ارہر

اضغط هنا للاطلاع على كيفية قراءة التصنيف ارہر
اسمیاتی درجہ	پرجاتی
جماعت بندی
مملکت:	بوٹا
غير مصنف:	پھلوالے بوٹے
غير مصنف:	Eudicots
غير مصنف:	Rosids
طبقہ:	Fabales
خاندان:	پھلیاں
جنس:	Cajanus
نوع:	C. cajan
سائنسی نام
Cajanus cajan  Ernst Huth   ، ۱۸۹۳
سابق سائنسی نام
‏‏

ارہر (انگریزی: Pigeon pea) پراݨی دنیا وچ رہݨ آݪے پھݪی ٹبر (Fabaceae) دی اک بارہماسی پھݪی اے۔ ارہر نوں دنیا پَعھر وچ استوائی تے نیم استوائی علاقےآں وچ بڑے پیمانے اُتے کاشت کیتا جاندا اے، جیہنوں عام طور تے جنوبی ایشیا، جنوب مشرقی ایشیا، افریقا، جنوبی امریکا تے کریبین وچ کھایا جاندا اے۔ ارہر پروٹین دا اک اہم منبع اے۔

عام نام

ارہر وکھو وکھرے تتھاں، بنا اکھّ والا مٹر، گرمیاں دے ہرے مٹر، جمائیکا وچّ بندو موٹا، لال گرام اتے گنڈل بین، آدِ کئی ناواں نال جاݨیا جاندا اے۔

مول

ارہر اکّ بہمنتوکھی ہندا ہے جو اکّ چھوٹے جہے درخت وچّ ودھ سکدا ہے۔

کجنس کجن - MHNT

ارہر دی کاشت گھٹو-گھٹّ 3,500 سالاں تکّ چلدی اے۔ مول دے کیندر دی سمبھاونا پیندی ہے بھارت، جتھے کِ سبھ توں نزدیکی جنگلی رشتیدار (کجنس گیزانوپھولیا) کھنڈی پودیاں دے جنگلاں وچّ ہندے ہن۔ تکریبن 3400 سال پہلاں (14 ویں سدی بی.سی.) نال ارہر دی پراتتو پراچین (کرناٹک (سنگانکلو) اتے اسدے سرہدی الاکیاں (مہاراشٹر وچّ تلجپر گڑھی اتے اڑیسا دے گوپالپر) وچّ نیولتھک ستھاناں اتے بھارت دے دکھن بھارتی علاقےآں جویں کیرلا، جتھے اس نوں ٹامارا پیئرو کہا جاندا ہے بھارت توں ایہ مشرقی افریقا تے مغربی افریقا گئے۔ اوتھے، ایہ پہلی وار یورپیئن لوکاں دوارا آئی سی، اس لئی اسنوں کانگو پیٹا دا نام پراپت ہویا۔ غلاماں دی وپار دے زریئے، شائد 17 ویں سدی وچّ ایہ امریکی مہاندیپ وچّ آیا۔

کاشت

اجّ، ارہر نوں قدیم تے نویں دنیا دے سارے کھنڈی اتے سیمیٹروپک کھیتراں وچّ سمجھیا جاندا ہے۔ ارہر اکّ بہمنتل قِسم دے ہو سکدے ہن، جس وچّ فسل تنّ توں پنج سالاں تکّ رہِ سکدی ہے (ہالانکِ بیج پیداوار پہلے دو سالاں توں کاپھی گھٹّ رہندی ہے) یا بیج اتپادن لئی سالانا وبھنتا ودھیرے جوگ اے۔

سیمریڈ ٹروپکس وچّ ورکھا نال ورتی ہوئی کھیتی دے کھیت وچّ ارہر اکّ مہتوپورن کمتلی فسل ہے۔ بھارتی اپ-مہاندیپ، پوربی افریقا اتے مدھّ امریکا، اس آدیش وچّ دنیا دے تنّ مکھّ کبوتر مٹر-اتپادک کھیتر ہن۔ ارہر 25 توں ودھّ کھنڈی اتے اپ-اپچارک دیساں وچّ بیجیا جاندا ہے، جاں تاں کسے اکماتر فسل دے روپ وچّ جاں اناج جویں کِ جونی (جونیبولولر)، موتی باجرے (پینسیٹم گولکمّ)، جاں مکی (زیا میس)، جاں ہور پھلیداراں نال ملایا جاندا ہے، جویں کِ مونگ پھلی (اچاریا ہائیپوگائے)۔ Rhizobia دے نال سمیوسائس دے یوگ ہون دا اکّ پھلّ ہون وجوں، ارہر سمیئٹکس نائیٹروجن نردھارن دوارا مٹی نوں ملاؤندا ہے۔

