برصغیر دے خانہ بدوش قبیلے
سیلانی تے جرائم پیشہ قبیلے دے درمیان کوئی خط امتیاز کھیچنا مشکل اے ۔ ایہ زیادہ تر اچھوت قبیلے نيں تے اکثر محنت و مزدوری کرکے روزگار گماندے نيں تے گھاہ ، بھوس ، نرسل ، زراعتی مزدور تے مچھرے و شکاری نيں ۔ مگر ایہ کِسے جگہ مستقل رہاش دی بجائے در بدر پھرنا پسند کردے تے انہاں دی اک خصوصیت ایہ اے کہ ایہ قدیمی روایات و اعتقادات نوں بدستور قائم رکھے ہوئے نيں ۔ انہاں وچ بعض لومڑ ، گیڈر ، چھپکلیاں ، کچھوے تے اس طرح دے دوسرے جانور انہاں دی خوراک وچ شامل نيں ۔ ایہ اپنی مخصوص بولیاں بولدے نيں تے مقامی بولیاں دی کچھ ترمیم شکل اے ۔ انہاں وچ بیلدار ، اوڈھ ، چنگڑ ، تھوری ، پکھی وار ، جھیل ، کہیل ، گاگڑا تے بدون شامل نيں ۔ ایہ جنگلاں ، دریاواں تے شہر توں باہر خانہ بدوش زندگی بسر کردے نيں ۔
بیلدار
سودھوبیلدار اک پیشہ دا ناں اے جو بیل یعنی کدال توں مشتق اے تے اس دے نال کم کرنے والےآں دی طرف اشارہ کردی اے ۔ لیکن قابل ذکر ایہ گل اے پہلے عام مزدور کھدائی دے کم وچ ہتھ نئيں ڈالدے سن ۔ اس لئی اس دا مطلب پیشہ ور تعمیراتی مزدور نيں تے بیلدار اک قبائلی ناں دی حثیت توں شاذ ہی کِسے تے ذات دے لئی بولا جاندا سی ۔ اُتے ایہ مشرق وچ عام سی تے مغرب وچ اوڈھ نوں عموماً بیلدار کہیا جاندا سی ۔
اوڈھ
سودھواوڈ یا اوڈھ اک آوارہ گرد قبیلہ اے ۔ جس دا ماخذ مغربی ہندوستان یا راجپوتانہ سی تے اوہ اپنا آبائی وطن راجپوتانہ دسدے نيں ۔ ایہ پہلے اپنے کنباں دے نال کھدائی دے کم دی تلاش دے لئی ادھر ادھر گھومنے والے سیلانی نيں ۔ اصولی طور اُتے اوہ چھوٹے موٹے کم نئيں کردے سن ۔ لیکن ایہ شاہراواں ، نہراں ، ریلوے اُتے رہائشی مکانات دی تعمیر ، تالاب کھودنے نوں ترجیع دیندے نيں ۔ انہاں دے مرد کھدائی کردے نيں تے عورتاں گدھاں اُتے جو انہاں دے پاس ہُندے نيں مٹی لادتی نيں تے بچے انہاں نوں ہانک کر لے جاندے نيں ۔ اوہ کوہستان نمک وچ کان کنی تے پتھر نکالنے کم کردے نيں ۔ بعض جگہاں اُتے انہاں نوں خوانچہ فروش دسیا جاندا اے ۔ ایہ خود نوں مسلمان دسدے نيں مگر ہر چیز کھالیندے نيں ۔ ایہ بالعموم مسلمان نيں تے انہاں نوں پست سمجھیا جاندا اے ۔ انہاں دی بولی اوڈکی کہلاندی اے ۔ اوہ اونی کپڑے پہندے سن ، گھٹ توں گھٹ اک کپڑا اونی ضرور ہُندا سی ۔ ایہ بھاڈگدی دی نسل توں ہونے دا دعویٰ کردے نيں ۔ جس نے قسم کھادی سی کہ اک کنوئاں توں دوبارہ پانی نئيں پیے گا ۔ لہذا اوہ ہر روز اک نواں کنواں کھودتا سی ۔ ایتھے تک اوہ کھودتا رہیا تے کھودتا رہیا تے کدی واپس نئيں آیا ۔ اس دے سوگ وچ اوہ اون پہندے نيں تے ہندو ہونے صورت وچ وی اوہ اپنے مرداں نوں دفناتے نيں ۔ ایہ شادیاں ایہ ہندو رسومات دے مطابق کردے نيں ۔ انہاں دا کہنا اے کہ بھاڈگدی دے ظہور ہونے دی صورت وچ اوہ اچھوت ہی رہن گے ۔ اوہ راجپوت یا کشتریہ نسل توں ہونے دے تے ماڑوار توں آنے دے دعویدار نيں ۔ انہاں وچ جو ہندو نيں اوہ پستکارنا برہمناں دے رام تے شیوا دی پوجا کردے نيں ۔ ایہ سیلانی قبیلہ ہونے دے باوجود جرائم دے الزام توں دور اے ۔
چنگڑ
سودھویہ قدیمی نسل دے اچھوت نيں تے مشرقی پنجاب دے علاقہ وچ ایہ کثیر تعداد وچ آباد نيں ۔ اشن دا کہنا اے کہ انہاں آبا اجداد جموں دے پہاڑاں توں آئے سن ۔ ایہ کم دی تلاش وچ ادھر ادھر گھمدے پھردے نيں تے وڈے شہراں دے نواح وچ آباد وی نيں ۔ ایہ تقریباً ہر طرح دا کم کرلیندے نيں ۔ لیکن زراعتی کم زیادہ کردے نيں ۔ خصوصاً فضل دی کٹائی دا تے انہاں دیاں عورتاں اناج دے تاجراں دے لئی اناج صاف کرنے تے چھانٹنے دا کم کردیاں نيں ۔ ایہ سب مسلمان نيں تے انہاں دے مطابق انہاں نوں شمس تبریز نے انہاں نوں مسلمان کیتا اے ۔ انہاں دیاں عورتاں ہن تک پیٹی کوٹ پہندی نيں تے شلوار نئيں ۔ ایہ پیٹی کوٹ نیلے رنگ دے ہُندے نيں ۔ انہاں دی اپنی بولی اے تے ایہ خود چنگڑ نئيں چوبنا کہندے نيں ۔ جو انہاں دے مطابق جھاننا توں مشتق اے ۔ اک رائے دے مطابق چنگڑ زنگاری دی اک شکل اے ۔
تھوری
سودھوپہاڑی علاقےآں وچ سامان تجارت جانوراں اُتے لے جانے والے تھوری کہلاندے نيں ۔ انہاں تعلق بنجاریاں توں لگدا اے تے انہاں دے تے بنجاراں سردار ناءک کہلاندے نيں ۔ جمیس ٹاڈ انہاں نوں راجپوتانہ دے حمال دسدا اے ۔ ایبسن دا کہنا اے کہ انہاں دا بنجاراں نال تعلق ہونا ممکن اے ۔
جھیل
سودھوجھیل یا چھیل ۔ ایہ غالباً پنجابی جھمپ توں ماخوذ اے ۔ ایہ اک مچھیراں دا قبیلہ اے تے کہیا جاندا اے کہ سندھ توں آئے نيں تے ہن وی آپس وچ سندھی وچ گفتگو کردے نيں ۔ ایہ مسلمان نيں تے کہیلاں تے دوسرے مچھیرے قبیلے دی طرح مگر مچھ تے کچھوے نئيں کھانے دی وجہ توں انہاں نوں راسخ القیدہ سمجھیا جاندا اے ۔
