بنارسی داس جین

بنارسی دس جین (1889–1954) اک اُگھے ماہر لسانیات رہے ہن۔ ڈاکٹر۔ بنارسی خود کہندے ہن کہ میں پہلا پنجابی ہاں جسنے بھارت دے پردیس وچّ سائنسی تور تے پڑھن تے گھوکھن دا یتن کیتا اے۔ جین نے پنجابی دیاں اپ-بھاکھاواں دا موازناتی مطالعہ وی کیتا۔

جیون

ڈاکٹر۔ بنارسی داس جین دا جم دسمبر 1889 وچّ لالا شو چند جین دے گھر لدھیانہ وکھے ہویا سی۔ ایہناں نے اپنی مڈھلی سکھیا لدھیانہ توں حاصل کیتی۔ 1912 ای۔ وچّ بی۔اے۔ دی سکھیا گورمنٹ کالج لاہور توں حاصل کیتی۔ اس کالج دے پرنسپل ڈاکٹر۔ ولنر توں جین نوں پریرنا ملی۔ ڈاکٹر۔ بنارسی نوں تنّ سال لئی میؤ پٹیالہ کھوج-وجیپھا ملدا رہا۔ اس توں بعد ایہناں نے پنجابی سائنسی مطالعہ دوران تھیہ علم دی چوکھی جانکاری حاصل کیتی۔ 1915 وچّ ڈاکٹر۔ جین نے سنسکرت بولی وچّ ایم۔اے۔ دی ڈگری حاصل کیتی اتے پھر ڈاکٹر۔ جین انگریزی دے استاد وجوں نیوکت ہوئے۔ 1919 وچّ پنجاب یونیورسٹی ولوں ایہناں نوں پنجابی-انگریزی ڈکشنری تیار کراؤن لئی انچارج تعینات کیتا۔ 1924 وچّ ڈاکٹر۔ جین بولی وعلم دی اچیری سکھیا لئی ولایت گئے۔ 1926 وچّ لندن یونیورسٹی توں پئیئیچ۔ڈی۔ دی ڈگری حاصل کیتی۔

کتہ

بنارسی داس جین پرمکھ روپ وچ اک بولی سائنسدان سی۔ اتے اسے کھیتر وچ ہی اس نوں اوہدیاں رچناواں پنجابی پھونولاجی، لدھیانی پھونیٹک ریڈر اتے پنجابی انگریزی ڈکشنری صدقہ ودھیرے مقبولیت حاصل ہوئی۔ ڈاکٹر بنارسی داس جی ایم۔ اے۔ پی۔ ایڈ۔ ڈی (جو پنجاب یونیورسٹی ولوں پنجابی ڈکشنری مکمل کرن لئی لگے ہوئے سن) نے پنجابی لٹریچر دے سرلیکھ ہیٹھ دو مضمون لکھے ہن پر اوہناں وچّ اکثر اکائیاں کھاتھیاں ہن۔ جہا کہ اوہ لکھدے ہن کہ "مولوی غلام دیاں روٹیاں مشہور ہن۔ الاکِ اصلیت ایہہ اے کہ پکی روٹی کسے نامعلوم شخص دی اے مولوی غلام رسول دی پکی روٹی کلا اے۔ مٹھی روٹی قادر بخش اہمدابادی دی اتے مسیع روٹی بشیر حسین ہزاری دی اے۔ مولٰی بخش کشتہ جی اوہناں تے ٹپنی کردے ہن- آپ عیسائی لٹریچر دا ذکر کردے ہوئے لکھدے ہن کہ نصر کتاباں اناں (عیسائیاں) دے کہنے پر ہی لکھیاں گئیاں، حالانکہ پجابی نصر وچ بابا نانک دی جم ساکھی مدت دی لکھی ہوئی اے اتے مسلماناں وچّ روشن دل پکی روٹی آدک بہت ساریاں کتاباں کافی پرانیاں موزود ہن۔ کشتہ دی اس ٹپنی توں اس گلّ دا سندیہ نہیں رہندا کہ جین ولوں لکھے کجھ مضمون اوہدے سمکالیاں وچ چوکھی وچار-چرچار تے واد-وواد دا موضوع راے ہن۔ ساہت اتہاسکاری نال سمبدھت جناں اہم رچناواں دا ذکر کیتا جا سکدا اے۔ اناں وچ بنارسی داس جین دی رچنا "پنجابی زبان تے اوہدا لٹریچر" دا اہم تھاں اے۔ ایہہ رچنا وی میر کگمتلا دی رچناواں اتے مولٰی بخش کشتہ دیاں اک توں ودھ رچناواں وانگ فارسی اکھراں وچ اے۔ ڈاکٹر۔ جین دی اس اتہاس دی سرجنا اتے پریرنا سومے سنبندھی ایہہ ٹپنی اہم اے۔ اوہدے ولوں پنجابی نوں "وچاری پنجابی" کہنا، اس دے ماڑے بھاگاں دی گلّ کرنا اتے اس گلّ نوں افسوس نال انکت کرنا کہ پنجابی ہی پنجابی بولی دے لٹریچر پرتِ بے پرواہی ورت راے ہن۔ اوہدے اس بولی تے ایہدے لٹریچر پرتِ موہ-پیار دا سوچک اے۔ جیکر پنجابی پاٹھکاں نوں (کسے خاص فرقے دے لوکاں نوں نہی) پنجابی زبان تے لٹریچر بابت کوئی کجھ پچھے تاں اناں نوں "شرمندہ نہ ہونا پوے"۔ ڈاکٹر۔ جین دی وچاربین رچنا کسے اجیاے منورتھ وچوں نہیں اپجی اتے نہ ہی کوئی پھوری اکادمک ضرورت اس دی رچنا دا وی کشتہ تے باوا بدھ سنگھ وانگ پنجابی بولی، ساہت تے ورثے پرتِ موہ-بھاونا تے اماہبھاوی برتی وچوں اپجی اے۔ اوہناں نے کسے اپادھی ساپیکھ جاں اچ ودیا توں پریرت کسے اکادمک مقصد نال جڑ کے ساہت اتہاس دی سرجنا نہی کیتی بلکہ اوہدا مقصد تاں "پنجابی بھراواں" نوں اپنی بولی ساہت تے اتہاس سنبندھی واقفی حاصل کرنا اتے سانجھے ورثے پرتِ اناں دی فکر نوں جگاؤنا ہی سی۔ ایہہ ایسا کنجی نقطہ اے جس نوں دھیان وچ رکھے بغیر جین دی ساہت اتہاسکاری دا کسے قسم دا مطالعہ ممکن پرتیتی نہیں ہندا۔ اوہناں دی اک رچنا پنجابی زبان تے اوہدا لٹریچر نوں پنجابی ساہت دے اتہاس کویں منیا جا سکدا اے۔اس پرشن دا اتر خود ڈاکٹر۔ جین دی ٹپنی وچوں ہی مل جادا اے۔ جو اس نے اس رچنا دے اندرلے موضوع سنبندھی کیتی ہے-"اس پستر وچ پنجابی لٹریچر دا سلسلیوار مختصر جیہا حالَ دتا گیا اے۔ پر انج ایہہ نوں ہر پہلو توں مکمل بناؤن دی کوشش کیتی گئی اے۔ پنجابی زبان تے اوہدا لٹریچر پستر دے اوہ باب جہڑے پنجابی ساہت اتہاسکاری نوں سمرپت ہن اس پرکار ہن-

