تبع حمیری
تبع اسعد ابو كرب الحميری۔ انہاں دی کنیت تے انہاں دا ناں اسعد سی، انصار بنی حیرہ ايسے دی طرف منسوب نيں، حیرہ کوفہ دے نیڑے اک شہر اے۔[۱] انہاں نوں اسعد الکامل وی لکھیا جاندا اے۔ انہاں نے یہودیت نوں ترک کرکے اسلام قبول کیتا سی۔
تبع توں مراد
سودھوقرآنی تبع : قرآنی تُبَّعْ، تبع اوسط اے جس دا ناں اسعد، ابوکریب یا ابو کرب کنیت اے، ایہ بادشاہ آپ (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) دی بعثت توں نو سو سال تے اک روایت دے اعتبار توں گھٹ توں گھٹ ست سو سال پہلے گزریا اے، ایہ تے اس دی قوم آتش پرست سی۔
کعب احبار دی تفسیر
سودھوعبد الرزاق وابن المنذر نے ابن عباس توں روایت کیتا کہ چار آیات نيں اللہ دی کتاب وچوں جنہاں دے بارے وچ مینوں علم نئيں کہ انہاں دا کیہ معنی اے۔ ایتھے تک کہ ميں نے انہاں دے بارے وچ کعب احبار توں پُچھیا ” قوم تبع“ تے تبع دا ذکر نئيں فرمایا کہ اوہ کون سی تاں انہاں نے کہیا کہ تبع اک بادشاہ سی تے اس دی قوم کاہن سی تے اس دی قوم وچ کچھ لوک اہل کتاب توں وی سن تے کاہن اہل کتاب اُتے حملہ کردے سن ۔ تے انہاں دی تابعداری کرنے والے نوں قتل کردے سن اہل کتاب نے تبع توں کہیا کہ اوہ لوک سانوں جھٹلاندے نيں تاں تبع نے کہیا جے تسيں سچے ہوئے تاں اک قربانی پیش کرو تسيں وچوں جو افضل ہوئے گا اس دی قربانی نوں اگ کھاجائے گی اہل کتاب تے کاہناں نے قربانی پیش دی اگ آسمان توں نازل ہوئی اہل کتاب دی قربانی نوں کھاگئی تبع نے اہل کتاب دی تابعداری دی تے اسلام لے آیا اس وجہ توں اللہ تعالیٰ نے اسنوں قوم دا قرآن مجید وچ ذکر فرمایا تے تبع دا ذکر نئيں فرمایا۔[۲]
مدینہ نوں تباہ کرنے دا ارادہ
سودھواک مرتبہ سفر دے دوران وچ اس دا مدینہ منورہ توں گزرہويا، ایتھے اس دا بیٹا ماریا گیا، تبع نے مدینہ نوں تباہ و برباد کرنے دا ارادہ کيتا، اوس و خزرج توں جو ایتھے دے قدیم باشندے سن مقابلہ ہويا، اہل مدینہ دا عجیب و غریب طریقہ سی کہ دن وچ تبع دے نال لڑدے تے رات نوں انہاں دی دعوت کردے، تبع نوں ایہ امر نہایت عجیب معلوم ہويا، مدینہ وچ یہودی وی آباد سن، بنی قریظہ دے دو وڈے عالم جنہاں وچ اک دا ناں کعب تے دوسرے دا ناں اسعد سی، ایہ دونے بادشاہ دے پاس گئے تے عرض کیتا اے بادشاہ مدینہ دی طرف نظر بد نہ کرو، ورنہ عذاب آجائے گا، تینوں معلوم نئيں کہ ایہ شہر نبی آخر الزمان محمد (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) دی ہجرت گاہ اے، جنہاں دا مولد مکہ اے تے اوہ قریش دی قوم توں ہون گے، اے تبع اس وقت جتھے تاں اے اس توں قتال عظیم ہوئے گا، تبع نے معلوم کیتا کہ جدوں اوہ پیغمبر اے تاں اس توں قتال کون کريں گا، انہاں دونے عالماں نے جواب دتا کہ انہاں دی قوم انہاں توں لڑے گی، تبع ایہ سن کر لڑائی توں باز آگیا، فیر انہاں دونے عالماں نے اسنوں دین یہود دی تبلیغ دی جس دے نتیجے وچ اس نے یہودیت قبول کرلئی تے انہاں دونے عالماں نوں اپنے ہمراہ لےکے یمن چلا۔
