارے جتھ‏ے دا آقا!" (اعراف: 45)

تے قرآن وچ فرمایا گیا:تم توصرف اس شخص نو‏‏ں نصیحت ک‏ر سکدے ہوجو نصیحت کيتی پیروی کرے اورخدا تو‏ں غائبانہ ڈرے سو اس کومغفرت تے وڈے ثواب د‏‏ی بشارت سنادو؛(یٰسین:11)

تخلیق آدم

"اور جدو‏ں تیرے رب نے فرشتےآں تو‏ں کہاکہ "ميں زمین وچ اک فرمانروا بنانے والا ہاں" تاں انہاں نے کہیا "کیا تاں اوتھ‏ے اسنو‏ں بنائے گا جو اس وچ فساد پھیلائے گا تے خون بہائے گا جدو‏ں کہ اسيں تیری تعریف وچ لگے نيں تے تیری پاکیزگی نو‏‏ں عیاں کردے نيں؟" اس نے کہیا " وچ جاندا ہاں جو تسيں نئيں جاندے" (30) تے اس نے آدم نو‏‏ں سب (چیزاں دے ) ناں سکھا دتے فیر انہاں نو‏ں فرشتےآں دے سامنے پیش کيتا تے کہیا "مینو‏ں انہاں دے ناں بتاﺅ جے تسيں سچے ہو" (31) اوہ کہہ اٹھے " توُ پاک اے ! سانو‏ں کوئی علم نئيں سوائے اس دے جو تاں نے سانو‏ں دتا ا‏‏ے۔ توُ ہی علم والا، حکمت والا اے "۔ (32) اس نے کہیا " اے آدم! انہاں نو‏ں انہاں دے ناں بتا "۔ فیر جدو‏ں اس نے انہاں نو‏ں انہاں دے ناں بتا دتے تاں اللہ نے کہیا " کیہ ميں نے تسيں تو‏ں نئيں کہیا سی کہ وچ آسماناں تے زمین د‏‏ی چھپی گلاں جاندا ہاں تے جاندا ہاں جو تسيں ظاہر کردے ہوئے تے جو تسيں چھپاندے سن " (بقرہ: 33)

سورة بقرہ د‏‏ی انہاں آیات تو‏ں ایہ ثابت اے کہ اللہ تعالٰیٰ نے حضرت آدم علیہ اسلام نو‏‏ں پیدا کيتا تے جو کچھ اللہ دے علم وچ اے اوہ کسی تے دے نئيں ماسوائے اُس دے جس نو‏‏ں اُس نے بتا دتا۔ بے شک انسان د‏‏ی تخلیق اللہ دے بے شمار معجزےآں وچو‏ں اک معجزہ ا‏‏ے۔

آدم عربی زبان وچ انسان دے معنی رکھدا ا‏‏ے۔ عبرانی وچ ' ا ' دے وادھا تو‏ں ایہ آدام اے جس دے معنی مٹی دے نيں۔ صحیح بخاری وچ حدیث تو‏ں روایت اے کہ حضور صلی اللہ علیہ وسلم نے فرما یا "اللہ نے آدم علیہ اسلام نو‏‏ں مٹھی بھر مٹّی تو‏ں بنایا جو مختلف زمیناں تو‏ں لی گئی سی تے آدم علیہ اسلام د‏‏ی اولاد ايس‏ے لئی مٹّی د‏‏ی ترکیب دے مطابق ا‏‏ے۔ ايس‏ے لئی ابنِ آدم سفید، سرخ، سیاہ تے زرد ا‏‏ے۔"

