استنبول دی تاریخ
| استنبول دی تاریخ | |
|---|---|
| انتظامی تقسیم | |
ترمیم  |
قسطنطنیہ موجودہ ناں استنبول اے، فصیلاں دے باہر عثمانی فوج آخری ہلہ بولن دی تیاری کر رہی سی۔ عثمانی توپاں نوں شہر پناہ اُتے گولے برساندے ہوئے 47 دن گزر چکے سن۔ کمانڈراں نے خاص طور تے تن تھانواں اُتے گولا باری مرکوز رکھ کے فصیل نوں زبردست نقصان پہنچایا اے۔
نوجوان عثمانی سلطان محمد فاتح غیر متوقع طور تے اپنی فوج دے اگلے مورچےآں اُتے پہنچ گئے۔ اوہناں نے فیصلہ کر ليا اے کہ حتمی یلغار فصیل دے 'میسو ٹیکیون' کہلاؤن والے وسطی حصے نال کيتی جائے گی جس وچ گھٹ توں گھٹ 9 شگاف پے چکے سن تے خندق دا وڈا حصہ پاٹ گیا سی۔
سر اُتے بھاری پگڑ بنھے تے طلائی خلعت وچ ملبوس سلطان نے اپنے سپاہیاں نوں ترکی زبان وچ مخاطب کیتا: 'میرے دوستو تے بچو، اگے ودھو، اپنے آپ نوں ثابت کرن دا لمحہ آ گیا اے !'
اس دے نال ہی نقارےآں، قرناں، طبلاں تے بگلاں دے شور نے رات دی خاموشی نوں تار تار کر دتا، لیکن اس کن پھاڑدے شور وچ وی عثمانی دستےآں دے فلک شگاف نعرے صاف سنائی دتے جا سکدے سن جیہناں نے فصیل دے کمزور حصےآں اُتے ہلہ بول دتا۔ اک طرف خشکی توں تے دوسری طرف توں سمندر وچ بحری جہازاں اُتے نصب توپاں دے دہانےآں نے اگ برساؤنا شروع کر دتی۔
بازنطینی سپاہی اس حملے دے لئی فصیلاں اُتے تیار کھڑے سن۔ لیکن پچھلے ڈیڈھ ماہ دے محاصرے نے اوہناں دے حوصلے پست تے اعصاب شکستہ کر دتے سن۔ بہت سارے شہری وی مدد لئی فصیلاں اُتے آ پہنچے تے پتھر چک چک کے تھلے اکٹھے ہون والے حملہ آوراں اُتے سُٹنا شروع کر دتے۔ دوسرے اپنے اپنے قریبی چرچ دی طرف دوڑے تے گڑگڑا کے دعاواں شروع کر دتیاں۔ پادریاں نے شہر دے متعدد چرچاں دیاں گھنٹیاں پوری طاقت نال بجاؤنیاں شروع کر دتیاں، جیہناں دی ٹناٹن نے اوہناں لوکاں نوں وی جگا دتا جو حلے تک سو رہے سن۔
ہر فرقے نال تعلق رکھن والے عیسائی اپنے صدیاں پرانے اختلاف بھلا کے اک ہو گئے تے اوہناں دی وڈی تعداد شہر دے سبھ توں وڈے کلیسا ہاجیہ صوفیہ وچ اکٹھی ہو گئی۔
دفاعی فوج
سودھودفاعی فوج نے جانفشانی توں عثمانیاں دی یلغار روکن دی کوشش کيتی۔ لیکن اطالوی طبیب نکولو باربیرو جو اس دن شہر وچ موجود سن، لکھدے نيں کہ سفید پگڑیاں بنھے ہوئے حملہ آور جانثاری دستے بے جگر شیراں دی طرحاں حملہ کردے سن تے اوہناں دے نعرے تے طبلاں دیاں آوازاں ایہجیاں سی جداں اوہناں دا تعلق اس دنیا نال نہ ہووے۔'
روشنی پھیلن تک ترک سپاہی فصیل دے اُتے پہنچ گئے۔ اس دوران اکثر دفاعی فوجی مارے جا چکے سن تے اوہناں دا سپہ سالار جیووانی جسٹینیانی شدید زخمی ہو کے میدانِ جنگ توں باہر ہو چکيا سی۔
