امارت آرمینیا
637ء عیسوی چ آرمینیا عرب سلطنت یاں خلافت راشدہ چ عمر دی خلافت دے ویلے چ اک خودمحتار راجواڑے دے طور تے ظاہر ہوئیا ۔ پہلے بازنطینی سلطنت دے حکمرانی چ رہن آلے آرمینیائی علاقےآں نوں اکٹھا کیتا ۔ راجواڑے دی حکمرانی اک آرمنیائی شہزادے دے کول سی ، جس دی خلیفہ تے بازنطینی بادشاہ توثیق کردے سن ۔
آرمینیا تے پہلا عرب حملہ 639ء چ کیتا گئیا ۔ دوئین (دابیل یاں دوین ) نوں فتح کیتا گئیا تے لٹ مار دا نشانہ بنائیا گئیا ۔ دوجے حملے 642ء - 643ء تے 650ء - 653ء چ کیتے گئے ۔ پادری سیبیؤس دے مطابق جنوری 642ء چ عرباں نے توین ( دوئین) شہر وں فتح کر لئیا تے اسدے 12 ہزار شہریاں نوں ذبح کر دتا تے 35 ہزار نوں غلام بنا لئیا گئیا (پاردی دی گل بس الزام لگدی اے پہلی گل کہ اوس ویلے اینے وڈے قصبے یاں شہر ایہوجہے پہاڑی علاقےآں چ نئیں سن جتھے 12 ہزار لوک مارے جان تے 35 ہزار غلام بنا لئے جان )۔
آرمینیاں نیں حملے آوراں نال 654ء چ اک معاہدہ کیتا ، جس دے مطابق سالانہ تاوان بدلے آرمینیا اک خودمختار ریاست تصور کیتی جائے گئی تے عرب فوجاں نوں 15 ہزار سپاہیاں مہیا کیتے جان گئے ۔ عرب پالیسی کہ تاوان نقد رقم چ لئیا جائے گا ، نے آرمینیا دی معیشت تے معاشرے تے اثر پائیا ۔ سکے دوئین چ ڈھالے جاندے سن ۔ آرمینی باشندے بوہتا اناچ تے مضنوعات تیار کرن لئی مجبور سن کیونجے اینہاں نوں ویچ کے ای تاوان دی رقم مہیا کیتی جا سکدی سی ۔ معیشت چ وادھے نال قفقاز چ اک مضبوط شہری جیون تشکیل پائیا ۔
عرباں نے انتظامی سہولت لئی سارے دکھنی قفقاز نوں اک وڈی ولایت چ اکٹھا کر دتا جہڑی الآرمینیا کہلاندی سی ۔ ایس ولایت دا انتظام "اوستیکان " سمبھالدا سی جسنوں بعد چ امیر آکھئیا جان لگا اینج ولایت "امارات " چ بدل گئی ۔ ایہہ بنو امیہ دے خلیفہ عبدالمالک (دور حکومت:705ء-685ء) دے ویلے چ قائم کیتی گئی سی ۔ امارت آرمینیا (الآرمینیا) 4 علاقےآں چ ونڈی ہوئی سی : آرمینیا اک (قفقازی البانیا) ، آرمینیا دو (قفقازی ایبیریا ) ، آرمینیا تن ( دریائے اراس دے دوالے دا علاقہ) تے آرمینیا چار (تارون) ۔ ایس ولایت چ دو وڈیاں جھیلاں وی سن : لہندے دکھن چ نمکین جھیل یعنی جھیل وان تے اتلے چڑھدے چ جھیل گواچاہ ۔
خلافت عباسیہ دا مشہور ترین خلیفہ ہارون رشید 14 ستمبر 786ء چ اقتدار چ آئیا ۔ اسدے آرمینیا چ امیر نئیں سن ۔ بغداد توں آئے احکام دے بر عکس آرمینیا دے عرب حکمراناں نے گرجےآں چ لٹ مچائی رکھی تے بھاری ٹیکس لائی رکھے ۔
کسے ویلے امارت آرمینیا چ اتلے بین النہرین چ الجزیرہ ، آذربائیجان ، تبارستان (گیلان دے چڑھدے دکھن چ ) تے ایتھے تک کہ فارس وی شامل رہے ۔
ایس ولایت دا مرکز آرمینیا دا اک شہر دوین سی ۔
امارت آرمینیا 884ء تک قائم رہی ۔ بگراتونی ٹبر دے اشوت I نے کسے طرح اسدے کافی سارے علاقےآں دا کنٹرول حاصل کر لئیا تے اپنے آپ دا " آرمینیاواں دا بادشاہ" اعلان کر دتا ۔ اسنوں عباسی خلیفہ المتعمد توں سند حکومت 884ء چ مل گئی تے بازنطینی سلطنت دے بادشاہ باسل I توں 886ء چ ملی ۔ اوس ویلے آرمینیا اک آزاد علاقے دے طور تے ساہمنے آئیا ۔