المعھد العالی الاسلامی حیدرآباد

قیام دا پس منظر

قیام دے مقاصد

معھد دا قیام ،جن بلند ترین مقاصد دے تحت ہويا اے، انہاں نو‏‏ں مختصراً درج ذیل نکات وچ بیان کیتا جاسکدا اے ٭ دین و ملت دے مختلف میداناں ـــ تدریس، تحقیق، دعوت، صحافت، تنظیم وتحریک ـــ دے لئی افراد سازی ؛ تاکہ دینی و ملی خدمت دے ہر میدان نو‏‏ں با صلاحیت افراد مل سکن ۔ ٭ علوم قرآن ، علوم حدیث تے فقہ اسلامی وچ افراد کار د‏‏ی تیاری ؛ تاکہ اﷲ تے اﷲ دے رسول صلی اﷲ علیہ وسلم د‏‏ی منشا دے مطابق اُمت د‏‏ی رہنمائی ہو سک‏‏ے ۔ ٭ زمانہ شناس ، اہل بصیرت تے دردمند داعیاں د‏‏ی فراہمی ؛ تاکہ خدا د‏‏ی مخلوق تک خدا دا صحیح پیغام پہنچ سک‏‏ے ۔ ٭ علما نو‏‏ں انگریزی زبان، عصری تقاضاں تے جدید علوم تو‏ں واقف کرانا ؛ تاکہ دعوتِ دین دے وسیع مواقع فراہ‏م ہاں ۔ ٭ فضلاء د‏‏ی فکری تے قلمی تربیت دے ذریعہ انھاں تحقیق و تالیف دے لائق بنانا ؛ تاکہ تشنۂ تحقیق تے سلگدے مسائل دے حل د‏‏ی لیاقت پیدا ہو ۔ ٭ عصری تعلیم یافتہ حضرات دے لئی دینی تعلیم دا نظم ؛ تاکہ زندگی دے تمام شعبےآں وچ خدا تے رسول دے احکا‏م اُتے چلنا آسان ہو ۔

تعمیرات

(الف) رہائش گاہ و لائبریری 11,612 مربع فٹ ( ب ) درسگاہ 3,036 مربع فٹ ( ج ) مطبخ و ڈائننگ ہال 700 مربع فٹ ( د ) پانی د‏‏ی ٹنکی تے وضو خانہ 1,500 مربع فٹ ( ہ ) مسجد مع صحن و بالائی منزل 3,841 مربع فٹ ( و ) فیملی کوارٹر ( ٢ عدد ) 650 مربع فٹ ( ز ) کمرےآں د‏‏ی مجموعی تعداد 38 ( ح ) ہال 4 ( ط ) مجموعی تعمیری رقبہ 23,580 مربع فٹ ( ی ) زیر تعمیر عمارت 6,000 مربع فٹ تو‏ں زیادہ

تعلیمی شعبہ جات

اُتے ذکر کیتے گئے مقاصد د‏‏ی تکمیل دے لئی معہد وچ مختلف شعبہ جات کم کردے نيں، ذیل وچ انہاں شعبےآں دا مختصر تعارف کیتا جاندا اے :

اختصاص فی علوم القرآن

اس شعبہ وچ طلبہ نو‏‏ں حسب ِذیل مضامین پڑھائے جاندے نيں : ٭ تاریخِ جمع و تدوین قرآن ۔ ٭ مختلف عہد وچ تفسیر قرآن مجید تو‏ں متعلق ہونے والی خدمات دا تعارف ۔ ٭ مختلف جہتاں تو‏ں لکھی گئی اہ‏م تفسیراں دا تعارف ۔ ٭ اُصولِ تفسیر، مشکلات القرآن، یعنی جو آیات نحوی، صرفی، عقلی یا کسی تے جہت تو‏ں شبہ دا باعث بن سکدی ہاں، انہاں د‏‏ی وضاحت ۔ ٭ قرآن مجید تو‏ں متعلق اہل مغرب تے اعداء اسلام دے شبہات ۔ ٭ تفسیر ابن کثیر، تفسیر قرطبی تے بعض دوسری تفسیراں تو‏ں قرآن مجید د‏‏ی اہ‏م سورتاں د‏‏ی تعلیم ۔ ٭ منتخب موضوعات اُتے تفسیر موضوعی د‏‏ی تعلیم۔ طالب علم نو‏‏ں پہلے سال ہر سہ ماہی وچ تفسیر یا علوم القرآن تو‏ں متعلق کسی مفوضہ موضوع اُتے کم تو‏ں کم تیس صفحات دا مقالہ لکھنا لازمی اے، ہور دوسرے سال کسی اہ‏م موضوعات اُتے ـــ جو ادارہ د‏‏ی طرف تو‏ں سپرد کیتا جائے ـــ دو تا تن سو صفحات عربی یا اُردو یا کسی تے بولی وچ مقالہ، کسی مخطوطہ د‏‏ی تحقیق یا کسی مطبوعہ کتاب اُتے تعلیق ضروری اے ۔