جد مشرق توں سورج دی پہلی کرن نمودار ہوئی تاں اوہنے دیکھیا کہ اک ترک سپاہی کرکوپوردا دروازے دے اُتے نصب بازنطینی پرچم لاہ کے اوہدی جگہ عثمانی جھنڈا لہرا رہیا اے۔
سلطان محمد سفید گھوڑے اُتے اپنے وزرا تے عمائد دے ہمراہ ہاجیہ صوفیہ پہنچے۔ صدر دروازے دے نیڑے پہنچ کے اوہ گھوڑے توں اترے تے گلی توں اک مٹھی خاک لے کے اپنی پگڑی اُتے پا لئی۔ اوہناں دے ساتھیاں دیاں اکھاں توں آنسو جاری ہو گئے۔
مسلمان ست سو سال دی جدوجہد توں بعد بالآخر قسطنطنیہ نوں فتح کرن وچ کامیاب ہوئے سن۔
قسطنطنیہ دی فتح
سودھودیکھو: فتح قسطنطنیہ قسطنطنیہ دی فتح محض اک شہر اُتے اک بادشاہ دے اقتدار دا خاتمہ تے دوسرے دے اقتدار دا آغاز نئيں سی۔ اس واقعے دے نال ای دنیا دی تاریخ دا اک باب ختم ہويا تے دوسرے دی ابتداء ہوئی سی۔
اک طرف 27 قبلِ مسیح وچ قائم ہون والی رومی سلطنت 1480 برس تک کسے نہ کسے شکل وچ برقرار رہن توں بعد اپنے انجام نوں پہنچی، تاں دوسری جانب عثمانی سلطنت نے اپنا نقطۂ عروج چھو لیا تے اوہ اگلیاں چار صدیاں تک تن براعظماں، ایشیا، یورپ تے افریقا دے حصےآں اُتے شان نال حکومت کردی رہی۔
1453 ای اوہ سال اے جیہنوں قرونِ وسطیٰ دا اختتام تے جدید دور دا آغاز وی سمجھیا جاندا اے۔ ایہی نئيں بلکہ فتحِ قسطنطنیہ نوں فوجی تاریخ دا سنگِ میل وی قرار دتا جاندا اے کیوں کہ اس دے بعد ثابت ہو گیا کہ ہن بارود دے استعمال تے وڈی توپاں دی گولہ باری دے بعد فصیلاں کسی شہر دے تحفظ دے لئی ناکافی نيں۔
شہر اُتے ترکاں دے قبضے دے بعد ایدھراں ہزاراں دی تعداد وچ یونانی بولنے والے شہری بھج کر یورپ تے خاص طور اُتے اٹلی دے وکھ وکھ شہراں وچ جا بتاں۔ اوداں یورپ 'تاریک دور' توں گزر رہیا سی تے قدیم یونانی رہتل توں کٹا ہويا سی۔ لیکن اس تمام عرصے وچ قسطنطنیہ وچ یونانی بولی تے سبھیاچار وڈی حد تک برقرار رہی سی۔ ایتھے پہنچنے والے مہاجراں دے پاس ہیرے جواہرات توں بیش قیمت خزانہ سی۔ ارسطو، افلاطون، بطلیموس، جالینوس تے دوسرے حکما و علما دے اصل یونانی بولی دے نسخے۔
انہاں سب نے یورپ وچ قدیم یونانی علوم دے احیا وچ زبردست کردار ادا کيتا تے مورخین دے مطابق انھی دی وجہ توں یورپ وچ نشاۃ الثانیہ دا آغاز ہويا جس نے آنے والی صدیاں وچ یورپ نوں باقی دنیا توں سبقت لینے وچ مدد دتی جو اج وی برقرار اے۔
سلطان الفاتح
سودھوپر نوجوان سلطان محمد نوں، جسنوں اج دنیا سلطان محمد فاتح دے ناں توں جانتی اے، ۲۹ مئی دی صبح جو شہر نظر آیا ایہ اوہ شہر نئيں سی جس دی شان و شوکت دے افسانے اس نے بچپن توں سن رکھے سن ۔ طویل انحطاط دے بعد بازنطینی سلطنت آخری سانساں لے رہی سی تے قسطنطنیہ، جو صدیاں تک دنیا دا سب توں وڈا تے سب توں مالدار شہر رہیا سی، ہن اس دی آبادی سکڑ کر چند ہزار رہ گئی سی تے شہر دے کئی حصے ویرانی دے سبب اک دوسرے توں کٹ ہو کے وکھ وکھ دیہات وچ تبدیل ہو گئے سن ۔
