ایس این 1054

ایس.این.1054
Giant picture mosaic of the Crab Nebula, remnant of SN 1054, taken by the Hubble Space Telescope in visible light. Credit: NASA/ESA.
نریکھن دی متی (یگ ?)
سپرنوووا دی قسم	قسم 2
ملبے دی قسم	نیبولا
میزبان کہکشاں	ملکی وے
تارہ جھرمٹ	ٹارس
سجے جھکنا	5h 34.5m
Declination	+22° 01'
Galactic coordinates	G.184.6–5.8
کھوج متی	1054
Peak magnitude (V)	-6
دوری	۶٫۵ kly (۲٫۰ kpc)
طبعی خاصیتاں
Progenitor	انجان
Progenitor type	انجان
Colour (B-V)	انجان
Other SNe
پیشرو	ایس این 1006
جانشین	ایس این 1181

ایس این 1054 اک سپرنووا ہے جس بارے پہلی وار 4 جولائی 1054 نوں پتہ لگیا سی اتے تقریباً دو سالاں تکّ ایہہ دیکھنیوگ رہا سی۔ اس گھٹنا نوں چینی ماہر فلکیات نے وی درج کیتا سی اتے 13ویں صدی دے جاپانی دستاویز اتے عرب جگت دے دستاویزاں وچّ وی اس متعلق حوالے ملدے ہن۔ ایہناں توں علاوہ اس متعلق کئی دچتیپورن حوالے یورپی سروتاں وچّ وی ملدے ہن اتے شاید جدی پئیبلنس سبھیاچار نال متعلق تصویراں نویں میکسیکو دے پنیسکو بلانکو وچّ وی ملیاں ہن۔

ایس.این.1054 دے دھماکے توں بعد وچّ اسدا ملبہ رہِ گیا، اس ملبے نوں کیکڑا نیبولا کیہا جاندا ہے۔ ایہہ زیٹا ٹوری (ζ ٹوری) تارے دے نیڑے واقع ہے۔ پھٹے تارے دے اندرونی حصے نے اسدے انترگت اک پلسر دی اساری کیتی جسنوں کہ کریب پلسر (جاں PSR B0531+21) آکھیا جاندا ہے۔ سورجی پربندھ توں باہر سبھ توں ودھ جانچ کیتیاں جان والیاں خلائی چیزاں وچّ اسدے نیبیؤلے تے پلسر وی شامل ہن۔ ایہہ سپرنووا اوہناں کجھ کو سپرنوویاں دی لسٹ وچّ شامل ہے جہناں دے دھماکے دی شدت دے پورے میگنیچیؤڈ ملدے ہن۔ اپنے-اپنے زمرےآں وچّ ایہہ سبھ توں ودھ روشن (luminous) ہن۔ اسے کارن کرکے اتے موجودہ یگ وچّ اپنے کردار کارن ایس.این.1054 فلکیات دے اتہاس وچّ سبھ توں بہترین سپرنووا ہے۔

کریب نیبولا نوں اسدی چمک دے کارن شونقی ماہر فلکیات چھیتی لبھّ لیندے ہن اتے اسدا نریکھن وی اسانی نال کیتا جا سکدا ہے۔ اس نیبیؤلے نوں پیشہ ور ماہر فلکیات نے پہلاں ہی لسٹ بند کرکے اسدے سبھاء تے وطیرے بارے سمجھ کے اسدی پہچان کر لئی گئی سی۔ 1758 وچّ جدوں فرانسیسی ماہر فلکیات چارلس میسیئر ہیلی دے دمدار تارے دی اڈیک کر رہا سی تاں اسنے اس نیبیؤلے نوں ہی دمدار تارہ سمجھ لیا کیونکہ اوہ اسدی موجودگی توں انجان سی۔ اپنی الے بھلّ کارن ہی اسنے غیر-دمدار تارے والیاں نیبیؤلیائی چیزاں دی لسٹ تیار کیتی، جسنوں میسیئر چیزاں دی لسٹ کیہا جاندا ہے تے ایہہ مستقبل وچّ اجہیاں بھلاں نا دہراؤن لئی تیار کیتی گئی سی۔ نیبیؤلے نوں اس لسٹ وچّ پہلی تھاں 'تے رکھیا گیا ہے اتے اسن میسیئر چیز جاں پھر ایم.1 وی کیہا جاندا ہے۔