1. پنجابی لٹریچر
2. نمونہ پرانی پنجابی
3. سلوک فرید
4. سکھ مذہبی لٹریچر
5. مسلمان مذہبی لٹریچر
6. ہندو لٹریچر
7. عیسائی لٹریچر
8. دنیاوی لٹریچر
9. نواں لٹریچر
10. پنجابی دیاں لوڑاں

بنارسی داس جین دی اتہاسکاری دی اس وشیستاں نوں نظر انداز نہیں جا سکدا اے۔ اس نے خود وی اس وقت اتہاسکاری دا کم کیتا جدوں نہ تاں ساڈی سدھاتک سوجھ ہی پیدا ہوئی سی۔ تے نہ ہی اتہاسک فکر نے ترقی کیتا سی۔اس ستھیتی وچ اوہ دے ولوں کیتا گیا کم تاں اہم اے ہی نال ہی نال اس نے مستقبل وچ ودواناں نوں اس کھیتر وچ نترن تے اپنے ساہت تے ورثے دا اتہاس لکھن دی پریرنا تے اتشاہ وی حاصل کیتا۔نشچے ہی اس دی اس پریرنا تے اتشاہ نے مستقبل وچ اتہاسکاری دے کم نوں راتی حاصل کیتی۔ کل ملا کے اپنیاں کجھ اونتائیاں دے باو جود پنجابی ساہت اتہاسکاری دے مکھلی ترقی دے حوالہ وچ ڈاکٹر۔ جین دی وچاردھین رچنا گھوکھن تے گولنیوگ اے۔

پنجابی-انگریزی کوشکاری توں ترنت بعد ڈاکٹر۔ جین ہندی دے لکچرار نیوکت ہوئے اتے ایہناں نے 32 سال ادھیاپن سیوا کیتی۔ 1946 وچّ بنارسی داس نے آل انڈیا اوریئینٹل کانفرنس دے پراکرت تے جینی وحصہ دی ناگپور سماگم وچّ پردھانگی کیتی۔ 1949 وچّ ڈاکٹر۔ جین پیپسو دے پنجابی وحصہ وچّ پنجابی کوشکاری دے سپروائزر نیوکت رہِ کے پنجابی کوشکاری دا کم کردے راے۔ ڈاکٹر۔ جین نے پنجابی ساہت دے اتہاس دی کالونڈ وی کیتی۔ 12 اپریل 1954 ای۔ نوں ڈاکٹر۔ جین دی موت ہو گئی۔