فصلاں دی پیداوار سروت-گریب کساناں دوارا سیمت زمین 'تے کیتی جاندی ہے، جو آم تور تے روائتی میڈیئم اتے لمبے سمیں (5-11 مہینیاں) لینٹرریس نوں ودھاؤندے ہن۔ تھوڑھے سمیں لئی ارہر (3-4 مہینے) بہُ-فسلاں لئی ڈھکویاں ہن. روائتی تور 'تے، کھاداں، پھالتوگن، سنچائی اتے کیٹناشکاں دی گھٹّ ورتوں والی امپٹّ دی ورتوں گھٹّ ہندی ہے، اس لئی موجودا اپج گھٹّ ہندے ہن (اؤست = 700 کِ.گرا. / ہے. فسل دے پربندھن لئی ہن زیادا دھیان دتا جا رہا ہے کیونکِ اہ لاہے وند بھاء تے بہت منگ ہے۔

ارہر بہت سوکے پرتیرودھک ہن، اس لئی 650 ملیمیٹر توں وی گھٹّ بارش والے الاکیاں وچّ ودھیا جا سکدا ہے۔ کینیا دے سوکے-پربھاوی الاکیاں وچّ تنّ سالاں وچّ تنّ سالاں وچّ تنّ سالاں وچّ تنّ وار پھسن توں بائد مکی دی کاشت، اکّ انترراشٹری پوپ رسرچ انسٹیچیوٹ پھار سیمی-آرڈیڈ ٹروپکس (آئی سی آر آئی ایپھّ) دی اگوائی وچّ اکّ سوکا رودھک، پوشٹک بدل وجوں کبوتر مٹر نوں اتشاہت کرنا سی۔ فسل سپھل پراجیکٹاں نے بیجاں دے وپارککرن نوں اتشاہت کیتا، جس نال ستھانک بیج اتپادن اتے ایگرو-ڈیلر نیٹورک دے وترن اتے مارکیٹنگ لئی وکاس نوں اتشاہت کیتا گیا۔ نرمانکرتاواں نوں ہولسیلراں نال جوڑن سمیت اس کمّ نے نیروبی اتے مومباسا وچّ ستھانک اتپادک کیمتاں وچّ 20-25% وادھا کرن وچّ مدد کیتی۔ ارہر دی وپارک مہمّ ہن کساناں نوں موبائیل فوناں توں اتپادک زمین اتے پشوآں دی دولت دی جائداد خریدن دے سمرتھّ بنا رہی ہے اتے غریبی توں باہر جان لئی اوہناں دے رستے کھولھ رہے ہن۔

دنیا وچّ ارہر دا اتپادن انومانت 4.98 ملیئن ٹن 2 ہے۔ بھارت وچّ اس وچوں تکریبن 77% ودھے ہن. افریقا وبھنتا دا ثانوی مرکز اے اتے موجودا سمیں اس وچّ تقریبن 21% وشو اتپادن 1.05 ملیئن ٹن ہے۔ افریکا، ملاوی، تنجانیا، کینیا، موزامبک اتے یوگانڈا وچّ پرمکھّ اتپادک ہن۔ اہ دن پچھمی افریکا وچّ خاس تور تے نائیجیریا وچّ ورتے جان والے جانوراں دی فیڈ دا سبھ توں زروری انگ ہے، جتھے اہ وی ودھیا ہے۔ پتے، پودے، بیج اتے بیج پرکریا دیاں رہند-کھونہد ساریاں کسماں دے پشوآں نوں بھوجن دین لئی ورتے جاندے ہن۔

ورتوں

ارہر دی فصل (سکائے ہوئے مٹر، آٹا، یا ہرے سبزی مٹر) اتے اکّ فورج / کور فصل ہن۔ اناج دے نال ملا کے، ارہر چنگی سنتلت منکھی سالݨ بناؤندے ہن. سکے ہوئے مٹر تھوڑھے سمیں وچّ پھلاں دی تراں بندے ہن، پھر پکائے جاندے ہن، ہرے یا سکے مٹر توں وکھرا سواد۔ صفائی کرن نال سکایا پیاز مٹر دی پاچکتا وی گھٹ جاندی اے، جو پکائے ہوئے سکے مٹراں وچّ گھٹّ رہندی اے۔