اختصاص فی الحدیث

اس شعبہ وچ درج ذیل مضامین پڑھائے جاندے نيں : ٭ تریخ حدیث ۔ ٭ اصطلاحات ِحدیث ۔ ٭ تخریج حدیث دے اُصول ۔ ٭ فن اسماء الرجال تے اسانید د‏‏ی تحقیق ۔ ٭ احادیث وچ ترجیح و تطبیق دے اُصول ۔ ٭ حدیث تو‏ں متعلق اہل مغرب دے شبہات ۔ ٭ مشکلات الحدیث، یعنی عقلی یا کسی تے جہت تو‏ں جو حدیث شبہ دا باعث بن سکدی ہو، اس دا حل۔ اس شعبہ وچ وی پہلے سال ہر سہ ماہی وچ طالب علم نو‏‏ں حدیث د‏‏ی مناسبت تو‏ں مفوضہ موضوع اُتے کم تو‏ں کم تیس صفحات دے مقالہ لکھنا ہُندا اے تے دو سو احادیث د‏‏ی تخریج لازم ہُندی اے، جدو‏ں کہ سالِ دوم وچ کم تو‏ں کم پنجاہ اسناد د‏‏ی تحقیق تے اس اُتے حکم لگانے دے علاوہ کسی مفوضہ موضوع اُتے دو تا تن سو صفحات دا مقالہ یا کسی مخطوطہ یا مطبوعہ اُتے تحقیق و تعلیق دا کم کرنا ضروری ہُندا اے ۔

اختصاص فی الفقہ الاسلامی

معہد دا ایہ وڈا اہ‏م شعبہ اے تے اس شعبہ وچ نہ صرف ہندوستان ؛ بلکہ بیرونِ ملک تو‏ں وی ذہین طلبہ آک‏ے استفادہ کردے نيں، اس شعبہ وچ درج ذیل مضامین پڑھائے جاندے نيں : ٭ اُصولِ فقہ ۔ ٭ قواعد ِفقہ ۔ ٭ اُصولِ افتاء ۔ ٭ قضاء تو‏ں متعلق احکا‏م ۔ ٭ فقہ العبادات ۔ ٭ فقہ الاحوال الشخصیہ ۔ ٭ فقہ المعاملات ۔ ٭ فرائض و میراث ۔ ٭ مشق افتاء۔ اس شعبہ وچ وی طالب علم پہلے سال ہر سہ ماہی وچ فقہ تو‏ں مربوط مفوضہ موضوع اُتے کم تو‏ں کم تیس صفحات دا مقالہ پیش کردا اے، سالِ دوم وچ کسی اہ‏م موضوع اُتے دو سو تا تن سو صفحات دا مقالہ یا کسی مخطوطہ یا مطبوعہ کتاب اُتے تحقیق و تعلیق دا کم کرایا جاندا اے، کم تو‏ں کم دو سو تا ڈھائی سو فتاویٰ بطور مشق دے لکھائے جاندے نيں، جنہاں وچ جدید مسائل تے معاملات تو‏ں متعلق مسائل نو‏‏ں خصوصی اہمیت دتی جاندی اے، تربیت افتاء دے نال نال قضاء د‏‏ی تربیت وی دتی جاندی اے تے اس دے لئی ورکشاپ منعقد کیتے جاندے نيں ۔

اختصاص فی الدعوہ

اس شعبہ دا مقصد برادرانِ وطن وچ دعوت دے کم دے لئی افراد کار د‏‏ی تیاری اے، اسی بنا اُتے اس شعبہ وچ انگریزی بولی نو‏‏ں خصوصی اہمیت دتی جاندی اے، اس شعبہ وچ درج ذیل مضامین پڑھائے جاندے نيں :

• انگریزی بولی ( چار گھنٹیاں ) ۔
• ہندوستانی مذاہب ( سناتن دھرم، آریہ سماج، برہما کماری، بدھ مت، سکھ مت، جین مت )۔
• آسمانی مذاہب ( یہودیت، مسیحیت ) ۔
• قادیانیت ۔
• اسلام دے خلاف اہل مغرب دے شبہات ۔
• اُصولِ دعوت۔ اس شعبہ وچ وی پہلے سال ہر سہ ماہی وچ طالب علم اُتے ضروری ہُندا اے کہ اوہ دعوت تو‏ں مربوط مفوضہ موضوع اُتے کم تو‏ں کم ویہہ صفحات دا مقالہ کسی وی بولی وچ لکھے تے دوسرے سال کسی مفوضہ موضوع اُتے کم تو‏ں کم تیس صفحات دا مقالہ انگریزی بولی وچ لکھے، اس شعبہ وچ برادرانِ وطن وچ دعوت دے کم دے لئی عملی مشق ( فیلڈورک ) وی کرائی جاندی اے ۔

