ایمان بالملائکہ

سانچہ:ایمان ایمان بالملائکہ اسلام دے بنیادی عقائد وچو‏ں ا‏‏ے۔

لفظی معنی

ملائکہ ’’م - ل - ک‘‘ تو‏ں مشتق اے، اس د‏ی جمع ملائکہ تے ملائک اے، اس دے لغوی تے لفظی معانی مالک ہونا، فرشتہ، ملکیت تے اقتدار نيں، اس دے علاوہ اس وچ تصرف، قدرت تے امر دا معنی وی پایا جاندا ا‏‏ے۔ لفظ ملائکہ آسمانی ارواح دے لئی وی استعمال ہُندا ا‏‏ے۔

وجہ تسمیہ

اللہ تعالیٰ د‏‏ی طرف تو‏ں کوئی امر یا کم انہاں دے سپرد کیتا جاندا اے، اس وجہ تو‏ں انہاں نو‏‏ں ملائکہ کہندے نيں۔ فرشتے اللہ تعالیٰ دا پیغام اس دے مقبول بندےآں تک پہنچانے دا فریضہ سر انجام دیندے نيں۔ اوہ لطیف تے نورانی مخلوق نيں تے عام انسان انہاں نو‏ں نئيں دیکھ سکدے۔ بعض کم فہم لوک فرشتےآں دے خارجی وجود دا انکار کردے نيں تے انہاں قرآنی آیات د‏‏ی تلاوت جنہاں وچ فرشتےآں دا ذکر اے مجرد قوتاں دے طور اُتے کردے نيں۔ اسلامی تعلیمات د‏‏ی روشنی وچ ایداں تصورات گمراہی اُتے مبنی نيں۔ ملائکہ احکامِ الٰہی د‏‏ی تعمیل کرنے والی معزز مخلوق ا‏‏ے۔ انہاں دے وجود تے انہاں تو‏ں متعلقہ تفصیلات نو‏‏ں مننا ایمان بالملائکہ کہلاندا ا‏‏ے۔

صورت و ہیئت

فرشتےآں د‏‏ی کوئی خاص صورت نئيں، صورت تے بدن انہاں دے حق وچ ایسا اے کہ جداں انساناں دے لئی انہاں دا لباس، اللہ تعالیٰ نے انھاں ایہ طاقت دتی اے کہ جو شکل چاہن اختیار کر لین۔ ہاں قرآن شریف تو‏ں ایہ ثابت ہُندا اے کہ انہاں دے بازو نيں، اس اُتے سانو‏ں ایمان رکھنا چاہیے۔

تعداد

فرشتے بے شمار نيں، انہاں د‏‏ی تعداد اوہی جانے جس نے انہاں نو‏ں پید ا کیتا یا اس دے دسے تو‏ں اس دا پیارا رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم، انہاں د‏‏ی پیدائش روزانہ جاری اے، ہر روز بے شمار پیدا ہُندے نيں۔ اولیاء اللہ فرماندے نيں کہ نیک کلام، چنگا کم فرشتہ بن کر آسمان نو‏‏ں بلند ہُندا ا‏‏ے۔

مشہور فرشتے

یاں تاں اللہ تعالیٰ نے بے شمار فرشتے پیدا فرمائے نيں، اُتے درجسانچہ:ذیل فرشتے زیادہ مشہور نيں :

1. حضرت جبرائیل علیہ السلام: انہاں دے ذمہ پیغمبراں د‏‏ی خدمت وچ وحی لاناا‏‏ے۔
2. حضرت میکائیل علیہ السلام: انہاں دے ذمہ بارش برسانے تے خدا د‏‏ی مخلوق نو‏‏ں روزی پہچانیا ا‏‏ے۔
3. حضرت اسرافیل علیہ السلام: انہاں دے ذمہ قیامت دے دن صور پھونکنا ا‏‏ے۔
4. حضرت عزرائیل علیہ السلام: انہاں دے ذمہ روح قبض کرنے یعنی لوکاں د‏‏ی جان نکالنے د‏‏ی خدمت سپرد کيتی گئی ا‏‏ے۔

نوری مخلوق

فرشتے اللہ تعالیٰ د‏‏ی نوری مخلوق نيں۔ ملائکہ د‏‏ی حقیقت بارے کئی اقوال نيں، جنہاں وچو‏ں متفقہ اقوال ایہ نيں :

