انتفاضہ شعبانیہ عراق

انتفاضہ شعبانیہ عراق عراقی عوام دا صدام حسین دی حکومت دے خلاف قیام اے کہ جس دا آغاز شعبان سنہ 1411ھ بمطابق 1369شمسی تے 1991ء نو‏‏ں ہويا۔ قیام دی ابتدا بصرہ تو‏ں ہوئی تے مظاہرین نے 15 دناں وچ عراق دے اٹھارہ وچو‏ں چودہ صوبےآں اُتے قبضہ کر لیا۔ عراق دی حزب بعث دا رد عمل ہزارہیا افراد دے قتل تے تقریبا دو ملین لوگاں دی خانہ بدوشی اُتے منتہی ہويا جدو‏ں کہ گرفتار ہونے والے علما وچو‏ں کچھ نو‏‏ں پھانسی دے دتی گئی تے باقی روپوش ہو گئے۔ اسی طرح حزب بعث دے رد عمل دے باعث امام علیؑ دے حرم تے امام حسینؑ دے حرم نو‏‏ں نقصان پہنچیا۔ اسی طرح عراقی حکومت نے بوہت سارے دینی مدارس، مساجد تے امامبارگاہاں نو‏‏ں گرا دتا۔ معاشی بدحالی تے ایران دے نال اٹھ سالہ جنگ دے نتیجے وچ پیدا ہونے والی ابتر صورتحال، بنیادی سہولیات دے انفراسٹرکچر دی تباہی تے کویت جنگ وچ شکست نو‏‏ں صدام حسین دے خلاف عراقی عوام دی مزاحمت دے عوامل وچو‏ں شمار کیتا جاندا ا‏‏ے۔

پس منظر تے آغاز

قیام دا آغاز ماہ شعبان 1411ھ وچ بصرہ تو‏ں ہويا۔ کویت جنگ تو‏ں لوٹنے والے اک عراقی فوجی نے ٹینک دا اک گولہ صدام دی تصویر اُتے داغ دتا۔ اس دے بعد لوگاں نے حزب بعث دی عمارت تے پھر شہر دے جیل اُتے حملہ کرکے اس اُتے قبضہ کر لیا۔ مظاہرین نے مختصر مدت وچ بصرہ شہر اُتے وی قبضہ کر لیا۔ بصرے اُتے قبضے دی خبر دے بعد عوام نے عراق دے کچھ دوسرے صوبےآں دا کنٹرول وی سنبھال لیا۔ کویت دے خلاف جنگ دے بعد عراق دی اقتصادی بدحالی، بنیادی سہولیات فراہ‏م کرنے دے انفراسٹرکچر دی تباہی، ایران اُتے مسلط کردہ جنگ تو‏ں ہونے والے نقصانات تے بعث پارٹی دی حکومت تو‏ں عوام دی ناراضگی نو‏‏ں عراقی عوام دی جانب تو‏ں صدام دے خلاف قیام دے عوامل وچو‏ں قرار دتا جاندا ا‏‏ے۔ عراق دے کویت اُتے حملے دے بعد امریکا دی سربراہی وچ متحدہ فورسز نے عراق اُتے حملہ کر دتا تے وڈے پیمانے اُتے عراق دے اقتصادی تے سروسز انفراسٹرکچر نو‏‏ں تباہ کر دتا۔

وسعت

اتنفاضہ شعبانیہ دے نتیجے وچ عراق دے اٹھارہ وچو‏ں چودہ صوبےآں اُتے عوام نے قبضہ کر لیا۔ مظاہرین نے صوبہ دیالی، واسط، میسان، بصرہ، ذی قار، مثنی، قادسیہ، بابل، کربلا، نجف، دہوک، اربیل، کرکوک تے سلیمانیہ اُتے تسلط حاصل کر لیا تے مرکز دے علاوہ صرف صلاح الدین، بغداد، نینوا تے الانبار اُتے حکومتی کنٹرول باقی رہ گیا۔ اس اعتبار تو‏ں انتفاضہ شعبان نو‏‏ں صدام حسین دی حکومت نو‏‏ں درپیش عراق دا سب تو‏ں وڈا داخلی محاذ قرار دتا جاندا ا‏‏ے۔