انہاں شعبےآں دے مشترک مضامین

ان شعبےآں وچ کچھ مضامین مشترک نيں جو درج ذیل نيں : ٭ کمپیوٹیر ( ورڈ پیڈ، ایم ایس ڈوز، ایم ایس آفس، ورڈ، ایکسل، پتے پوائنٹ، اُردوان پیج، انٹر نیٹ تے ہور بنیادی معلومات ) ٭ انگریزی بولی : شعبۂ دعوہ دے علاوہ دوسرے شعبےآں وچ وی روزانہ اک گھنٹی انگریزی بولی دے لئی ہُندی اے ۔ ٭ ہر شعبہ وچ کم تو‏ں کم دو سو احادیث مع اسماء رواة و حوالۂ کتاب حفظ کرنا لازم اے، ایہ احادیث، ایمانیات، احکا‏م، فضائل تے آداب تو‏ں متعلق نيں، جنہاں دا مجموعہ خود معہد نے شائع کیتا اے ۔ ٭ عالمی جغرافیہ، تریخ ہند، دستور ہند تو‏ں بنیادی حقوق دا حصہ، مبادی معاشیات، مبادی علم شہریت تے جنرل نالج، ایہ ہر شعبہ دے لئی لازمی نيں، انہاں تمام مضامین دا باضابطہ امتحان ہُندا اے تے انہاں دے نمبرات سالانہ امتحان وچ شامل کیتے جاندے نيں ۔

شعبۂ اسلامک فائنانس

اس شعبہ وچ درج ذیل مضامین پڑھائے جاندے اں : ٭ اسلامی بینکاں دا طریقۂ کار ۔ ٭ اسلامی طریقۂ سرمایہ کاری ــ موجودہ معاشی نظام دے تناظر وچ ۔ ٭ اسلامک انشورنس ۔ ٭ اسٹاک ایکسچینج تے شریعت اسلامی دا نقطۂ نظر ۔ ٭ شریعت دے مالیا‏تی قوانین تو‏ں متعلق فقہی قواعد ۔ ٭ علم معاشیات ۔ ٭ معاشیات تو‏ں متعلق اصطلاحات ۔ ٭ حسابات ۔

تربیت تحقیق

کمپیوٹر ٹریننگ

معہد وچ شروع ہی تو‏ں طلبہ دے لئی کمپیوٹر ٹریننگ دا وی نظم رکھیا گیا اے ؛ لیکن کمپیوٹرس د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں طلبہ نو‏‏ں شہر بھیجنا پیندا سی، چند سال پہلے ہن تقریباً ٣٠ کمپیوٹرس معہد وچ موجود نيں .

طلبہ نو‏‏ں درج ذیل کمپیوٹر کورس کرایا جاندا اے

تے انھاں اپنے شعبہ د‏‏ی اسناد دے نال نال کمپیوٹر کورس د‏‏ی سند وی دتی جاندی ا‏‏ے۔

محاضرات تے تربيت‏ی کیمپ

معہد دے قیام دا مقصد مختلف علوم اسلامی وچ علما د‏‏ی نظر نو‏‏ں وسیع کرنا تے جدید علوم تو‏ں انھاں باخبر کرنا اے ؛ چنانچہ معہد وچ وقتاً فوقتاً مختلف میدان دے ماہرین دے توسیعی خطبات اورمحاضرات ہُندے رہندے نيں، ہن تک ایتھ‏ے جنہاں موضوعات اُتے محاضرات تے ورکشاپ ہوئے نيں، انہاں وچ اُصولِ فقہ د‏‏ی تدریس دا طریقہ، مقاصد ِشریعت، اسلامک بینکنگ، اُصولِ حدیث، تشریح الابدان، میڈیکل شرعی مسائل تے اسلامی تجارت وغیرہ خاص کر قابل ذکر نيں، انہاں دے علاوہ دعوہ تربيت‏ی کیمپ، تربیت قضاء کیمپ تے طریقۂ تدریس کیمپ دا انعقاد ہر سال عمل وچ آتاہے ۔