انہاں دا تعلق ملتان دے نواح توں اے ۔ جتھے اوہ سیلانی عادت والی خالصاً مچھیراں تے شکاریاں دی ذات اے ۔ ایہ ستلج توں لے کے فیروز پور تک ملدے نيں تے دریا دے بالائی حصےآں وچ بطور ملاح دے کم کردے نيں ۔ اُتے اوہ مچھلیاں وی پکڑدے نيں تے بہت وڈے شکاری نيں ۔ کہیا جاندا اے سرسا دے علاقے دے ملاح وی انہاں دی نسل نيں ۔ ایتھے تک کہ مشرقی پنجاب وچ انہاں دی بوہت سارے چھوٹی چھوٹی آبادیاں سن ۔ جتھے ایہ مچھیرے ، غوطہ خور تے کنواں کھودنے والے نيں تے کدرے کدرے انہاں دی کچھ زمیناں نيں ۔ ایہ ملاح دے پیشے نوں حقیر سمجھدے نيں ۔ تے ستلج دے جھیلاں دے نال رشتہ نئيں کردے نيں ۔ پنجاب دے بعض علاقےآں اُتے دلدلی زمیناں اُتے مزدوری وی کردے نيں ۔
کہیل یا مور
سودھوایہ زیريں ستلج ، چناب تے سندھ دے کنارےآں اُتے آباد اک سیلانی مچھیریاں دا قبیلہ اے ۔ ایہ بعض علاقےآں وچ کہیل تے خاص کر شمال وچ ایہ مور کہلاندے نيں ۔ اگرچہ مسلمان نيں لیکن مگر مچھ تے کچھوے کھاندے نيں ۔ مگر جنوبی علاقےآں کہ کہیل یا مور مگر مچھ تے کچھوے نئيں کھاندے نيں ۔ شمالی کہیلاں دا چنگا نئيں سمجھیا جاندا اے تے انہاں توں تعلقات نئيں رکھدے نيں ، مگر جنوب دے کہیل اچھے مسلمان سمجھے جاندے نيں ۔ جدوں شمال دے کہیلاں دا کہنا اے کہ اوہ شافعی فقہ نال تعلق رکھدے نيں اس لئی انہاں جانوراں دا کھاندے نيں ۔ کیہل رینگنے والے جانور پکڑدے تے کھاندے نيں ۔ مشہور اے کہ مگر مچھ انہاں دی بو پا کر بھج جاندا اے ۔
انہاں وچوں کچھ نے زراعت دا پیشہ اختیار کر ليا اے تے دریائی کچڑ وچ اک اناج سموکا کاشت کردے نيں ۔
گاگڑا
سودھوایہ زیادہ تر مسلمان نيں ادھر ادھر گھمدے پھردے جھوٹھے موندے جانور پکڑدے تے کھاندے نيں ، پہلے انہاں دا خاص پیشہ جونکاں پھڑنا ، پالنا تے لگانا سی ۔ اس وجہ توں انہاں نوں اکثر جوکیرا کہیا جاندا سی ۔ ہن ایہ عموماًً گھاہ تے پیال دا کم کردے تے چٹائاں بناتے نيں ۔ مسلمان گاگڑے نکاح کردے نيں ۔ ایہ شادی دے موقع اُتے خاص تقریبات ادا کردے ہین ۔ ایہ کہیا جاندا اے ہندو گاگڑے چوہڑاں دے گرو بالا شاہ دی پوجا کردے نيں ۔
بدون
سودھوایہ مسلمان خانہ بدوش قبیلہ اے تے مگر مچھ ، کچھوے تے مینڈک وغیرہ کھاندے نيں تے اس دے لئی شافعی فقہ دا حوالہ دیندے نيں ۔ دوسرے مسلمان انہاں نوں اس لئی اچھوت سمجھدے نيں ۔ ایہ گھاہ تے پیال دی چیزاں بنا کے فروخت کردے نيں تے انہاں دیاں عورتاں سینگی دے ذریعے خون کڈدتیاں سن ۔ ایہ ریچھ لے پھردے نيں تے حمال دا کم وی کردے نيں ، ایہ عربی نسل دے دعویدار نيں ۔
ماخذ
سودھوپنجاب کی ذاتیں ۔ سر ڈیزل ایپسن
ذاتوں کا انسائیکلوپیڈیا ۔ ای ڈی میکلین ، ایچ روز