تحریر دی تریخ

لکھن دا اتہاس اکھراں جاں ہور سنکیتاں راہیں بولی نوں ظاہر کرن دی ترقی دا اتے ایہناں ترقی-واقعیات دے مطالعہ اتے ورنناں دا وی اتہاس اے۔

وکھ-وکھ انسانی تہذیباں وچ لکھن دے ڈھنگ کویں بنے ہن، اس دے اتہاس وچ، ودھیرے لکھن نظاماں توں پہلاں پروٹو-لکھت، آئیڈوگرافی نظام جاں مڈھلے نمونے نشاناں دی ورتوں شروع ہو چکی اے۔ سچی لکھائی، جس وچ اک بھاشائی واک دا مواد کوڈبند کیتا گئیا ااے تاں کہ اک ہور پاٹھک وڈی حد تک نرپکھتا دے نال، واک وچ لکھی گئی گل نوں اٹھال لوے، ایہہ بعد دی ترقی اے۔ ایہہ پروٹو-لکھت ، جو عامَ طور تے گرائمریائی شبداں اتے لگیتراں نوں کوڈبند کرن توں گریز کردی اے، جس وچ لکھاری دے بند کیتے گئے اصل مطلب نوں مڑ جگاؤنا ودھیرے مشکل جاں ناممکن بناؤندا اے جدوں تک کہ بوہتا حوالہ پہلاں ہی جانیا جاندا نہ ہووے۔ لکھتی اظہار دے سبھ توں پرانے روپاں وچوں اک اے پھانا-نما لکھت۔

لکھن دیاں کاڈھاں

Sumer، an ancient civilization of southern میسوپوٹامیا، is believed to be the place where written language was first invented around 3100 BC

Limestone Kish tablet from سمیری with pictographic writing; may be the earliest known writing, 3500 BC. Ashmolean Museum

ریکارڈ رکھن دے مقصد لئی نمبر لکھنا بولی لکھن توں بہت پہلاں شروع ہویا سی۔ نمبراں دی لکھت کویں شروع ہوئی، اس لئی پرانے نمبر لکھن دا اتہاس دیکھو۔

عامَ طور تے رضا مندی اے کہ بولی دی اصلی لکھت (نہ صرف اعداد) دی گھٹو گھٹ دو پرانیاں تہذیباں وچ آزاد طور تے کاڈھ اتے ترقی ہوئی سی۔ دو تھاواں جتھے ایہہ سبھ توں زیادہ ایہہ مقررہ اے کہ لیکھ لکھن دی کاڈھ آزاد طور تے ہوئی اتے لکھن نظام ترقی یافتہ کیتا گئیا سی، اوہ پرانے سمیر (میسوپوٹامیا وچ)، قریب 3100 عیسوی سابق وچ، اتے میسو امریکا 300 ق م وچ، کیونکہ ایہناں وچوں کسے وچ اس توں پرانا کوئی وی کھرا کھوج لبھیا نہیں اے۔ کئی میسو امریکی لپیاں جانیاں جاندیاں ہن، سبھ توں پرانی میکسیکو دے اولمیک جاں جاپوٹیک توں اے۔

آزاد لکھن نظام 3100 ق م دے نیڑے پرانے مصر وچ اتے چین وچ لگبھگ 1200 ق م وچ روپمان ہوئے،پر اتہاسکار اس گل تے بحث کردے ہن کہ کی ایہہ لکھائی نظام سمیری لکھائی توں پوری طرحاں آزاد روپ وچ ترقی یافتہ ہوئے سن جاں پھر ایہناں وچوں اک جاں دونوں تہذیبی پرسار دے عمل نال سمیری لکھائی توں راغب سی جاں نہیں۔ مطلب، ایہہ ممکن اے کہ لکھت ورت کے بولی دی نمائندگی دے تجزیہ، حالانکہ ضروری نہیں کہ اجیہا ٹھیک ٹھیک کویں ہویا، دو کھیتراں دے وچکار آؤن جان والے وپاریاں نے اک توں دوجی جگہ پہنچائے ہونگے۔

پرانے چینی اکھراں نوں بہت سارے ودواناں ولوں اک آزاد اوشکار وجوں منیا جاندا اے کیونکہ پرانے چین اتے وچکار مشرق دی تعلیم والیاں تہذیباں وچکار رابطہ دا کوئی ثبوت نہیں اے، اتے میسوپوٹامیئن اتے چینیاں دیاں لوگوگرافی اتے دھنیاتمک نمائندگی دیاں پہنچاں دے انتر کرکے ایہہ ہویا۔ مصری لپی میسوپوٹامیئن کونیفرم توں وکھ اے، پر مطلباں وچ مشابہت تے یکسانیت اتے سبھ توں پہلیاں تصدیقاں توں ایہہ اشارہ ملدا اے کہ لکھت دا وچار شاید میسوپوٹامیا توں مصر آیا اے۔ 1999 وچ، آرکیالوجیکل میگزین نے رپورٹ دتی کہ سبھ توں پہلے مصری گلف 3400 ق م دے ہن، جو "عامَ طور تے منے جاندے شروعاتی لوگوگراف، اک خاص تھاں، مواد جاں مقدار دے نمائندگی کرن والے نشان ، پہلے میسوپوٹیمیا وچ ہور ودھیرے گنجھل دار دھنی سنکیتاں وچ ترقی یافتہ ہوئے سن۔"

باہری سروت

کونیفورم

• cdli:wiki: Assyriological tools for specialists in cuneiform studies

عامَ

• لکھن دا اتہاس۔ historian.net
• ورن مالا اتے پروٹے-ورنمالا تاریاں دے ادھئیندا پرگٹاوا اے؟ Archived 2018-07-10 at the وے بیک مشین
• د نیو پوسٹ-لٹریٹ
• Denise Schmandt-Besserat  HomePage
• ایتھوپی اکھر ڈاکٹر۔ عبیرہ مولٰی ولوں
• Children of the Code: A Brief History of Writing – Online Video

بروڈکاسٹ

• Cracking the Maya Code۔ NOVA، Public Broadcasting Service۔ (Timeline (flash))
• چین وچ لبھے کچھو دے شیلاں بارے بی بی سی
• جدید پاکستان وچ لبھے گئے مٹی دے ٹھیکر
• مصری ہائروگلائیفس اندازا 3000 ق م