اشرف السوانح
اشرف السوانح | |
---|---|
مصنف | عزیز الحسن غوری |
ملک | بھارت |
ترمیم |
اشرف السوانح اشرف علی تھانوی دی سوانح عمری۔ تھانوی دے مستر شد خواجہ عزیزالحسن مجذوب تے مولانا عبدالحق نے موصوف دی زندگی وچ ہی سوانح نگاری دا ارادہ کیا، شروع وچ تھانوی نے منع فرمایا، آپ دا خیال سی کہ زندگی وچ سوانح لکھنے دی روایت اکابر بزرگاں دی نئيں رہی اے، اس لئی میٹل احتیاط دے خلاف اے، لیکن دوسری طرف آپ نے ایہ خیال فرمایا کہ زندگی وچ نگاہاں دے سامنے لکھی جانے والی سوانح وچ افراط و تفریط توں بچنا آسان اے کہ صاحب سوانح خودا پنی تنقید توں غلو پسند مواد کوختم کر سکدا اے، چناں چہ دونے سوانح نگاراں نوں اجازت مل گئی تے زندگی دے مختلف گوشےآں دی یادداشت جمع دی جانے لگی، دوران تصنیف احوال دریافت کيتے جاندے رہے تے صاحب سوانح اعتدال دے نال رہنمائی کردے رہے ؛ ایتھے تک کہ تن جلداں وچ سوانحی مواد اکٹھا ہو گیا تے اس سوانح دا نام’’اشرف السوانح‘‘ رکھیا گیا، اس دے نال اس دا اک تاریخی ناں ’سیرت اشرف زمانہ‘ (۱۳۵۴ ھ) تجویز ہويا، جس توں تریخ تصنیف نکلدی اے، مگر اتفاق توں اوہ معروف نہ ہويا، جس طرح تھانوی دا ناں ددھیال والےآں نے ’’عبدالغنی“ رکھیا سی تے نانیہا والےآں نے ’’ اشرف علی‘‘ رکھیا سی، دوسرا ناں ہی مشہور ہويا، اج کوئی وی حضرت نوں پہلے ناں توں نئيں جاندا۔
’’اشرف السوانح‘‘ دی چوتھی جلد وی سوانح نگاراں نے مرتب کيتی، مگر اس جلد کومحرومی رہی کہ حضرت تھانوی دی نگاہ توں نئيں گزری، اس جلد وچ حضرت تھانوی دی زندگی دے آخری چھ سال دے احوال درج نيں، مرض وفات تے وفات دا وی ذکر اے، ايسے طرح وفات دے بعد معاصرین دے تاثراندی مضامین وی اس وچ شامل نيں، تھانوی دے سب توں وڈے علمی وروحانی خلیفہ حضرت مفتی شفیع دیو بندی دا مرتب کردہ اک مضمون وی اس وچ اے، جس دا عنوان اے : ’’ سیرت ملفوظات في مرض الوفات ‘‘ وفات دے بعد لوکاں نے حضرت نوں خواب وچ دیکھیا، انہاں سارے خواباں نوں وی حتی الامکان بعینہ انھاں لفظاں وچ قلم بند کر کے چوتھی جلد وچ شامل کيتا گیا، اس دا عنوان اے بشارت منامی۔[۱][۲]
جامع تعارف
سودھوسوانح دی ہر جلد دے شروع وچ چار سطراں وچ اس دا تعارف لکھیا ہويا اے : ایہ صرف سوانح حیات ہی نئيں، بلکہ حضرت دی علمی وروحانی کمالات، مجددانہ کارنامے، اصول تربیت وسلوک، عارفانہ نکات، زريں اقوال، مریض ومسموم قلوب دے لئی مسنون و مجرب تعلیمات دا تریاق حضرات سلف دا علمی، عملی ذخیرہ تے یادگار حقیقی اسلام دا مکمل درس تے دنیا و آخرت دے سنوارنے دا مکمل انتی عمل اے ۔[۲]
بعض عناوین دی تبدیلی
سودھوسوانح نگاراں نوں بہت زیادہ احتیاط کرنے دی باضابطہ آپ نے وصیت فرمائی، ايسے دے نال بعض عناوین وچ آپ نے تبدیلی وی کی، مثلا : آپ دی کرامت تے کشف نوں سوانح نگارلکھنا چاہ رہے سن تاں آپ نے اس دی صراحت دی کہ مینوں کشف نئيں ہُندا تے نہ میرے توں کرامت صادر ہُندی اے ؛ ہاں ! جے لکھنا چاہن تاں کشف و کرامت توں متعلق شریعت دی تنقیحات لکھياں تے عنوان وچ ’تنقیح‘ دا لفظ ودھیا کر ”تنقیح کشف وکرامت“ لکھياں؛ چناں چہ ایسا ہی کيتا گیا۔[۲]
تتمہ، تذییل تے تذنیب دی اصلاح
سودھومضمون دے نقص نوں اُتے کرنے دے لئی جو وادھا کيتا جا توں اے، اسنوں تمہ کہندے نيں تے مضمون دے اخیر وچ ضرورت دے بہ قدراضافے نوں ’ ’ تذییل ‘ ‘ توں تعبیر کردے نيں، وی صفحہ دے تھلے کچھ لکھنے کوبھی تذییل کہندے نيں، پہلے معنی دے لحاظ توں تذییل دا عنوان’’اشرف السوانح“ وچ نظر آیا۔ ايسے طرح ’ ’ تذ نیب“ دا عنوان وی نظر توں گزریا وی مضمون دی مناسبت توں بعض گلاں ودھائی جاندیاں نيں، جدوں کہ مضمون وچ اس دی ضرورت نئيں ہُندی یعنی اس اضافے دے بغیر وی مضمون پورار ہندا اے ’ ’ اشرف السوانح‘ ‘ وچ ایہ دونے اصطلاحات وی گزر نيں، اس توں سمجھ وچ آندا اے کہ سوانح نگار اصول تصنیف وتالیف کيتی باریکیوں توں خوب واقفیت رکھدے سن، یا ایسا ہوسکدا اے کہ خود صاحب سوانح نے انہاں چیزاں دی طرف رہنمائی دی ہوئے گی؟ بہر صورت’’اشرف السوانح“ دے معیاری تصنیف ہونے وچ شبہ نئيں۔[۲]
حوالے
سودھو- ↑ A Study of the Socio-Religious Reforms of Maulana Ashraf Ali Thanvi (in English). Department of Islamic Studies, Aligarh Muslim University., 147. Retrieved on 3 اپریل 2020.
- ↑ ۲.۰ ۲.۱ ۲.۲ ۲.۳ Ahmad, Ishtiaque (2020). Ulama E Deoband Ki Swaneh Umriyon Ka Tanqeedi Tajziya Azadi Se Qabl (in ur). India: Department of اُردو, مولانا آزاد نیشنل اردو یونیورسٹی, 265–273.