شناخت

کریب نیبیؤلے دی پہلی شناخت 1921 توں 1942 دے ویلے دوران ایس.این.1054 دے ملبے دے طور 'تے ہوئی۔ اسدے بارے پہلا اندازا 1920ویاں وچّ لگایا گیا، 1938 وچّ کجھ دکھاوٹ نال اتے 1942 وچّ جان اورٹ ولوں واجب شکّ دے ادھار 'تے اسدی شناخت کیتی گئی۔

سنّ 1921 دوران کارل اوٹو لینپلینڈ پہلا بندہ سی جسنے ایہہ اعلان کیتا کہ کریب نیبیؤلے دے ڈھانچے وچّ کجھ بدلاء دیکھے ہن۔ ایہہ اعلان اس سمیں 'تے کیتا گئیا سی جدوں اسمان وچّ نیبیؤلے دے سبھاء توں سبھ انجان سن۔ اوہناں دا سبھء، اکار اتے دوری اس سمیں بحث دے موضوع سن۔

لینپلینڈ ولوں کیتے داعویاں دی کجھ کو ہفتیاں بعد جوہن چارلس ڈنکن، ماؤنٹ ولسن رصدگاہ دے اک ماہر فلکیات، ولوں وضاحت کر دتی گئی سی۔

1928 وچّ ایڈون ہبل نے سبھ توں پہلاں کیکڑا نیبولا وچّ بدلاء دے پہلو درج کیتے اتے دسیا کہ اسدا سائز وڈا ہو رہا ہے تے نال ہی اس نوں سپرنووے دے ملبے ہون بارے سجھاء پیش کیتا۔ اسنے دسیا کہ اسدے سائز ودھن دی واضع رفتار توں ایہہ پتہ چلدا ہے کہ ایہہ گھٹنا صرف 9 صدیاں پہلاں ہی واپری ہے۔ اسدے نال ایہہ پتہ چلدا ہے کہ اس دھماکے دی متی لنڈمارک ولوں دسے سماں نال میل کھاندی ہے۔ اسنے ایہہ وی درج کیتا کہ ٹارس تارہ جھرمٹ وچّ صرف 1054 والا نووا ہی موجود ہے جسدی اندازاً عمر اس دھماکے دے برابر ہے جو کہ دوجی صدی دوران ہویا سی۔

ہبل نے پھر واضع کیتا کہ ایہہ بدل تاں دھماکے دا ملبہ ہی ہے جہناں دا نریکھن چینی ماہرین فلکیات ولوں کیتا گیا سی۔

ہبل دی کیتی ٹپنی کافی سماں انجان ہی رہی کیونکہ اس دھماکے دے طبعی ورتارے بارے اس سمیں کسے نوں وی پتہ نہیں سی۔ گیاراں سالاں بعد، جدوں والٹر باڈے اتے فرڈز جوکی نے سپرنووے دے ورتارے 'تے چاننا پایا، جوکہ نے اسدے سبھاء بارے کجھ سجھاء وی پیش کیتے، نکولس میئل نے 1054 دے تارے نوں سپرنووا ہون دا وچار پیش کیتا جو کہ اس بدل دے پھیلاء دی رفتار 'تے ادھارت سی۔ اس طرحاں فلکیات داناں نوں اسدا طبعی سائز اتے دوری پتہ کرن دی راہ مل گئیا۔ اسدا سائز ماپن لئی سپیکٹروسکوپی دی مدد لئی گئی تے پتہ لگایا گیا ہے کہ اسدا اندازاً اکار 5000 نوری سال ہے۔ ایہہ نظریہ ہے کہ پھیلاء دی ولاسٹی(velocity) جو کہ دیکھن دی سمت ولّ ہے اتے اسدا لمب، دونوں اک برابر ہن۔ 1934 وچّ کھوجے دستاویزاں دے حوالے نال ایہہ ثابت ہویا کہ ایہہ چمکیلا تارہ نووا نہیں بلکہ سپرنووا ہے۔