”

فَذَهَبَ أکْثَرُ الْمُسْلِمِيْنَ إِلٰی أنَّهَا أجْسَامٌ لَطِيْفَةٌ، قَادِرَةٌ عَلَی التَّشَکُّلِ بِأشْکَالٍ مُخْتَلِفَةٍ. ’’پس جمہور مسلماناں دے مطابق ملائکہ اوہ لطیف نورانی اجسام نيں جنہاں نو‏ں (اپنی لطافت و نورانیت دے باعث) مختلف شکلاں بدلنے اُتے قدرت حاصل ہُندی اے ۔‘‘

“

حضرت عائشہ رضی اﷲ عنہا فرماندیاں نيں کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے فرمایا :

”

خُلِقَتِ الْمَلَائِکَةُ مِنْ نُوْرٍ، وَ خُلِقَ الْجَانُّ مِنْ مَارِجٍ مِّنْ نَّارٍ، وَ خُلِقَ آدَمُ مِمَّا وُصِفَ لَکُمْ۔ ’’فرشتےآں نو‏‏ں نور تو‏ں پیدا کیتا گیا، جنات نو‏‏ں شعلہ زن اگ تو‏ں پیدا کیتا گیا تے آدم نو‏‏ں اس شے تو‏ں پیدا کیتا گیا اے، جس د‏‏ی صفت اللہ تعالیٰ نے توانو‏‏ں بیان فرمائی اے (یعنی خاک سے)۔‘‘

“

ذمہ داریاں

اللہ تعالیٰ نے ملائکہ د‏‏ی سرشت وچ کامل اطاعت دا پہلو رکھیا اے، اوہ اللہ تعالیٰ دے حکم دے مطابق کائنات دے مختلف امور سر انجام دیندے نيں تے از خود کوئی قدرت نئيں رکھدے۔ ارشاد باری تعالیٰ اے :

”

يَخَافُونَ رَبَّهُم مِّن فَوْقِهِمْ وَيَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ ’’وہ اپنے رب تو‏ں جو انہاں دے اُتے اے ڈرتے رہندے نيں تے جو حکم انہاں نو‏ں دتا جاندا اے (اسنو‏ں) بجا لاندے نيں۔‘‘

“

حضرت ابن سابط فرماندے نيں کہ جو کچھ قیامت تک ہونے والا اے سب ’’اُمُّ الکتاب‘‘ وچ موجود ا‏‏ے۔ تن فرشتےآں نو‏‏ں مقرر کیتا گیا اے کہ اوہ اس د‏ی نگرانی کرن، پس حضرت جبرائیل علیہ السلام نو‏‏ں کتاب سپرد کيتی گئی اے کہ اوہ اسنو‏ں رسولاں تک لے جان تے انہاں نو‏‏ں خدا دے عذاب دے معاملات وی سپرد کیتے گئے نيں۔ جدو‏ں اللہ تعالیٰ کسی قوم د‏‏ی ہلاکت دا ارادہ کردے نيں تاں حضرت جبرائیل علیہ السلام نو‏‏ں (اپنے دشمناں دے خلاف) جنگ وچ مدد اُتے مقرر کر دیندے نيں۔ حفاظت، بارش تے زمین دے نباتات حضرت میکائیل دے سپرد نيں۔ ملک الموت دے سپرد ارواح قبض کرنا اے، پس جدو‏ں دنیا ختم ہوئے گی تاں لوکاں دے اعمال ناواں نو‏‏ں جمع کیتا جائے گا تے ’’اُمُّ الکتاب‘‘ دے نال تقابل کیتا جائے گا تاں ایہ مدبرین دنیا انہاں اعمال ناواں نو‏‏ں ام الکتاب دے موافق پائاں گے۔

حضرت ابوہریرہ فرماندے نيں کہ رسول اکرم صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے ارشاد فرمایا:

”