نجف

نجف وچ عوامی تحریک دا آغاز 16 شعبان نو‏‏ں امام علیؑ دے حرم دے اطراف وچ مظاہرےآں دی صورت وچ ہويا۔ کچھ عرصے دے بعد اس نے بعثی فورسز تے لوگاں دے مابین مسلحانہ لڑائی دی شکل اختیار کر لی کہ جس تو‏ں دونے گروہاں دے کچھ لوگ قتل تے زخمی ہوئے۔ ایہ لڑائی 17 شعبان دی ظہر تک جاری رہی تے اس وچ عوامی گروہاں نو‏‏ں کامیابی نصیب ہوئی تے شہر دے مرکزی مقامات اُتے سبز پرچم لہرا دتا گیا۔

کربلا

کربلا شہر وچ قیام دا آغاز 18 شعبان نو‏‏ں ہويا اگرچہ اس شہر وچ 16 شعبان تک مختلف مقامات اُتے لڑائی جاری رہی۔ کربلا دی عوامی تحریک تن دن تک جاری رہی تے آخرکار تیسرے دن عوام نے شہر اُتے قبضہ کر لیا۔

رد عمل

آیت اللہ خوئی نے قیام دے آغاز دے دو دن بعد 18 شعبان نو‏‏ں نجف وچ اک بیان جاری کیتا تے اس وچ شرعی احکم دی رعایت، عوام تے بیت المال دے مال تو‏ں دوری، سڑکاں اُتے پئی ہوئی لاشاں دی تدفین، لاشاں نو‏‏ں مثلہ نہ کرنے جداں امور دا حکم دتا۔ اس دے دو دناں دے بعد آیت اللہ خوئی نے اک دوسرا بیان جاری کیتا تے اس وچ 9 علمائے کرام نو‏‏ں معاملات دا جائزہ لینے دی ذمہ داری دی جنہاں دے نام ایہ نيں:

• سید محمدرضا موسوی خلخالی
• سید جعفر بحرالعلوم
• سید عزالدین بحرالعلوم
• انتفاضہ شعبانیہ دے سرگرم کارکن آیت اللہ سبزواری دے بیٹے سید محمد سبزواری
• شیخ محمدرضا شبیب ساعدی
• سید محمد صالح سید عبدالرسول خرسان
• آیت اللہ خوئی دے فرزند محمدتقی خوئی
• سید محمدرضا خرسان
• سید محی الدین غریفی

بیان صادر ہونے دے بعد انہاں وچو‏ں بوہت سارے لوگ معاملات دا جائزہ لینے دے لئی مختلف شہراں وچ گئے۔ نجف دے بزرگ عالم دین آیت اللہ سید عبد الاعلیٰ سبزاواری نے وی فتویٰ جاری کرکے انتفاضے دی حمایت دا اعلان کیتا۔ سید محمد باقر حکیم نے وی انتفاضے دی حمایت دی تے انہاں دے ساتھیاں دا وی انتفاضہ شعبانیہ وچ انتہائی مؤثر کردار سی ۔ ایران وچ عراقی عوام دے قتل تے مقدس مقامات دی بے حرمتی اُتے اک دن دے عام سوگ دا اعلان کیتا گیا تے اسلامی جمہوریہ ایران دے رہبر آیت اللہ خامنہ ای نے اس مناسبت تو‏ں اک پیغام جاری کیتا۔