کہیا جاندا اے کہ نوجوان سلطان نے شہر دی حالتِ زار دیکھ کے شیخ سعدی توں منسوب ایہ شعر پڑھیا:
بوم نوبت میزند بر طارم افراسیاب ۔۔۔ پرده داری میکند در قصر قیصر عنکبوت
(اُلو افراسیاب دے میناراں اُتے نوبت بجائے جاندا اے ۔۔۔ قیصر دے محل اُتے مکڑی نے جالے بن لئی نيں)
قسطنطنیہ نوں فتح کرن دے خواب
سودھوقسطنطنیہ دا قدیم ناں بازنطین سی۔ لیکن جدوں 330ء وچ رومن شہنشاہ کونسٹینٹائن اول نے اپنا راجگڑھ روم توں ایتھے منتقل کيتا تاں شہر دا ناں بدل کے اپنے ناں دی مناسبت توں کونسٹینٹینوپل کر دتا، (جو عرباں دے ہاں پہنچ 'قسطنطنیہ' بن گیا)۔ مغرب وچ رومن امپائر دے خاتمے دے بعد ایہ سلطنت قسطنطنیہ وچ برقرار رہی تے چوتھی توں 13ويں صدی تک اس شہر نے ترقی دی اوہ منازل طے کيتياں کہ اس دوران دنیا دا کوئی ہور شہر ایہدی برابری دا دعا نئيں کر سکدا سی۔
ایہی وجہ اے کہ مسلمان شروع ہی توں اس شہر نوں فتح کرن دے خواب دیکھدے آئے سن ۔
چنانچہ اس مقصد دے حصول دی خاطر چند ابتدائی کوششاں دی ناکامی دے بعد 674 وچ اک زبردست بحری بیڑا تیار کر کے قسطنطنیہ دی سمت روانہ کيتا۔ اس بیڑے نے شہر دے باہر ڈیرے ڈال دتے تے اگلے چار سال تک متواتر فصیلاں عبور کرنے دیاں کوششاں کردا رہیا۔
آخر 678 وچ بازنطینی بحری جہاز شہر توں باہر نکلے تے انھاں نے حملہ آور عرباں اُتے حملہ کر دتا۔ ایتکاں انہاں دے پاس اک زبردست ہتھیار سی، جیہنوں ’آتشِ یونانی‘ یا گریک فائر کہیا جاندا اے۔ اس دا ٹھیک ٹھیک فارمولا اج تک معلوم نئيں ہو سکا، اُتے ایہ اک ایسا آتش گیر مادہ سی جیہنوں تیراں دی مدد توں پھینکا جاندا سی تے ایہ کشتیاں تے جہازاں توں چپک جاندا سی۔ ہور ایہ کہ پانی ڈالنے توں اس دی اگ ہور بھڑک جاندی سی۔
عرب اس آفت دے مقابلے دے لئی تیار نئيں سن ۔ چنانچہ دیکھدے ہی دیکھدے تمام بحری بیڑا آتش زار دا منظر پیش کرنے لگا۔ سپاہیاں نے پانی وچ کود کر جان بچانے دی کوشش کيتی لیکن ایتھے وی پناہ نئيں ملی کیوں کہ آتشِ یونانی پانی دی سطح اُتے ڈگ کے وی جلدی رہندی سی تے ایسا لگدا سی جداں پورے بحرِ مرمرہ نے اگ پھڑ لی اے۔
عرباں دے کول پسپائی توں علاوہ کوئی چارہ نہ رہیا۔ واپسی وچ اک ہولناک سمندری طوفان نے رہی سہی کسر پوری کر دتی تے سینکڑیاں کشتیاں وچوں اک ادھ ای بچ کے پرتن وچ کامیاب ہوسکی۔
اسی محاصرے دے دوران مشہور صحابی ابو ایوب انصاری نے وی اپنی جان جان آفراں دے سپرد کر دتی۔ اوہناں دا مقبرہ اج وی شہر دی فصیل دے باہر اے۔ سلطان محمد فاتح نے ایتھے اک مسجد بنا دتی سی جسنوں ترک مقدس مقام مندے نيں۔