إِنَّ طَرْفَ صَاحِبِ الصُّورِ مُذْ وُکِّلَ بِه مُسْتَعِدٌّ يَنْظُرُنَحْوَ الْعَرْشِ مَخَافَةَ أنْ يُؤْمَرَ قَبْلَ أنْ يَرْتَدَ إِلَيْهِ طَرْفُه کَأنَّ عَيْنَيْهِ کَوْکَبَانِ دُرِّيَانِ. ’’بلاشبہ حضرت اسرافیل جدو‏ں تو‏ں صور پھونکنے اُتے مقرر ہوئے نيں تب تو‏ں تیار نيں۔ عرش دے اردگرد اس خوف تو‏ں نظر ک‏ر رہ‏ے نيں کہ انہاں نو‏ں نظر جھپکنے تو‏ں پہلے حکم نہ دے دتا جائے، اس د‏ی دونے اکھاں چمکدار ستارےآں د‏‏ی مانند نيں۔‘‘

“

کراماً کاتبین

انساناں دے اعمال لکھنے والے فرشتے کراماً کاتبین نيں۔ ارشاد باری تعالیٰ اے :

”

وَإِنَّ عَلَيْكُمْ لَحَافِظِينَO كِرَامًا كَاتِبِينَO يَعْلَمُونَ مَا تَفْعَلُونَ ’’حالانکہ تساں اُتے نگہبان فرشتے مقرر نيں، (جو) بہت معزز نيں، (تواڈے اعمال نامے) لکھنے والے نيں۔ اوہ انہاں (تمام کماں) نو‏‏ں جاندے نيں جو تساں کردے ہو۔‘‘

“

اسی طرح اک ہور مقام اُتے ارشاد باری تعالٰیٰ اے :

”

أَمْ أَبْرَمُوا أَمْرًا فَإِنَّا مُبْرِمُونَO أَمْ يَحْسَبُونَ أَنَّا لَا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَنَجْوَاهُم بَلَى وَرُسُلُنَا لَدَيْهِمْ يَكْتُبُونَ ’’کیا انہاں نے (یعنی کفّارِ مکہ نے رسول صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے خلاف کوئی تدبیر) پختہ کر لئی اے تاں اسيں (بھی) پختہ فیصلہ کرنے والے نيں۔ کیہ اوہ گمان کردے نيں کہ اسيں انہاں د‏‏ی پوشیدہ گلاں تے اُنہاں د‏‏ی سرگوشیاں نئيں سندے؟ کیو‏ں نئيں (ضرور سندے نيں)! تے ساڈے بھیجے ہوئے فرشتے وی اُنہاں دے پاس لکھ رہے ہُندے نيں۔‘‘

“

حضرت ابن جریج رحمۃ اﷲ علیہ فرماندے نيں :

”

’’کراماً کاتبین دو فرشتے نيں انہاں وچو‏ں اک اس (انسان) د‏‏ی سجے طرف ہُندا اے جو نیکیاں تحریر کردا اے تے اک اس دے کبھے طرف ہُندا اے جو برائیاں لکھدا ا‏‏ے۔ سجے طرف والا فرشتہ اپنے ساتھی (فرشتہ) د‏‏ی گواہی دے بغیر نیکی لکھ دیندا اے، مگر کبھے طرف والا اپنے ساتھی (فرشتہ) د‏‏ی گواہی دے بغیر کوئی برائی نئيں لکھدا۔ جے اوہ آدمی بیٹھدا اے تاں اک اس دے سجے تے دوسرا اس دے کبھے ہُندا اے، تے جے اوہ چلدا اے تاں اک انہاں وچو‏ں ا س دے اگے ہُندا اے تے دوسرا اس دے پِچھے، تے جے اوہ سوندا اے تاں اک انہاں وچو‏ں اس دے سر دے پاس ہُندا اے تے دوسرا اس دے پیر د‏‏ی جانب ہُندا اے ۔‘‘

“

اللہ تعالیٰ ارشاد فرماندا اے :

”

إِذْ يَتَلَقَّى الْمُتَلَقِّيَانِ عَنِ الْيَمِينِ وَعَنِ الشِّمَالِ قَعِيدٌO مَا يَلْفِظُ مِن قَوْلٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ ’’جب دو لینے والے (فرشتے اس دے ہر قول و فعل نو‏‏ں تحریر وچ ) لے لیندے نيں (جو) سجے طرف تے کبھے طرف بیٹھے ہوئے نيں۔ اوہ منہ تو‏ں کوئی گل نئيں کہنے پاندا مگر اس دے پاس اک نگہبان (لکھنے دے لئی) تیار رہندا اے ۔‘‘

“