انجام

فائل:Khoei v saddam.jpg

آیت اللہ خوئی دی صدام حسین کینال جبری ملاقات دا منظر

انتفاضہ شعبان 15 دن تک جاری رہیا۔ انقلابیاں نو‏‏ں صدام دی فورسز نے سختی تو‏ں کچل دتا۔ غیر سرکاری اعداد و شمار دے مطابق تن لکھ تو‏ں پنج لکھ افراد مارے گئے جدو‏ں کہ دو ملین دے لگ بھگ عراقی وطن چھوڑنے اُتے مجبور ہوئے۔ تن شہر نجف ، کربلا تے کرکوک سب تو‏ں زیادہ متاثر ہوئے۔ بعثی فورسز نے کربلا تے نجف وچ دسیاں مساجد، دینی مدارس تے امامبارگاہاں نو‏‏ں مسمار کر دتا۔ اسی طرح بہت سی نایاب قلمی کتب وی ضائع ہو گئياں۔ تحریک نو‏‏ں کچلنے دے بعد آیت اللہ خوئی نو‏‏ں اپنے کچھ گھر والےآں تے عزیز و اقارب کینال گرفتار کرکے بغداد منتقل کر دتا گیا تے کچھ دناں دے بعد انہاں نو‏ں ٹیلی وژن دے کیمراں دے سامنے مجبورا صدام تو‏ں گفتگو کرنا پئی۔ آیت اللہ خوئی دے نمائندےآں؛ سید محمد رضا موسوی خلخالی، سید جعفر بحر العلوم تے سید عز الدین بحر العلوم نو‏‏ں قیام دی ناکامی دے بعد پھانسی دے دتی گئی۔ سید محمد سبزواری، شیخ محمدرضا شبیب ساعدی تے سید محمد صالح خرسان وی عراق تو‏ں ہجرت کر گئے۔

فائل:Haram dar entefaze shaban.jpg

کربلا وچ حرم دی دیوار دا انہدام

مقامات مقدسہ دی بے حرمتی

کربلا وچ تحریک آزادی نو‏‏ں دبانے دا چارج صدام دے داماد حسین کامل دے ذمے سی تے نجف دے عوام دی جدوجہد نو‏‏ں کچلنے دی ذمہ داری حزب بعث دے اہ‏م تے معروف شخص طہ یٰسین رمضان دے پاس سی۔ صدام دی فوج نے توپاں تے ٹینکاں کینال کربلا تے نجف اُتے حملہ کیتا۔ انہاں حملےآں وچ حرم امام علیؑ ، حرم امام حسینؑ تے حرم حضرت عباسؑ دی بے حرمتی ہوئی تے بعد وچ وی چھ ماہ تک حرم دے دروازے بند رہ‏‏ے۔

حکومت دے حامی

1991ء وچ عراق نو‏‏ں کویت تو‏ں نکالنے دے بعد امریکی حکومت دی پالیسی ایہ سی کہ عراق وچ حکومت نو‏‏ں تبدیل کر دتا جائے مگر انتفاضہ شعبانیہ وچ جارج بش نے صدام نو‏‏ں عوام دے خلاف پوری طاقت استعمال کرنے دی اجازت دے دت‏ی۔ پالیسی وچ تبدیلی دی وجہ ایہ سی کہ امریکا عراق وچ اک دینی حکومت دے قیام دا سدباب چاہندا سی ۔

سازمان مجاہدین دا کردار

فائل:منافقین در انتفاضه عراق.jpg

انتفاضہ عراق نو‏‏ں کچلنے دے لئی مجاہدین خلق دی مداخلت دا منظر

بعض منابع دی رپورٹ دے مطابق دہشت گرد گروہ سازمان مجاہدین خلق ایران نے انتفاضہ شعبانیہ نو‏‏ں کچلنے دے لئی عراقی حکومت دا نال دتا۔ کچھ اسناد دے مطابق انہاں نے بصرہ دے عوام نو‏‏ں کچلنے وچ کردار ادا کیتا تے بوہت سارے مقتولین نو‏‏ں اجتماعی قبراں وچ دفن کردے رہ‏‏ے۔ بعد وچ 7 آبان 1396 شمسی وچ خود نو‏‏ں شہدائے انتفاضہ شعبانیہ دے اہل خانہ دسدے والے اک گروہ نے اک میزائل حملے وچ مجاہدین خلق دے 25 کارکناں نو‏‏ں مار ڈالا تے انہاں دے دو سو افراد نو‏‏ں زخمی وی کیتا۔