اتہاسکاری

ڈاکٹر۔ جین دی اس اتہاس دی سرجنا اتے پریرنا سومے سنبندھی ایہہ ٹپنی اہم اے۔ اوہدے ولوں پنجابی نوں "وچاری پنجابی" کہنا، اس دے ماڑے بھاگاں دی گلّ کرنا اتے اس گلّ نوں افسوس نال انکت کرنا کہ پنجابی ہی پنجابی بولی دے لٹریچر پرتِ بے پرواہی ورت راے ہن۔ اوہدے اس بولی تے ایہدے لٹریچر پرتِ موہ-پیار دا سوچک اے۔ جیکر پنجابی پاٹھکاں نوں (کسے خاص فرقے دے لوکاں نوں نہی) پنجابی زبان تے لٹریچر بابت کوئی کجھ پچھے تاں اناں نوں "شرمندہ نہ ہونا پوے"۔

ڈاکٹر۔ جین دی وچاربین رچنا کسے اجیاے منورتھ وچوں نہیں اپجی اتے نہ ہی کوئی پھوری اکادمک ضرورت اس دی رچنا دا وی کشتہ تے باوا بدھ سنگھ وانگ پنجابی بولی، ساہت تے ورثے پرتِ موہ-بھاونا تے اماہبھاوی برتی وچوں اپجی اے۔ اوہناں نے کسے اپادھی ساپیکھ جاں اچ ودیا توں پریرت کسے اکادمک مقصد نال جڑ کے ساہت اتہاس دی سرجنا نہی کیتی بلکہ اوہدا مقصد تاں "پنجابی بھراواں" نوں اپنی بولی ساہت تے اتہاس سنبندھی واقفی حاصل کرنا اتے سانجھے ورثے پرتِ اناں دی فکر نوں جگاؤنا ہی سی۔ ایہہ ایسا کنجی نقطہ اے جس نوں دھیان وچ رکھے بغیر جین دی ساہت اتہاسکاری دا کسے قسم دا مطالعہ ممکن پرتیتی نہیں ہندا۔

اوہناں دی اک رچنا پنجابی زبان تے اوہدا لٹریچر نوں پنجابی ساہت دے اتہاس کویں منیا جا سکدا اے۔اس پرشن دا اتر خود ڈاکٹر۔ جین دی ٹپنی وچوں ہی مل جادا اے۔ جو اس نے اس رچنا دے اندرلے موضوع سنبندھی کیتی ہے-"اس پستر وچ پنجابی لٹریچر دا سلسلیوار مختصر جیہا حالَ دتا گیا اے۔ پر انج ایہہ نوں ہر پہلو توں مکمل بناؤن دی کوشش کیتی گئی اے۔

پنجابی زبان تے اوہدا ساہت پستر دے اوہ باب جہڑے پنجابی ساہت اتہاسکاری نوں سمرپت ہن اس پرکار ہن-

1. پنجابی ساہت

1. نمونہ پرانی پنجابی

1.  سلوک فرید

1.  سکھ مذہبی ساہت

1.  مسلمان مذہبی ساہت

1.  ہندو ساہت

1.  عیسائی ساہت

1.  دنیاوی ساہت

1.  نواں ساہت

1. پنجابی دیاں لوڑاں

بنارسی داس جین دی اتہاسکاری دی اس وشیستاں نوں نظر انداز نہیں جا سکدا اے۔ اس نے خود وی اس وقت اتہاسکاری دا کم کیتا جدوں نہ تاں ساڈی اصولی سوجھ ہی پیدا ہوئی سی۔ تے نہ ہی اتہاسک فکر نے ترقی کیتا سی۔اس ستھیتی وچ اوہ دے ولوں کیتا گیا کم تاں اہم اے ہی نال ہی نال اس نے مستقبل وچ ودواناں نوں اس کھیتر وچ نترن تے اپنے ساہت تے ورثے دا اتہاس لکھن دی پریرنا تے اتشاہ وی حاصل کیتا۔نشچے ہی اس دی اس پریرنا تے اتشاہ نے مستقبل وچ اتہاسکاری دے کم نوں راتی حاصل کیتی۔ کل ملا کے اپنیاں کجھ اونتائیاں دے باو جود پنجابی ساہت اتہاسکاری دے مکھلی ترقی دے حوالہ وچ ڈاکٹر۔ جین دی وچاردھین رچنا گھوکھن تے گولنیوگ اے۔

حوالے

1. پنجابی مطالعہ اتے ادھیاپن بدلدے پرکھیپ 'جیت سنگھ جوشی، وارث شاہ پھاؤڈیشن امرتسر، 2011 2. سنواد - پنر- سنواد :- ہربھجن سنگھ بھاٹیا، روی ساہت پکاشن 11 گورو نانک دیوَ یونیورسٹی ساپنگ کمپلیکس ڈاک۔ خالصہ کالج، جی۔ٹی روڈ امرتسر