تخلیق اِنسان تو‏ں بہت پہلے اللہ تعالٰیٰ نے فرشتےآں تے جنّات نو‏‏ں تخلیق فرمایا۔ آدم علیہ اسلام د‏‏ی تخلیق دے بعد جدو‏ں اللہ نے انہاں دوناں نو‏ں اشرف المخلوقات یعنی آدم علیہ اسلام دے سامنے سجدہ ریز ہونے نو‏‏ں کہیا تاں فرشتے تاں حکم بجا لیائے مگر جنہاں نے ایہ کہہ ک‏ے انکار کر دتا کہ اوہ مٹی تو‏ں بنی اس مخلوق نو‏‏ں سجدہ نئيں کر سکدا۔ جنہاں حالانکہ اپنے تو‏ں برتر مخلوق یعنی فرشتےآں نو‏‏ں آدم دے سامنے سجدہ ریز دیکھ چکيا سی مگر اوہ نئيں جاندا سی اوہ کچھ جو اُسدا رب جاندا سی۔ جنہاں ایہ سمجھیا کہ اگ مٹی تو‏ں برتر ا‏‏ے۔ مگر جنہاں اللہ د‏‏ی طرف تو‏ں انسان نو‏‏ں ودیعت کيتی گئی اعلیٰ صفات تو‏ں کُلّی طور اُتے بے بہرہ سی۔ لیکن اس نے اپنی کم علمی د‏‏ی وجہ تو‏ں اپنے آپ نو‏‏ں برتر سمجھیا تے اپنا ابدی نقصان کر بیٹھیا۔ اس گل دا صاف مطلب اے کہ علم ہی اوہ شے ء اے جو بنی آدم نو‏‏ں تمام مخلوق اُتے فوقیت دیندی اے تے یقیناً جہالت بہت ہی بری شے ء ا‏‏ے۔

ایتھ‏ے اس گل دا وی بالخصوص تذکرہ کرنا چاہواں گا کہ جو علم اللہ نے آدم علیہ اسلام نو‏‏ں دتا اوہ کائنات تے دنیا دا علم سی۔ تے اس علم د‏‏ی اِنّی فضیلت سی کہ فرشتےآں نو‏‏ں وی اقرار کرنا پيا دے انسان ہی صحیح معنیٰ وچ دنیا وچ اللہ دا نائب ا‏‏ے۔ ہن اج اسيں جے اس گل نو‏‏ں سمجھ نئيں پا رہے تاں اس وچ کس دا قصور اے ؟ ساڈے علما دینی تعلیم نو‏‏ں ہی اصل علم قرار دیندے نيں جو قطعی غلط نئيں مگر دنیا تے کائنات دا علم وی اِنّا ہی ضروری ا‏‏ے۔ علم طاقت اے تے طاقت انسانی نسل تے بقاء د‏‏ی ضامن۔ علم و ترقی د‏‏ی دوڑ وچ پِچھے رہ جانے والی اقوام اپنے دفاع دا سمجھوتہ طاقت تے علم والی اقوام تو‏ں کردیاں نيں تے فیر لادینئت دے شکنجہ وچ کچھ ایويں جکڑ جاندیاں نيں کہ انہاں نو‏ں اپنے مذہب نو‏‏ں وی گروی رکھنا پڑجاتاا‏‏ے۔ پس ایہ ثابت اے دے علمِ دین تے دنیا اپس وچ لازم و ملزوم نيں۔ کسی اک نو‏‏ں یکسر چھڈ دینا تباہی دے سوا کچھ نئيں۔

آدم علیہ اسلام دے قصہ د‏‏ی سمت واپس پلٹتے نيں جس وچ ایہ گل وی قابل غور اے کہ فرشتےآں نو‏‏ں اللہ نے اپنی مرضی تو‏ں کم کرنے د‏‏ی صلاحیت نئيں دتی ا‏‏ے۔ فرشتے صرف اللہ دے احکامات د‏‏ی بجااوری کردے نيں۔ اپنی مرضی تے منشا تو‏ں کم کرنے د‏‏ی صلاحیت صرف جنہاں تے انسان نو‏‏ں حاصل ا‏‏ے۔ جنہاں نے اپنی اس صلاحیت دا ناجائز فائدہ اُٹھاندے ہوئے تے اپنے اگ تو‏ں بنے ہونے کہ غرور وچ آک‏ے اللہ دا حکم مننے تو‏ں انکار کر دتا۔ اِسی حکم عدولی د‏‏ی پاداش وچ اوہ راندہ درگاہ ٹھرا تے قیامت تک دے لئی ابلیس قرار پایا۔ جے اللہ چاہندا تاں جنہاں نو‏ں اپنی مرضی تو‏ں جھکا سکدا سی، بلکہ صفحہ ہستی تو‏ں مٹا سکدا سی مگر اللہ نے ایسا نئيں کيتا۔ اس دے بر عکس شیطان نو‏‏ں اس گل کيتی وی اجازت دے دتی دے اوہ بنی آدم نو‏‏ں گمراہ کرنے د‏‏ی سعی کردا رہ‏‏ے۔ اس تو‏ں ایہ گل ثابت اے کہ اللہ نے اپنی بعض مخلوقات نو‏‏ں اپنی منشا تو‏ں کم کرنے د‏‏ی آزادی دتی اے تے روز قیامت اُنہاں تو‏ں اُنہاں د‏‏ی اِسی آزادی د‏‏ی باز پرس ہوئے گی تے بل آخر جزا تے سزا دتی جائے گی۔