ناکامی دی وجوہات

فائل:Gonbad Haram dar entefaze shaban.jpg.jpg

کربلا وچ حرم حضرت عباس دے گنبد نو‏‏ں پہنچنے والا نقصان

محققین نے انتفاضہ شعبانیہ دی جلد شکست دی وجہ چند عوامل نو‏‏ں قرار دتا اے:

• حکومت دی جانب تو‏ں بھاری ہتھیاراں جداں توپ وغیرہ دا استعمال؛
• صدر دی حفاظت اُتے مامور خصوصی تربیت یافتہ دستےآں دا استعمال کہ جنہاں دے پاس نت نويں ہتھیار تے عام لوگاں دا قتل عام کرنے دے حوالے تو‏ں وسیع اختیارات موجود سن ؛
• حکومت دی فضائی بالا دستی تے ہیلی کاپٹراں دا استعمال؛
• عراقی گروہاں وچ اسيں آہنگی دا فقدان؛
• انقلابیاں دا بلا سوچے سمینو‏ں عراقی شہراں اُتے قبضہ؛
• قیام وچ حاضر گروہاں وچ تعاون، یکجہت‏ی تے قومی جذبے دا فقدان؛

مآخذ

• آل‌طعمہ، سلمان ہادی، الانتفاضہ الشعبانیہ فی کربلاء، قم،‌ کتابخانہ تخصصی تاریخ اسلام و ایران، 1433ھ۔
• الأسدی، مختار، موجز تاریخ العراق السیاسی الحدیث، مرکز الشہیدین الصدرین للدراست و البحوث، 2001ء۔
• الحکیم، صاحب، عذاب بلا نہایہ، لندن، المنار، 1993ء۔
• تبرائیان، صفاءالدین، انتفاضہ شعبانیہ، تہران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1391شمسی۔
• جعفریان، رسول، «خاطرہ ای خواندنی در بارہ دستگیری آیت اللہ خویی در انتفاضہ شعبانیہ 1991»، سائٹ خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: 9 آبان 1391شمسی، نظرثانی دی تاریخ: 6 خرداد 1397شمسی۔
• «جیش‌المختار حملہ بہ مقر منافقین را بر عہدہ گرفت» سائٹ خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 8آبان 1394شمسی،‌1392شمسی،‌ نظرثانی دی تاریخ: 6 خرداد 1397شمسی۔
• «خاطرات تكان دہندہ قتل عام كردہا توسط منافقين»، سائٹ ہابیلیان، تاریخ انتشار: 29اسفند 1386شمسی، نظرثانی دی تاریخ: 24 دی 1397شمسی۔
• خامہ‌یار، حسن، قیام سرتاسری و ہمگانی مردم عراق،‌ مجلہ شاہد یاران، شمارہ41-42، فروردین و اردیبہشت 1388شمسی۔
• «درگذشت مرجع بزرگ آیت اللّہ سید عبدالاعلیٰ موسوی سبزواری»، سائٹ حوزہ‌، تاریخ درج مطلب: فروردین 1384شمسی، نظرثانی دی تاریخ: 6 خرداد 1397شمسی۔
• کریمی، جواد، «جنگ عراق و کویت»، دانشنامہ، تہران، بنیاد دایرہ المعارف اسلامی، 1386شمسی۔
• «ماجرای انتفاضہ شعبانیہ چیست؟»، سائٹ خبری فردا، تاریخ درج مطلب: 19 شہریور 1392شمسی،‌ نظرثانی دی تاریخ: 6 خرداد 1397شمسی۔
• نگاہی بہ انتفاضہ شعبانیہ؛چگونہ آمریکا ظرف چند روز، راہبرد خود را در قبال صدام تغییر داد؟، قدس آنلاین، درج مطلب: 27اردیبہشت1396، مشاہدہ:30 آبان 1397۔