المبسوط
| المبسوط | |
|---|---|
ترمیم  |
مصنف
سودھواس کتاب نوں الاصل فی الفروع وی کہیا جاندا اے جو امام محمد بن حسن شیبانی نے لکھی ایہ کتاب ظاہر روایت دی 6 کتاباں دا حصہ وی اے
اصل کہنے دی وجہ
سودھوکتاب الاصل دے ناں توں مشہور اے۔ اسنوں "اصل"اس لئی کہیا جاتاہے کہ امام محمد نے سب توں پہلے ايسے نوں تصنیف کيتا۔ اس وچ آپ نے سینکڑاں مسائل توں متعلقہ امام اعظم ابوحنیفہ دے فتاویٰ جات جمع کیتے نيں ہور ایداں دے مسائل وی ذکر کیتے نيں جو انہاں دے تے امام ابویوسف دے درمیان وچ اختلافی نيں۔ تے جس مسئلے وچ امام محمد نے اختلاف ذکر نئيں کیہ اوہ سب دا متفقہ ہوتااے۔
المبسوط دا اسلوب
سودھوامام محمد نے اپنی اس تصنیف وچ فقہی مسائل دے موضوعات دے لحاظ توں ابواب قائم کرنے دا اسلوب اختیار کيتا جدوں اوہ اک موضوع دے مسائل مکمل طور اُتے بیان کر دیندے نيں تاں اسنوں کتاب دا ناں دیندے نيں مثلا کتاب الصلاۃ کتاب الزکاۃ، کتاب الرہن کتاب الشفعہ وغیرہ جدوں انہاں مختلف کتاباں نوں جمع کرکے اک دوسرے دے نال ملیا دتا گیا تاں لکھتاں دا اک مجموعہ وجود وچ آگیا ایہ مجموعہ فقہی ابواب دی تفریعاتو تفاصیل اُتے مشتمل تھالہذا متفرق کتاباں دے اس کامل مجموعہ دا ناں المبسوط رکھ دتا گیا ايسے بنا اُتے فقہا اس دا تذکرہ دو طرح توں کردے نيں بعض اوقات اوہ اسنوں اک کتاب توں تے بعض اوقات اسنوں مجموعہ کتاباں توں تعبیر کردے نيں جدوں کہ امام محمد نے کتاب العاریہ وچ فرمایا، یا امام محمد نے کتاب الودیعہ وچ فرمایا تاں اس توں انہاں دی مراد المبسوط دے مجموعہ کتاباں وچوں اک کتاب ہُندی اے۔
المبسوط دی خصوصیات
سودھو- المبسوط دی نمایاں خصوصیات وچوں ایہ اے کہ امام ابو حنیفہ دا مسلک امام ابو یوسف دا مسلک تے امام محمد اپنے مسلک دی وضاحت کر تے نيں تے نال ہی بتا دتا جس مسئلہ وچ کِسے اختلاف دا ذکر نہ ہوئے تاں سمجھ لیا جائے کہ اوہ اسيں سب دا مسلک اے۔
- امام محمد نے المبسوط وچ شیخین( امام ابوحنیفہ تے امام ابو یوسف) اپنے مذہب دے مطابق فروعی مسائل بیان کئےہاں اس دے نال نال ابن ابی لیلی، زفر بن حسن تے اہل مدینہ دی آراء وی بیان کيتی نيں بھانويں انہاں حضرات دی آراء دا حصہ بہت تھوڑا اے
- المبسوط وچ تمام فقہا دی آراء تے اپنی خاص آراء نوں صرف تحریر کر دینے اُتے ہی اکتفا نئيں کيتا بلکہ انہاں دا تجزیہ و تحلیل کردے نيں اس دے بعد آپ ایہ آراء قبول کر لیندے نيں یا انہاں نوں مسترد کر دیندے نيں
- اپنے مناقشات و تعلیلات دے دوران وچ اس حکم دی وجہ بیان کرنے دے لئی جس توں اوہ مناسب سمجھدے نيں نظائر واشباہ بیان کرنے دا خاص اہتمام کردے نيں ایہی منہج و اسلوب آپ دی تمام تصنیفات وچ نمایاں طور اُتے نظر آندا اے
- اس کتاب دی اِنّی وڈی ضخامت دا بنیادی سبب ایہ اے کہ ایہ جنہاں فقہی فروع اُتے مشتمل اے انہاں دی غالب اکثریت فرضی مسائل اُتے مشتمل اے
- امام ابو حنیفہ دے تلامذہ نے امام ابو حنیفہ دے طریقہ دی پیروی دی جس وچ اوہ فقہ تقدیری (فرضی مسائل اُتے مشتمل فقہ)بیان کردے نيں جو حالے وقوع پزیر نئيں ہوئے بلکہ ممکن الوقوع سن
- المبسوط وچ ہور کتاباں دی طرح فقہ تقدیری دے مسائل جگہ جگہ بکھرے ہوئے نئيں بلکہ وحدت موضوع وفرضیت دی لڑی وچ پروئے ہوئے نيں انہاں دا باہمی ربط تے عقلی تسلسل ایسا اے کہ ہر مسئلہ اپنے بعد آنے والے مسئلے دے نال جڑا ہويا اے تے اک اک مسئلہ اپنی ممکنہ صورتاں دے لحاظ توں مذکور اے
- المبسوط دے دلائل کدی تاں کتاباں دی شروع وچ مذکور ہُندے نيں تے کدی فصول و ابواب دی درجہ بندی کردے وقت مذکور ہُندے نيں
- المبسوط وچ اکثر اوہ دلائل تے مسائل بیان ہوئے نيں کہ جنہاں دے بارے وچ جمہور فقہا دلیل بیان نئيں کردے
- المبسوط وچ بعض صحابہ تے فقہا تابعین دی آراء دی طرف آپ دا اشارہ کرنا وی دلائل دی قسم وچوں اے صحابہ و تابعین وچ عمر بن الخطاب علی بن ابی طالب عبد اللہ بن عباس انس بن مالک عبداللہ بن مسعودابراہیم نخعی تے سعید بن جبیرشامل نيں
فقہ حنفی وچ مقام
سودھوجہاں فقہ حنفی دیاں کتاباں وچ مطلق مبسوط دا حوالہ ہوئے اس توں مراد امام محمد دی مبسوط ہوئے گی تے جتھے ہدایہ دی شرح وچ مبسوط ہوئے گا اس توں مراد شمس الائمہ محمد بن احمد بن ابی سہل السرخسی دی مبسوط ہوئے گی، اس دی کئی شروحات لکھی گئياں جداں شیخ الاسلام بکر المعروف خواہر زادہ نے شرح لکھی جسنوں مبسوط کبیر کہیا جاندا اے اس دے علاوہ شمس الائمہ حلوانی نے وی شرح لکھی۔[۱] (الاصل فی الفروع): دے ناں توں نسخہ ترکی دے شہر استنبول وچ موجود اے، دوسرا نسخہ جامع ازہر وچ وی موجود اے لیکن ناقص اے۔ استنبول والے نسخہ دی چھ جلدتیاں نيں جنہاں وچوں چار جلداں دائرہ معارف العثمانیہ حیدرآباد توں شائع ہوئے چکی نيں جو کتاب المعاقل اُتے ختم ہُندیاں نيں۔
حوالے
سودھو- ↑ مؤطا امام محمد، امام محمد بن حسن شیبانی، صفحہ 33، فرید بکسٹال لاہور