ارہر نوں تامل وچّ ٹگری بیل نال جانیا جاندا ہے، ملیالم وچّ ٹووار پریپ، اردو وچّ تور دال، تیلگو وچّ کانشی پپو اتے تامل وچّ تورم پروپپ سبھ توں پرسدھّ دالاں وچوں اکّ ہے، جو کِ زیاداتر شاکاہاری وچّ پروٹین دا مہتوپورن سروت ہے۔ خوراک جنھاں کھیتراں وچّ اہ ودھدا ہے اتھے، تازا نوجوان پودے کھانے وچّ سبزی دے روپ وچّ کھادھے جاندے ہن جویں کِ سامبر ایتھیؤپیا وچّ، نا سرف پھوڑے، بلکِ جوان کمتاں اتے پتے پکائے گئے اتے کھائے گئے ہن۔

پوشٹک تتّ

Pigeon Peas, immature, raw

Pigeon peas in Trinidad and Tobago
غذائی قدر فی ۱۰۰ گرام (۳٫۵ oz)
Energy	۵۶۹ کلوJ (۱۳۶ kcal)
کاربو ہائیڈریٹ	23.88 g
شکّر	3 g
Dietary fiber	5.1 g
چربی	1.64 g
Protein	7.2 g
حیاتین	مقدار %DV†
Thiamine (B1)	35% 0.4 mg
Riboflavin (B2)	14% 0.17 mg
Niacin (B3)	15% 2.2 mg
پینٹوتھینک تیزاب	14% 0.68 mg
Vitamin B6	5% 0.068 mg
فولک تیزاب	43% 173 μg
Choline	9% 45.8 mg
حیاتین ج	47% 39 mg
Vitamin E	3% 0.39 mg
Vitamin K	23% 24 μg
Minerals	مقدار %DV†
Calcium	4% 42 mg
Iron	12% 1.6 mg
Magnesium	19% 68 mg
Manganese	27% 0.574 mg
فاسفورس	18% 127 mg
Potassium	12% 552 mg
Sodium	0% 5 mg
جست	11% 1.04 mg
Link to USDA Database entry Values for Choline, Vit. E/K available
Units μg = microgram • mg = کلوگرام IU = International unit
†Percentages are roughly approximated using US recommendations for adults. Source: USDA Nutrient Database

Pigeon peas, mature, raw

Seeds of the pigeon pea
غذائی قدر فی ۱۰۰ گرام (۳٫۵ oz)
Energy	۱٬۴۳۵ کلوJ (۳۴۳ kcal)
کاربو ہائیڈریٹ	62.78 g
شکّر	n/a
Dietary fiber	15 g
چربی	1.49 g
Protein	21.7 g
Tryptophan	212 mg
Threonine	767 mg
Isoleucine	785 mg
Leucine	1549 mg
Lysine	1521 mg
Methionine	243 mg
Cystine	250 mg
Phenylalanine	1858 mg
Tyrosine	538 mg
Valine	937 mg
Arginine	1299 mg
Histidine	774 mg
Alanine	972 mg
Aspartic acid	2146 mg
Glutamic acid	5031 mg
Glycine	802 mg
Proline	955 mg
Serine	1028 mg
Hydroxyproline	0 mg
حیاتین	مقدار %DV†
Thiamine (B1)	56% 0.643 mg
Riboflavin (B2)	16% 0.187 mg
Niacin (B3)	20% 2.965 mg
پینٹوتھینک تیزاب	25% 1.266 mg
Vitamin B6	22% 0.283 mg
فولک تیزاب	114% 456 μg
Choline	0% 0.000000 mg
حیاتین ج	0% 0 mg
Vitamin E	0% 0.000000 mg
Vitamin K	0% 0.000000 μg
Minerals	مقدار %DV†
Calcium	13% 130 mg
Iron	40% 5.23 mg
Magnesium	52% 183 mg
Manganese	85% 1.791 mg
فاسفورس	52% 367 mg
Potassium	30% 1392 mg
Sodium	1% 17 mg
جست	29% 2.76 mg
Link to USDA Database entry Values for Choline, Vit. E/K unavailable
Units μg = microgram • mg = کلوگرام IU = International unit
†Percentages are roughly approximated using US recommendations for adults. Source: USDA Nutrient Database

Essential Amino Acid	Available mg/g of Protein	Min. Required mg/g of Protein
Tryptophan	9.76	7
Threonine	32.34	27
Isoleucine	36.17	25
Leucine	71.3	55
Lysine	70.09	51
Methionine+Cystine	22.7	25
Phenylalanine+Tyrosine	110.4	47
Valine	43.1	32
Histidine	35.66	18

ارہر وچّ پروٹین دے اچّ پدھر ہندے ہن اتے مہتوپورن ایمینو ایسڈ methionine, lysine، تے ٹرائیٹرفون ہندا اے۔

ہیٹھاں دتی سارنی ارہر دی کاڈھی بیج دے اندر انیک ایسڈ دے پوشک پدارتھ پدارتھ دی سمپورنتا درساؤندی اے۔

حوالے