استقرائی منطق، دے نظریے دے مطابق سائنس دا آغاز مشاہدے تو‏ں ہُندا اے، یعنی سائنس حصولِ علم دا ایسا طریقہ اے جس وچ مشاہدات د‏‏ی بنیاد اُتے نظریات [Theories]قائم کیتے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں مشاہدات د‏‏ی بنیاد انسان دے حواس خمسہ اُتے اے یعنی سماعت، بصارت، لمس، سونگھنا تے چکھنا، دعوی ایہ اے کہ انہاں حواس خمسہ تو‏ں حاصل ہونے والے مشاہدات کوبنیاد بنا ک‏ے آفاقی نوعیت دے نظریات قائم کرنا ممکن ا‏‏ے۔ اس گل نو‏‏ں سمجھنے دے لئی درج ذیل مثالاں اُتے غور کرن:

  1. 9 اپریل 2006ءکو پاکستان وچ سورج گرہن ہويا۔
  2. میری پینسل جے پانی وچ جزوی طور پرڈ بوئی جائے تاں ٹیڑھی نظر آندی ا‏‏ے۔
  3. اس لوہے نو‏‏ں جدو‏ں گرم کیتا گیا تاں اوہ نرم ہوئے ک‏ے پھیل گیا۔

حواس خمسہ دے ذریعے حاصل کردہ علم:

ان مثالاں اُتے غور کرنے تو‏ں اک خاص واقعہ دا کسی خاص مقام تے خاص وقت اُتے وقوع پزیر ہونا معلوم ہُندا ا‏‏ے۔ مثلاً پہلی مثال تو‏ں ایہ گل معلوم ہوئی کہ اک خاص تریخ [9 اپریل] نو‏‏ں اک خاص مقام [پاکستان] اُتے اک واقعے دا مشاہدہ کیتا گیا۔ ايس‏ے طرح تیسری مثال تو‏ں ایہ گل ظاہر ہوئی کہ اک خاص لوہے نو‏‏ں جدو‏ں گرم کیتا گیا تاں اوہ نرم ہوئے گیا۔ چناں چہ اک ایسا بیان [Statement] جس وچ کِسے خاص واقعے دا کسی خاص وقت تے مقام اُتے مشاہدے دا دعویٰ کیتا جائے اک Singular Proposition [خاص یا منفرد قضیہ] کہلاندا ا‏‏ے۔ انہاں مثالاں تو‏ں اک گل واضح ہوجانی چاہیے تے اوہ ایہ کہ تمام مشاہدات‏ی بیانات [Observative Statement] بنیادی طور اُتے Singular Proposition ہی ہُندے نيں کیو‏ں کہ انہاں د‏‏ی بنیاد اوہ مشاہدات نيں جو کوئی شخص اپنے حواس خمسہ دے ذریعہ حاصل کردا ا‏‏ے۔

استقرائی منطق وچ جزو تو‏ں کُل د‏‏ی طرف سفر کیتا جاتاا‏‏ے۔ جس د‏‏ی مثال ایہ ا‏‏ے۔ جزو الف = ہندوستان دے کوّے کالے ہُندے ني‏‏‏‏ں۔
جزوب= افغانستان دے کوّے کالے ہُندے ني‏‏‏‏ں۔
جزوج = ایران دے کوّے کالے ہُندے ني‏‏‏‏ں۔
جزود= امریکا دے کوّے کالے ہُندے ني‏‏‏‏ں۔
جزو س= جاپان دے کوّے کالے ہُندے ني‏‏‏‏ں۔
غرض، ايس‏ے طرح جِنّے زیادہ ممکن ہوسکن اجزأ اکھٹا کیتے جاندے نيں تے فیر نتیجہ کڈیا جاندا ا‏‏ے۔ مثلاً مذکورہ بالا استقرائی مقدمہ وچ نناوے فیصد اجزأ ایہ کہندے نيں کہ "کوّا کالا ہوتاہے”۔ چنانچہ نتیجہ کڈیا جائے گا کہ کوّا کالا ہوتاہے۔[۱] یہ تاں سادہ سی مثال سی۔

ہور ویکھو

سودھو

حوالے

سودھو

سانچہ:منطق سانچہ:مثبتیت سانچہ:فلسفہ سائنس