اس توں بعد 717 وچ بنو امیہ دے امیر سلیمان بن عبدالملک نے ودھ بہتر تیاری دے نال اک بار فیر قسطنطنیہ دا محاصرہ کیتا، لیکن ایہدا وی انجام چنگا نئيں ہويا، تے دو ہزار دے نیڑے جنگی کشتیاں وچوں صرف پنج بچ کے واپس آؤن وچ کامیاب ہو سکیاں۔
شاید ایہی وجہ سی کہ اس توں بعد چھے صدیاں تک مسلماناں نے دوبارہ قسطنطنیہ دا رخ نئيں کیتا، حتیٰ کہ سلطان محمد فاتح نے بالآخر شہر اُتے اپنا جھنڈا لہرا کر سارے پرانے بدلے چکيا دیے۔
شہر اُتے قبضہ جماؤن توں بعد سلطان نے اپنا راجگڑھ ادرنہ توں قسطنطنیہ منتقل کر دتا تے خود اپنے لئی قیصرِ روم دا لقب منتخب کيتا۔ آؤن والے عشرےآں وچ اس شہر نے اوہ عروج دیکھیا جیہنے اک بار فیر ماضی دی عظمت دیاں یاداں تازہ کر دتیاں۔
سلیمان عالیشان نے قسطنطنیہ نوں نويں بلندیاں توں روشناس کروایا۔
سلطان نے اپنی سلطنت وچ حکم نامہ بھیجیا: 'جو کوئی چاہے، اوہ آ جاوے، اوہنوں شہر وچ گھر تے باغ ملن گے۔' صرف ایہی نئيں، اس نے یورپ توں وی لوکاں نوں قسطنطنیہ آؤن دی دعوت دتی تاکہ شہر فیر توں آباد ہو جاوے۔
اس توں علاوہ اس نے شہر دے تباہ شدہ بنیادی ڈھانچے دی ازسرِ نو تعمیر کی، پرانی نہراں دی مرمت دی تے نکاسی دا نظام قائم کيتا۔ اس نے وڈے پیمانے اُتے نويں تعمیرات دا سلسلہ وی شروع کيتا جس دی سبھ توں وڈی مثال توپ کاپی محل تے گرینڈ بازار اے۔ جلد ہی طرح طرح دے دست کار، کاریگر، تاجر، خطاط، مصور، سنار، تے دوسرے ہنرمند شہر دا رخ کرن لگے۔
سلطان فاتح نے ہاجیہ صوفیہ نوں چرچ توں مسجد بنا دتا، لیکن اوہناں نے شہر دے دوسرے وڈے گرجا ’کلیسائے حواریان‘ نوں یونانی آرتھوڈاکس فرقے دے پاس ہی رہنے دتا تے ایہ فرقہ اک ادارے دی صورت وچ اج وی قائم و دائم اے۔
سلطان فاتح دے بیٹے سلیم دے دور وچ عثمانی سلطنت نے خلافت دا درجہ اختیار کر ليا تے قسطنطنیہ اوہدا دارالخلافہ تے سنی مسلماناں دا مرکزی شہر قرار پایا۔
سلطان فاتح دے پوتے سلیمان عالیشان دے دور وچ قسطنطنیہ نے نويں بلندیاں نوں چھو لیا۔ ایہ اوہی سلیمان نيں جنھاں مشہور ترکی ڈرامے 'میرا سلطان' وچ دکھایا گیا اے۔ سلیمان عالیشان دی ملکہ خرم سلطان نے مشہور معمار سنان دی خدمات حاصل کیتیاں جیہنے ملکہ لئی اک عظیم الشان محل تعمیر کيتا۔ سنان دی دوسری مشہور تعمیرات وچ سلیمانیہ مسجد، خرم سلطان حمام، خسرو پاشا مسجد، شہزادہ مسجد تے دوسری عمارتاں شامل نيں۔
یورپ اُتے سقوطِ قسطنطنیہ دا وڈا گہرا اثر ہويا تے اوتھے اس سلسلے وچ کتاباں تے نظماں لکھی گئياں تے متعدد پینٹنگز بنائیاں گئياں تے ایہ واقعہ اوہناں دے اجتماعی شعور دا حصہ بن گیا۔