ایہہ نتیجہ بعد وچّ چھانٹیا گیا جسنے 1942 وچّ میئل اتے جان اورٹ نوں اس مہمان تارے دا تریخی دستاویزاں وچوں ہور نیڑیو تجزیہ کرن لئی راغب کیتا۔

1921 وچّ کنٹ لنڈمارک نے چینی اتہاس وچّ جسے "مہمان تارے" بارے انکڑیاں نوں اکٹھا کرکے لہندے وچّ ایہناں بارے جانکاری پہنچائی۔ اسنے ایہہ انکڑے پرانیاں کھوجاں دے انکڑیاں دی بنیاد اُتے دتے سن۔ اسنے وینشیئن ٹونگکاؤ ورگے سروتاں دا تجزیہ وی کیتا۔ اسدا پہلا مطالعہ 19ویں صدی دے ادھ وچّ جین بیپسٹ بائٹ ولوں کیتا گیا سی۔ لنڈمارک نے 60 پہچانے نوویاں دی لسٹ تیار کیتی اتے پھر اسنوں تارکی دھماکے دی وضاحت دے طور 'تے ورتیا۔ پر ہن ایہناں نوں دو وکھرے ورتارے کیہا جاندا ہے: نووا اتے سپرنووا۔ 1054 دے نووے دا ذکر بائٹ ولوں 1843 وچّ وی، اس لسٹ دے حصے وجوں، کیتا گیا سی۔ اسنے اس لسٹ والے پنے دے ہیٹھلے حصے وچّ "NGC 1952 دے نیڑے" لکھیا ہے۔ ایہہ کریب نیبیؤلے لئی ورتیا جان والا اک وکھرا ناں ہے۔ پر ایہہ ایہناں دوہاں وچکار کوئی کڑی جوڑدا نظر نہیں آ رہا۔

تریخی ریکارڈ

ایس.این.1054 ملکی وے وچّ ملن والے اٹھ سپرنوویاں وچوں اک ہے جسدے دھماکے دی لکھتی طور 'تے گواہی موجود ہون کارن اسنوں پہچانیا گیا ہے۔ 19ویں صدی دوران فلکیات داناں نے اس متعلق تریخی مواد وچّ خاص دلچسپی ظاہر کیتی۔ اوہناں نے پرانے درج تتاں دی بنیاد 'تے اسدا پریکھن کیتا اتے اسنوں اپنی پچھلی نووےآں تے دمدار تارے دی کھوج دا اک حصہ ہی سمجھیا اتے بعد وچّ سپرنوویاں نوں وی اسدا حصہ بنایا گیا۔

چینی فلکیات دانی

سروت

ٹیانگوان دی شناخت

ہور جانکاری: زیٹا ٹوری

ٹیانگوان دے ساپیکھ حالت

اکائی دا مطلب

ویروے متعلق دقتاں

میئیگیٹسوکی (جاپان)

ابن بتلان (عراق)

یورپیاں ولوں دیکھن متعلق سجھائے پکھ

کروناکا ریمپونا

کوریکس دی ہیٹن

باقی

اتلے امریکہ دیاں مورتاں وچّ سجھائے گئے ریکارڈ

آدواسیاں دی زبانی روایت وچّ سجھائے گئے ریکارڈ

ایہ وی ویکھو

• کیکڑا نیبولا

حوالے