بناسپتی
بناسپتی (دیوناگری: वनस्पति) سنسکرت لفظ اے جیہدے توں مراد سَبھ نباتات نیں۔ البتا چرک سنہتا تے سشروتا سنہتا طبی تحریراں تے ویسیسیکاس سکول آف فلسفا دے مطابق، "بناسپتی" صرف اوہناں پودیاں تک محدود اے جو پھݪ تاں دیندے نیں لیکن واضح پُھل نئیں ہُندے۔ رگ وید وچ، 9 ویں منڈلا، بھجن 5.10، "بناسپتی" (لفظی معنی: جنگݪ دا رب) اک دیوتا اے جو جنگݪ دی صدارت کردا اے تے اوہنوں "روشن سنہری رنگت واݪا بناسپتی، اوہدیاں ہزار شاخاں دے ناݪ" کہیا جاندا اے۔
ہندو صحیفیاں وچ تصور
سودھورگ وید پودیاں نوں ورکشا (درخت)، اوشدھی (انساناں لئی مفید جڑی بوٹیاں) تے ویردھا (بیلاں) وچ تقسیم کردا اے۔ ایہ ذیلی طور تے تقسیم نیں:
- ویساکھا (جھاڑیاں)
- سسا (جڑی بوٹیاں)
- وراتتی (بیلاں)
- پراتنوتی (پھیلویں)
- الاسلا (زمین اُتے کِھلرویں)
سارے گھاہواں نوں الگ توں ترنا دے طور تے درجا بند کیتا گیا اے، پُھل دار پودے پشپاوتی نیں تے پھݪ دار پودے پھݪاوتی نیں۔ بغیر پتےآں دے پودے کریرا گروپ وچ رکھے جاندے نیں۔
دیگر وید، اتھرو وید دے مطابق پودیاں نوں آٹھ طبقات وچ تقسیم کیتا اے:
- (1) ویشاکھا (پھیلویاں شاخاں آݪے);
- (2) منجاری (پتے، لمبے چُعھنڈ ناݪ);
- (3) ستھامبیانی (جھاڑی نما پودے);
- (4) پراستناوتی (پھیلݨ آݪے);
- (5) ایکاسرنگا (اجارہ داری ناݪ نشونما کرن آݪے);
- (6) پراتناوتی (پھیلویں پودے);
- (7) امسومتی (کئی ڈنڈݪاں آݪے);
- (8) کنڈیانی (گَٹھ دار جوڑاں آݪے پودے).
تیتیریا سمہتا تے واجاسینائی سمہتا تحریراں وچ نباتات دی درجا بندی کیتی گئی اے:
- vrksa, vana and druma (trees),
- visakha (shrubs with spreading branches),
- sasa (a herb),
- amsumali (a spreading or deliquescent plant),
- vratati (a climber),
- stambini (a bushy plant),
- pratanavati (a creeper), and
- alasala (those spreading on the ground).
برہما دے الفاظ وچ، منو پودیاں وی درجا بندی کردا اے۔
- (1) اوسادھی – اوہ پودے جیہناں وچ بہت زیادہ پُھل اور پھݪ ہُندے نیں، لیکن پھݪݨ پُھلݨ مگروں مرجھا جاندے نیں۔,
- (2) وناسپتی – واضح پُھلاں توں بغیر پھݪ آݪے پودے,
- (3) ورکسا – پُھل تے پھݪل آݪے درخت,
- (4) گُچھا – جھاڑی دار جڑی بوٹیاں,
- (5) گلما – رسیلیاں جھاڑیاں,
- (6) ترنا – گھاہ,
- (7) پراتنا – رِنگݨ آݪے جو اپݨے تنےآں نوں زمین اُتے پھیلاؤندے نیں,
- (8) وݪی – اُتے نوں چڑھݨ تے وَݪ لپیٹݨ آݪے پودے.
چرک سمہتا تے سشروتا سمہتا طب دیاں تحریراں، پودیاں نوں بناسپتی، ورکسا یا ونسپتیا، ویردھ تے اوسادھی وچ درجا بندی کردیاں نیں۔ ایہ دوسرا Susruta Virudhs نوں پرتناوتیا (زمین اُتے پھیلݨ آݪے تنے دے ناݪ رِنگݨ آݪے) تے گلمنیا (رسیلی جڑی بوٹیاں) وچ تقسیم کردا اے، جد کہ پہلا چرک ویردھاں نوں لتا (کریپر)، گلما تے اوسدھیاں نوں سالانا یا بارہماسیاں وچ تقسیم کردا اے جو بغیر پھݪ تے گھاہ دے ہُندے نیں۔ ایہناں نوں مزید 50 گروپاں وچ تقسیم کیتا گیا اے جو ایہناں دے جسمانی افعال تے ایہناں توں ٹھیک ہوݨ آݪیاں بیماریاں دی بنیاد اُتے نیں۔ پُھل دار بوٹےآں نوں سوکادھݨیا (اناج)، سمیدھݨیا (داݪاں)، ساکا ورگا (جڑی بوٹیاں)، پھݪ ورگا (پھݪ)، ہریتا ورگا (سبزی)، آہیوگی ورگا (تیل) تے اِکسو ورگا (گنے) وچ تقسیم کیتا گیا اے۔
بناسپتی گھے اک جنوبی ایشیائی اصطلاح اے جیہدے وچ "ڈالڈا" برصغیر پاک و ہند دے بازاراں وچ سرکردہ برینڈ اے۔ بناسپتی اک مکمل یا جزوی طور تے ہائیڈروجنیٹڈ سبزیاں نوں پکاؤݨ دا تیل اے، جو اکثر گھے تے مکھݨ دے سستے متبادل دے طور تے استعمال ہُندا اے۔ جنوبی ایشیا وچ بناسپتی گھے عام طور تے پام آئل توں بݨایا جاندا اے۔ ہائیڈروجنیشن اک عمل انگیزی دا استعمال کردے ہوئے انجام دِتا جاندا اے جیہنوں "سپورٹڈ نکل کیٹالسٹ" کہیا جاندا اے، کم درمیانے دباؤ (3-10 بار) آݪے ری ایکٹرز وچ۔ بناسپتی گھے وچ ٹرانس فیٹس دی مقدار بوہتی ہُندی اے، جو کہ بناسپتی دا 50 فیصد تک بݨ سکدی اے۔
ہور دیکھو
سودھو