تاریخ ملت
تریخ ملت اسلام دی تریخ اُتے اک مفصل و جامع تریخ اے جو مفتی انتظام اللہ شہابی اکبرآبادی (متوفی: 8 ستمبر 1969ء) تے مفتی زین العابدی سجاد میرٹھی دی مشترکہ کاوش اے ۔ایہ کتاب اسلام دی تریخ توں ماپہلے تے مابعد مغلیہ سلطنت دے آخری تاجدار بہادر شاہ ظفر دے عہدِ حکومت تک یعنی 1857ء تے فیر سلطنت عثمانیہ دے سقوط یعنی 1924ء تک تریخ دا اَحاطہ کردی اے۔
خصوصیات
سودھویہ کتاب اسلوبِ بیان دے حوالے توں اک منفرد و نمایاں نمائندہ کتاب اے۔ اسلام دی تریخ اُتے جس قدر کتاباں ہائے تریخ لکھی گئیاں نيں، اُنہاں دا اِختتام خلافت عباسیہ دے زوال و سقوط یعنی 1258ء اُتے ہُندا اے ۔تے فیر سلطنت عثمانیہ دے سقوط یعنی 1924ء تک تریخ دا اَحاطہ کردی اے ۔اِس دے برعکس اِس کتاب وچ سقوط خلافت عباسیہ دے بعد قائم ہونے والی سلطنتاں، مملکتےآں دا تفصیلی احاطہ کیتا گیا اے، جے کدرے سرسری تذکرہ ہويا اے تاں اُس دے مقابلے وچ کدرے کدرے تفصیل واقعات دی طویل بیان کردتی گئی اے۔ اہم واقعات دا خلاصہ چند صفحات وچ کر دتا گیا اے۔ اِس کتاب وچ تفصیل دے نال جو یکساں انداز وچ برقرار اے، اسلام دی تریخ توں ماپہلے و مابعد، خلفائے راشدین، تریخ بنو اُمیہ، تریخ خلافت عباسیہ توں لے کے ہندوستان وچ دہلی سلطنت توں پہلے تے بعد وچ مغلیہ سلطنت توں لے کے آخری تاجدارِ مغلیہ بہادر شاہ ظفر تک دے واقعات نوں مستند حوالے دے نال پیش کیتا گیا اے۔
تریخ ملت دی نمایاں و جامع خصوصیات ایہ نيں
سودھو- تریخ عالم پہلے از اسلام توں لے کے آخری تاجدارِ مغلیہ سلطنت بہادر شاہ ظفر تک اسلام دی تیرہ سو سالہ مکمل تریخ بیان کيتی گئی اے۔ ایہ مکمل تریخ کل اڑھائی ہزار صفحات دا اَحاطہ کردی اے۔
- اس کتاب وچ ہر حکمران دی سیرت، سوانح تے کردار نوں بیان کیتا گیا اے، استوں علاوہ حکمراناں دے عہدہائے سلطنت دے واقعات نوں کدرے مفصل انداز توں کدرے مختصراً بیبن کے دتا گیا اے۔
- اہم حکمراناں دے نظام ہائے سلطنت تے ملک ہائے سلطنت دی عمومی حالت دا سیرحاصل تجزایہ کیہ گیا اے۔
- اِس کتاب دی بولی سلیس و سادہ اے جدوں کہ اندازِ بیان عام فہم اے۔
- اِس کتاب وچ سلطنتاں، افرادہائے سلطنت دی کامیابیاں اُتے وضاحت توں لکھیا گیا اے جدوں کہ کمزور حکمراناں تے کمزور جانشیناں دی ناکامیاں دے اَسباب وی تحریر کیتے گئے نيں۔
- ہر عہدِ حکومت دے دِلچسپ، نادر تے نایاب واقعات نوں بیان کيتی گیا اے۔
- ہر دور دے ممتاز ترین علمائے کرام، فقہائے کرام، محدثین عظام، شاعر تے ہور فنون دے ماہرین دا تعارف پیش کیتا گیا اے۔ علاوہ اَزاں اُنہاں دے کارہائے نمایاں تے مختصر حالات ہائے زِندگی وی لکھے گئے نيں۔
- سلطنتاں، مملکتےآں دے نقشے پہلی بار اِس تاریخی کتاب وچ جمع کیتے گئے نيں۔
- خلفاء، حکمراناں، سلاطین تے شہنشاہاں دے شجرہ ہائے نسب دے جداول پیش کیتے گئے نيں۔
- مختلف اَدوار وچ علمی ترقیاں دا اَحوال لکھیا گیا اے تے ضمناً علوم و فنون دی تریخ وی لکھی گئی اے۔
- مستند تے معروف تاریخی کتاباں سابقہ دے مکمل حوالے لکھے گئے نيں۔
پہلی جلد
سودھوجلد اَول دے کل صفحات 876 نيں۔ اِس جلد دے مندرجات ایہ نيں کہ:
مختصر دیباچہ دے بعد جزیرۂ عرب تے صحرائے عرب وچ آباد قبیلے تے اُنہاں دے تہوار اُتے مختصراً لکھیا گیا اے۔ بعد وچ پیغمبر اکرم محمد رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم دی حیات مبارکہ (571ء تا 632ء)، خلفائے راشدین دی مکمل تفصیل، عہدِ خلفائے راشدین وچ ہونے والی فتوحات (632ء تا 661ء)، حکومت بنو اُمیہ، حکومت بنو اُمیہ وچ مسلم علاقےآں دی فتوحات (661ء تا 750ء)، اندلس وچ مسلم فتوحات، خلافت قرطبہ (929ء تا 1031ء) تے تریخ غرناطہ اُتے بحث کيتی گئی اے۔[۱]
دوسری جلد
سودھوجلد دؤم دے کل صفحات 956 نيں تے اِس دے مندرجات ایويں نيں کہ:
خلافت عباسیہ (750ء تا 1258ء)، صفوی سلطنت تے شاہانِ فارس دا تذکرہ، دولت فاطمیہ تے اُس دے حکمراناں دا تذکرہ، مصر دی قدیم تریخ، مغربِ اقصیٰ دی تریخ، طرزہائے تعمیر و ہیئت عمارتاں، مصر دے والیانِ بنو اُمیہ، مصر دے والیانِ عباسیہ، مصر دے ملوک ہائے اغالبہ، اغالبہ دے بحری غزوات، انتطام ہائے سلطنت، علوم و فنون تے صنعت، مراکش وچ حکومت مکناسیہ صافیہ، دولت طولونیہ (868ء تا 905ء)، امارت صقلیہ (831ء تا 1072ء)، دعوت اسماعیلیہ، دولت اخشیدیہ (935ء تا 969ء)، بغداد توں خلفائے عباسیہ دا قاہرہ وچ وَرود تے خلفائے عباسیہ دی مصر وچ حکومت (1261ء تا 1517ء)۔[۲]
تیسری جلد
سودھوتیسری جلد دے کل صفحات دی تعداد860 نيں، اِس دے مندرجات ایويں نيں:
سلطنت عثمانیہ (1299ء تا 1924ء)، سلاطین عثمانیہ دی مفصل تریخ و تذکرہ، دہلی سلطنت تے ہندوستان وچ مسلم فتوحات، ہندوستان وچ مغلیہ سلطنت تے سقوط دی تفصیل اُتے بحث کيتی گئی اے۔[۳]