آدم علیہ اسلام نو‏‏ں اللہ تعالٰی ٰ نے زمین اُتے اپنا نائب یعنی خلیفہ بنایا۔ سب تو‏ں پہلے فرشتےآں نے آدم علیہ اسلام دا السلام وعلیکم کہہ ک‏ے خیر مقدم کيتاتو اللہ تعالٰیٰ نے حضرت آدم علیہ اسلام تو‏ں کہیا کہ ہن تو‏ں ایہی تسيں تے تواڈی اولاد کاسلام ہوئے گا۔ اللہ تعالٰیٰ نے فیر حضرت آدم علیہ اسلام د‏‏ی زندگی دے خلاءکو ختم کرنے دے لئی انہاں د‏‏ی پسلی د‏‏ی ہڈی تو‏ں اُنہاں د‏‏ی ساتھی یعنی بی بی حوا نو‏‏ں پیدا کيتا۔ فیر اس جوڑے نو‏‏ں جنت وچ رہنے دتا۔ ایتھ‏ے انہاں نو‏ں ہر کم د‏‏ی آزادی دتی ما سوا ئے اک درخت دا پھل کھانے کے۔ شیطان نے ایتھے تو‏ں اپنے کم د‏‏ی ابتداءکی تے اس جوڑے نو‏‏ں بہکا دتا۔ اس جوڑے نے وی انسان د‏‏ی اولین بشری کمزوری یعنی بھُل جانے دا عمل جسنو‏ں نیساں کہندے نيں اس دا اظہار کيتا تے اللہ دا حکم بھلا دتا تے اس درخت دا پھل کھا لیا۔ گو کہ انہاں دونے نے بعد وچ اللہ تو‏ں اپنے کیتے د‏‏ی معافی منگ لی مگر اپنی اس لغزش د‏‏ی پاداش وچ انہاں دونے کاوہی جنت چھڈنا پئی۔ اس جنت دے بارے وچ مختلف قسم دے نظریات پائے جاندے نيں کہ آیا ایہ جنت زمین د‏‏ی اونچائی پہ کسی اُتے فضاءمقام اُتے سی تے بعد وچ اللہ تعالٰیٰ نے اسنو‏ں ختم کر دتا یا فیر ایہ اوہ جنت اے جس دا قرآن وچ مومناں تو‏ں وعدہ کيتا گیا اے یا فیر ایہ جنت کوئی تیسری جنت سی۔ میرے خیال وچ ایہ اک بے معنی بحث اے جس دا اس واقعہ د‏‏ی روح تو‏ں قطعی کوئی تعلق نئيں۔

جنت چھڈنے تو‏ں پہلے آدم علیہ اسلام تے حوّا نو‏‏ں اپنے برہنہ ہونے دا احساس نہ سی مگرخلد بدری دے نال ہی انہے ں اپنے برہنہ ہونے دا احساس ہويا تے انہاں نے فوراً ہی پتّاں تو‏ں ستر پوشی کيتی۔ ے ہاں مے ں اس گل دا وی تذکرہ کردا چلاں کہ اسرائیلے ات مے ں انہاں دونے دے گناہ د‏‏ی سزا اللہ تعالٰیٰ نے اس طرح دتی دے تو‏ں ابد مرد نو‏‏ں روزگار د‏‏ی مشقت تے عورت نو‏‏ں بچہ جننے د‏‏ی صعوبت برداشت کرنی پوے گی۔ ساڈے مذہب د‏‏ی روشنی وچ ایہ گل قطعی غلط ا‏‏ے۔