پہلا غلاف کعبہ
سودھوجب مکہ معظمہ پہنچیا تاں قبیلہ ہذیل دے بعض لوکاں نے ازراہِ شفقت بادشاہ توں کہیا کہ اسيں تینوں اوہ گھر بتائاں کہ جس وچ خزانہ اے تے اوہ گھر خانہ کعبہ اے، مقصد انہاں نوں ایہ سی کہ تبع اس گستاخی توں ہلاک ہوئے جائے مگر انہاں دونے عالماں نے اسنوں اس حرکت توں باز رکھیا تے عرض کیہ ایہ خانہ خدا اے، خبردار اس دی طرف نظر بد ہرگز نہ کرنا، تبع نے اس حرکت توں توبہ دی تے ہذیلیاں نوں قتل کرا دتا تے مکہ وچ حاضر ہوئے کے شعب صالح وچ قیام کیتا تے خانہ خدا نوں لباس پہنایا، سب توں پہلے تبع ہی نے خانہ کعبہ اُتے غلاف ڈالنا شروع کيتا، تبع نے مکہ وچ چھ روز قیام کیتا تے چھ ہزار بد نے قربان کیتے۔
یمن وچ آزمائش
سودھوجب تبع یمن پہنچیا تاں قوم نے بغاوت کردتی تے کہیا تاں نے دین بدل ڈالیا اے، آخر فیصلہ ایہ ہويا کہ زیر کوہ جو اک اگ اے اوتھے دونے فریق چلاں تے اگ حسب معمول ظالم نوں جلا دے، قوم اپنے بتاں نوں لےکے گئی تے تبع کعب واسعد نوں نال لے گیا انہاں دے گلاں وچ مصاحف لٹکے ہوئے سن، ایہ اگ دے اُتے توں بآسانی گزر کر مقام معین اُتے پہنچ گئے، اس دے بعد اگ نکلی تے بت پرستاں نوں جلیا کے خاکستر کر دتا، اس دے بعد اگ جدھر توں آئی سی واپس چلی گئی، اس دے بعد قوم تبع دے کچھ بچے ہوئے لوکاں نے یہودیت قبول کرلئی-[۳]
نبی آخرالزمان نوں خط
سودھوسیدتناعائشہ صدیقہ نے فرمایا تبع نوں برا نہ کہو اوہ مرد صالح سی، آپ (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) نے تبع دے بارے وچ فرمایا کہ اوہ اسلام لیایا تھا. تبع نے دار ابو ایوب آپ (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) دے لئی بنوایا سی تے وصیت نامہ لکھیا سی کہ نبی آخر الزمان جدوں تشریف لائاں تاں ایہ گھر تے میرا پیام نیاز پیش خدمت کیتا جائے، چنانچہ اوہ خط ابو ایوب انصاری نے آپ (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) دی خدمت وچ پیش کیتا۔ [۴] اس خط وچ ایہ اشعار وی سن :
شھدتُ علی احمد أنَّہٗ رسول من اللہ باری النسم
فلو مد عمری الی عمرہ لکنتُ وزیراً لہٗ وابن عم
خط دا مضمون ابن اسحٰق دی روایت دے مطابق ایہ سی : امَّا بعد! فانی آمنتُ بک وبکتابک الذی أنزل علَیْک، وانا علی دینک وسنتکَ وآمنتُ بربک ورب کل شئ وآمنتُ بکل ما جاء من ربک من شرائع الاسلام فِان ادرکتُکَ فبھا ونعمت وان لم ادرککَ فاشفع لی ولا تنسنی یوم القیامۃ فانی من ربک من امتک الاولین وتابعتک پہلے مجیئک وأنا علی ملتکَ وملت ابیک ابراھیم (علیہ السلام) ثم ختم الکتاب ونقش علیہ، للہ الامر من پہلے ومن بعد وکتب عنوانہ الی محمد بن عبد اللہ نبی اللہ ورسولہ خاتم النبیین و رسول رب العالمین (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) من تُبَّع اول۔[۵][۶]