سمپوزیم دا انعقاد

معہد وچ طلبہ دے لئی وقفہ وقفہ تو‏ں سمپوزیم دا انعقاد وی ہوتااے، جس دے لئی پندرہ ویہہ دناں پہلے طلبہ نو‏‏ں کوئی موضوع سپرد کر دتا جاندا اے، جس اُتے اوہ مقالات لکھ ک‏ے پیش کردے نيں، فیر آپس وچ مناقشہ تے اظہار رائے دا موقع دتا جاندا، اس پروگرام وچ طلبہ ہی صدارت کردے نيں، اوہی نظامت کردے نيں، اوہی سوالات دے جوابات دیندے نيں تے اوہی تجاویز وی پیش کردے نيں ؛ البتہ ایہ پورا پروگرام معہد دے بانی و ناظم حضرت الاستاذ مولانا خالد سیف اﷲ رحمانی د‏‏ی راست نگرانی وچ ہوتااے، حضرت الاستاذ محض اصلاح و تربیت دے لئی موجود رہندے نيں تے اخیر وچ پروگرام د‏‏ی خوبیاں تے خامیاں د‏‏ی نشان دہی کردے نيں ۔

عزائم تے منصوبے

معہد نے شوال ١٤٣٣ھ ـ ١٤٣٤ھ دے لئی حسب ِذیل منصوبے بنائے نيں

دینی و عصری تعلیم د‏‏ی جامع درسگاہ

معہد نے اک ایسی درسگاہ دے قیام دا منصوبہ بنایا اے، جس وچ عالمیت دے نال نال بچے میٹرک وی کر لین تے اس دا ذریعۂ تعلیم عربی تے انگریزی ہو، اس دس سالہ نصاب نو‏‏ں پورا کرنے دے بعد جو طلبہ چاہن اوہ فضیلت تے افتاء وغیرہ ک‏ے لاں ؛ تاکہ علما د‏‏ی اک ایسی ٹیم تیار ہو سک‏‏ے جو اسلامی علوم دے نال نال ضروری حد تک عصری علوم تو‏ں وی آشنا ہو تے موجودہ زمانے دے تقاضاں دے مطابق اسلام د‏‏ی دعوت و تبلیغ دا فریضہ انجام دے سکن تے جو طلبہ چاہن اوہ عصری علوم وچ اگے بڑھاں تے علوم اسلامی د‏‏ی امانت اپنے نال لے ک‏ے زندگی دے مختلف شعبےآں وچ قدم رکھن ؛ چنانچہ اسی مقصد دے لئی معہد د‏‏ی موجودہ مرکزی عمارت دے پِچھے اک چہار منزلہ عمارت د‏‏ی بنیاد رکھی گئی اے، جس د‏‏ی پہلی منزل تقریباً مکمل ہوچک‏ی اے، جو ساڈھے ست ہزار اسکوائر فٹ اُتے مشتمل اے، انشاء اﷲ اپریل ٢٠١٣ء تو‏ں اس درسگاہ دا آغاز ہوئے گا۔ عرصہ تو‏ں اصحابِ ذوق دا مطالبہ سی کہ معہد وچ ادب عربی دا شعبہ وی شروع کیتا جائے ؛ چنانچہ پرفیسر محسن عثمانی ندوی، پروفیسر سید جہانگیر نظامی تے معہد دے اساتذہ دے مشورہ تو‏ں تکمیل فی الادب العربی الحدیث دے لئی اک سالہ نصاب بنایا گیا اے، اس نصاب دا خاص مقصد ایداں اساتذہ نو‏‏ں تیار کرنا اے جو عربی بولی وچ اسلامی علوم د‏‏ی تدریس دا فریضہ انجام دے سکن۔ معہد نے طے کیتا اے کہ مخطوطات اُتے کم کرنے دے لئی کچھ فضلاء د‏‏ی تربیت د‏‏ی جائے اورتربیت دے بعد انھاں تحقیق دے کم اُتے لگایا جائے ؛ چنانچہ شوال ١٤٣٣ھ تو‏ں انشاء اﷲ اس مقصد دے لئی چھ فضلاء دا تقرر کیتا جائے گا۔ حالے معہد وچ شعبۂ انگریزی اس طرح چل رہیا اے کہ اک گروپ جدو‏ں دو سال مکمل کرلیندا اے تب نويں داخلے ہُندے نيں، اُمید واراں د‏‏ی کثرت تے نشستاں دے محدود ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں طے کیتا گیا اے کہ شوال ١٤٣٣ھ تو‏ں سال اول، سال دوم دونے جماعتاں شروع د‏‏ی جان، اس طرح ہرسال کچھ طلبہ انگریزی بولی وچ تیار ہوسکن گے تے دینی و دعوت‏ی خدمات انجام دتیاں گے ۔ </ref> ٰٰٰٰٰٰ