ایہی وجہ اے کہ یورپ کدی اسنوں بھُل نئيں سکا۔ نیٹو دا اہم حصہ ہونے دے باوجود یورپی یونین ترکی نوں قبول کرنے لیت و لعل توں کم لیندی اے جس دی وجوہات صدیاں پرانی نيں۔
یونان وچ اج وی جمعرات نوں منحوس دن سمجھیا جاندا اے۔ ۲۹ مئی ۱۴۵۳ نوں جمعرات ہی دا دن سی۔
استنبول دی تاریخ
سودھوترکی دا شہر استنبول اوہ شہر اے جو دنیا دی تن عظیم سلطنتاں دا راجگڑھ رہیا اے ایہ شہر رومی سلطنت ، بازنطینی سلطنت تے فیر سلطنت عثمانیہ دا راجگڑھ رہ چکيا اے ایہ مشرق تے مغرب دا حسین سنگم اے ، ایہ اوہ خطہ اے جتھے ایشیا تے یورپ ملدے نيں جتھے دو تہذیباں دا ملاپ ہُندا اے تے جلیل القدر صحابی حضرت ابو ایوب انصاریؓ دا مزار وی ایتھے اُتے اے ، حضرت ایوب انصاریؓ اوہ خوش نصیب صحابی نيں جنہاں نوں مدینہ وچ رسول کریمؐ دی میزبانی دا شرف حاصل ہويا
قسطنطنیہ دی فتح
سودھوقسطنطنیہ دی فتح دے متعلق رسول کریمﷺ دا فرمان سنیا اے کہ:
تسيں ضرور قسطنطنیہ فتح کرو گے، اوہ فاتح وی کيتا باکمال ہوئے گا تے اوہ فوج وی کيتا باکمال ہوئے گی
ایہ حدیث مبارک سن کر حضرت ابو ایوب انصاریؓ اس خوش نصیب لشکر دا حصہ بنن لئی بے چین ہو گئے جدوں امیر معاویؓہ نے قسطنطنیہ دی فتح دے لئی لشکر روانہ کيتا تاں اوداں حضرت ابو ایوب انصاری رضی اللہ عنہ بہت ضعیف ہو چکے سن لیکن اسکے باوجود آپ لشکر اسلام وچ شامل ہوئے دشمن دے مقابلے وچ حالے چند دن ہی گزرے سن کہ حضرت ابو ایوب رضی اللہ عنہ بیمار ہو گئے۔ بیماری نے شدت اختیار کيتی تے محسوس ہويا کہ ہن آخری وقت آ پہنچیا اے ۔آپ ؓنے وصیت کيتی کہ دشمن دی سرزمین وچ پیش قدمی کردے ہوئے آخری حد تک پہنچنا اورمینوں قسطنطنیہ دی دیوار دے نزدیک دفن کرنا۔ انہاں دی وصیت اُتے عمل کيتا گیا تے دیوار قسطنطنیہ دے سائے وچ انہاں نوں دفنایا گیا۔ حضرت ابو ایوب انصاری دی زندگی آغاز توں انجام تک رسول کریم ؐ دی محبت وچ گزری تے اس دا اختتام وی آپ ؐ دے فرمان نوں پورا کرنے دی کوشش کردے ہوئے ہويا ، اسکے بعد وی بوہت سارے مسلم حکمراناں نے نبی کریمؐ دی بشارت نوں پورا کرنے دیاں کوششاں دی ست سو سال بعد ایہ عظیم سعادت سلطان محمد فاتح دے حصے وچ آئی۔اکیس سالہ سلطان محمد فاتح عظیم ترک حکمران سلطان مراد ثانی دے بیٹے سن ۔ رسول کریمؐ دی محبت توں سرشار سن ، نبیؐ دی بشارت نوں پورا کرنے دا عزم کيتا ، اپنی فوج نوں جدید ترین ٹیکنالوجی توں لیس کيتا ، اپنے دشمناں بازنطینیاں دا اک ماہر اسلحہ ساز جس دا ناں اربان سی تے اس دا تعلق ہنگری توں سی اسنوں بلوایا تے منہ منگے معاوضے اُتے بہترین توپاں تے گولہ بارود بنانے اُتے مامور کيتا ، حملے دے لئی تن سو جنگی جہاز تیار کيتے تے ستر ہزارفوج لے کے اوداں دی دنیا دے اک ناقابل تسخیر شہر قسطنطنیہ نوں فتح کرنے دے لئی چل پئے دوسری جانب قسطنطنیہ نوں بچانے دے لئی یورپ دے سارے حکمراناں نے اپنی اپنی فوجاں تے بحری جہاز قسطنطنیہ پہنچیا دتے۔ سلطان محمد فاتح چالیس روز تک شہر دا محاصرہ کيتے رہیا۔ شہر دی فصیل توڑنے دے لئی ہر ممکن کوشش کيتی مگر ناکام رہیا، اک سرنگ کھود کر فصیل دے اندر پہنچنے دی کوشش وی دی مگر ایہ تدبیر وی کارگر نہ ہوئی۔ سمندر دے راستے گولڈن ہارن دے اندر بحری جہاز داخل کرنے دی کوشش کيتی مگر قیصر قسطنطین نے گولڈن ہارن وچ سمندر دی جانب بندرگاہ دے دہانہ اُتے اک بھاری لوہے دی زنجیر اس طرح بنھی سی کہ کوئی جہاز اندر داخل نہ ہو سکدا سی۔ سلطان دے وزیراں نے اسنوں مشورہ دتا کہ قسطنطنیہ نوں فتح کرنا ممکن نئيں اے لہٰذا بہتر ایہی اے کہ واپس چلا جائے ، مگر سلطان محمد فاتح ہر قیمت اُتے رسول کریمؐ دی بشارت نوں پورا کرنا چاہندا سن انہاں نے اک ناقابل یقین تدبیر اُتے عمل کرنے دا فیصلہ کيتا باسفورس دے پہاڑاں دے نال اک وسیع تے گھنا جنگل سی اس جنگل توں ہزاراں درختاں نوں کٹیا تے سینکڑاں جانور ذبح کر کے انہاں دی چربی انہاں درختاں دے تناں تے تختاں اُتے لگیا کر خوب چکنا کيتا گیا فیر خشکی اُتے درختاں دے تنے رکھ دے انہاں اُتے چربی توں چکنے کيتے گئے تنے رکھے تے انہاں اُتے بحری جہاز رکھ دے انہاں کورساں دی مدد توں راتوں رات کھچ کر پہاڑ اُتے چڑھا کر دوسری جانب قسطنطنیہ شہر دے نال سمندر وچ اتار دتا گیا۔ صبح جدوں شہر والے اٹھے تاں ترکاں دے بحری جہاز اپنے سامنے دیکھ کے حیران و پریشان ہو گئے تے ہمت ہار گئے۔ ۲۹ مئی ۱۴۵۳ء دی شام سلطان محمد فاتح بازنطینی راجگڑھ استنبول وچ اک فاتح دی حیثیت توں داخل ہوۓ نامور مورخ ایڈورڈ گبن نے اس فتح نوں اک معجزہ قرار دتا۔
یورپ وچ اسلام
سودھومسلماناں دی تریخ وچ استنبول دی فتح اک تاریخی کامیابی سمجھی جاندی اے۔ اس کامیابی توں یورپ وچ اسلام دے داخلے دی راہ کھل گئی تے ایہ اک اکیس سالہ مسلم نوجوان دا عزم ہی سی کہ بازنطینی سلطنت دا خاتمہ ہويا تے آج استنبول دی فضاواں اذاناں دی آواز توں گونج رہیاں نيں۔ سلطان محمد فاتح آج ترک قوم دے اک ہیرو دے طور اُتے جانے جاندے نيں۔ سلطان اک انتہائی وسیع القلب حکمران سن، فتح دے بعد شہر وچ موجود تمام عیسائی شہریاں نوں امان دے دتی گئی تے جدوں یورپ وچ یہودیاں اُتے مظالم دا سلسلہ شروع ہويا تے اوہ درد بدر ہون اُتے مجبور ہوئے تاں سلطان فاتح نے اوہناں یہودیاں نوں ترکی وچ پناہ دتی۔ نسل کشی دے شکار یہودیاں لئی سلطنت عثمانیہ نے اپنے دروازے کھول کے رواداری دا مظاہرہ کيتا۔