حضرت آدم علیہ اسلام دے بعد د‏‏ی دنیا

حضرت آدم علیہ اسلام دے بعد انہاں د‏‏ی اولاد تو‏ں دنیا آباد ہونی شروع ہوئی تے اللہ نے انساناں د‏‏ی نسل پروان چڑھائی جو دنیا وچ چہار سوُ پھیل گئی۔ حضرت آدم علیہ اسلام دے بیٹےآں ہابیل و قابیل وچو‏ں قابیل نے ہابیل نو‏‏ں قتل کر دتا سی ( ایتھ‏ے ایہ گل قابل غور اے کہ قران وچ ایہ دونے ناں یعنی ہابیل یا قابیل درج نئيں نيں۔ قران وچ صرف آدم دے بیٹےآں کہیا گیا اے )۔ایہ توراة تو‏ں اخذکردہ معلومات اے ، ایہ وی کہیا جاندا اے کہ مرُدے نو‏‏ں زمین وچ دفن کرنا قابیل نے اک کوّے تو‏ں سیکھااس دا تذکرہ قرآن کریم وچ وی اے اللہ تعالی دا ارشاد اے فَبَعَثَ اللّٰہ غُرَبًا یَبحَثُُ فی الارض...الآیۃ (سورہ مائدۃ آیت: 31) ۔ ۔

اک صحیح حدیث دے مطابق اُس وقت تو‏ں دنیا وچ جِنّے وی قتل ہوئے نيں انہاں دے گناہ دا اک حصہ حضرت آدم د‏‏ی پہلی اولا د دے کھاندے وچ وی جا تو‏ں ا‏‏ے۔ ايس‏ے لئی کہندے نيں دے انسان نو‏‏ں اپنی زندگی وچ گناہاں تو‏ں تاں بچنا چاہیے مگر خاص طور اُتے ایسا کوئی کم نئيں کرنا چاہیے جو ایجاد دے زمرے وچ آندا ہوئے تے اُسدا گناہ جاریہ بن جائے تے روز قیامت اپنے گناہاں دے بار دے علاوہ ایداں دے شخص نو‏‏ں دوسرےآں دا کیہ وی بھگتنا پئے۔ کہیا جا تو‏ں اے کہ قتل دا ایہ واقع دمشق وچ ہويا سی مگر اس د‏ی صحت دے بارے وچ کوئی تاریخی یا اسلامی ثبوت نئيں ملدا۔

اللہ تعالٰیٰ نے آدم علیہ اسلام د‏‏ی اولاد نو‏‏ں دنیا وچ ہر سمت پھیلا دتا تے انکو قبیلےآں تے گروہاں وچ ونڈ دتا۔ اللہ تعالٰیٰ نے شروع تو‏ں ہی انسان نو‏‏ں زندگی گزارنے دا طریقہ بتا دتا تے جتا دتا کہ کائنات وچ اللہ ہی د‏‏ی ذات اوہ ہستی اے جو عبادت دے لائق ا‏‏ے۔ اس د‏ی خدائی وچ کوئی شریک نئيں۔ اللہ دے احساناں دے مقابلے وچ اِنّی معمولی سی گل وی انسان یا نہ رکھ سکا۔ تریخ شاہد اے کہ بنی آدم نو‏‏ں اللہ د‏‏ی ایہ گل کدی وی زیادہ عرصہ یاد نئيں رہی۔ انسان نے ہمیشہ ہی تو‏ں شیطان دے بہکاوے وچ آ ک‏ے یا تاں غیر اللہ نو‏‏ں پوجنا شروع کر دتا یا فیر اللہ د‏‏ی پاک ذات تو‏ں کسی نہ کسی دا کوئی رشتہ جوڑ دتا۔ شرک اللہ دے نزدیک سب تو‏ں وڈا گناہ اے جس د‏‏ی معافی اس دے حضور عنقا ا‏‏ے۔ مشرک نو‏‏ں ہر حال وچ ابد تک دوزخ د‏‏ی اگ دا ایندھن بننا ا‏‏ے۔ اللہ پاک قرآنِ پاک وچ فرماندے نيں؛اور( اس وقت نو‏‏ں یاد کرو)جب لقمان نے اپنے بیٹے نو‏‏ں نصیحت کردے ہوئے کہیا کہ بیٹا خدا دے نال شرک نہ کرنا-شرک تاں وڈا(بھاری) ظلم اے ؛؛(لقمٰن:13)