احمد علی کوہزاد
احمد علی کوہزاد (١٣٦٢ ہجری شمسی) اک افغان تریخ دان تے مصنف سی۔
بدقسمتی توں ، اسيں اس صورت حال وچ جی رہے نيں جتھے اک طرف اسيں کوہزاد جداں قومی تریخ دان تے محقق توں محروم نيں تے دوسری طرف سانوں بہت سارے لوکاں توں قلم تے کاغذ ملیا اے جو قومی مفاد دی پروا نئيں کردے نيں۔ بچاندا نئيں اے۔ اس دے علاقائی ، لسانی تے گراوہی مفادات نے اس اُتے سیاہ سایہ ڈال دتا اے تے تاریخی تحریراں دی سرخی دے تحت اوہ اس طرح دے شیطانی پروپیگنڈے پھیلا رہے نيں جو نہ صرف تاریخی اصولاں توں متصادم اے ، بلکہ ملک دے اشرافیہ وچ منافقت تے برائی وی اے۔ بختیار نے زہر چھڑک دتا۔ مینوں امید اے کہ ميں نے انہاں دی وفات دی 23ويں برسی دے موقع اُتے (افغان علمائے کرام دے نقطہ نظر سے) اپنے عظیم تے مقدس روح دے ذریعہ استاد کوہزاد دے پیروکار تے مددگار دی حیثیت توں اپنا فرض ادا کيتا اے۔ وچ اک مختصر مضمون شائع کرنے دی تیاری کر رہیا ہون۔
مرحوم امیدوار دے مطابق ، ماہر تعلیم محمد ابراہیم عطائی ، اک مشہور تریخ دان ہونے دے علاوہ ، استاد کوہزاد وی اک مشہور ماہر افسانہ نگار نيں۔ کوہزاد مرحوم دے سب توں اہم علمی تے قابل قدر کم وچوں اک افغانستان دی قدیم تریخ تے اس وچ آریاں دی معاشرتی زندگی تے قبائلی ڈھانچے اُتے اک وسیع بحث اے ، جو اس وقت قابل قدر سی تے ہن ودھ چکی اے۔ تے فیر لکھدا اے : مرحوم کوہزاد افغانستان دی قدیم تریخ وچ بہت سارے دلچسپ سائنسی مواد رکھدے نيں تے انہاں دا لکھنے دا انداز قارئین نوں تریخ وچ پِچھے رہنے والے سنہری دور تے رہتل دی یاد دلاندا اے۔
پروفیسر ڈاکٹر جلال الدین صدیقی مرحوم دے مطابق ، تریخ کوہستان دے میدان وچ دستاویزات دی طرف استاد کوہزاد دی توجہ اک قابل قدر خصوصیت اے۔ مرحوم کوہزاد ملک وچ تریخ نگاری دے شعبے دے سب توں زیادہ متاثر کن محقق نيں۔ : (ہر قوم دی معاصر تریخ دی تریخ تے قومی لکیری خاندانی دستاویزات نوں لکھنا جو یورپی باشندے (خاندانی دستاویزات) کہندے نيں زیادہ اہم اے تے عصری تریخ دی اساس زیادہ ترقی یافتہ اے ، لیکن جتھے تک انہاں دستاویزات دا وجود ضروری اے
مرحوم سر محقق دوست شنوائی استاد کوہزاد دے بارے وچ لکھدے نيں : جدوں سال ١٣٢٥ وچ استاد کوہزاد (ابتدائی افغانستان دی تریخ) دو جلداں وچ شائع ہويا تاں واقعتا ایہ اک بہت وڈا کم سی۔ وقت تے قدیم تریخ دی دھول توں قیمتی معلومات حاصل کيتیاں تے اپنے ہم وطناں دے سامنے رکھ داں جس نوں اسيں وڈی عزت توں دیکھدے نيں۔
استاد مایل ہروی دے مطابق ، استاد کوہزاد اک تریخ دان نيں جنھاں نے اپنیاں تحریراں وچ قارئین نوں ملک دی قدیم تریخ دے بارے وچ روشنی پائی اے۔ : جس طرح اک مؤرخ قدیم یادگاراں تے یادگاراں ، گہری پتھر دیاں گولیاں تے خوبصورت قدیم تے قدیم تصنیفات تے مینگارڈ دے ہور تاریخی مظاہر تے اس دی امنگاں توں برآمد ہونے والے نمونے دے گہرے تے دلچسپ نظارے دے حامل ، ايسے وچ کوئی شک نئيں کہ کوہزاد اک مورخ دی طرح اے۔ شیشے تے فہما وچ بنیش خش را تے ایمن نگریش بولی جاندی اے۔
زلمی ہیوالمل ملک کوہزاد دے نامور ادیب ، ملک دی موجودہ تے آنے والیاں نسلاں دا مورخ سمجھدے نيں۔ : استاد احمد علی کوہزاد ساڈے ملک دی معاصر سبھیاچار وچ اک چمکدار شخصیت نيں۔ اس دی تحقیق تے دریافت ملک دی قدیم تے جدید تریخ دے بوہت سارے تاریک حصےآں نوں روشن کرنے وچ انمول ثابت ہوئے گی۔ کوہزاد مرحوم نے اپنے درجناں تاریخی ، جغرافیائی تے آثار قدیمہ دے کماں تے سینکڑاں مضامین وچ ، افغانستان دی تریخ تے قدیم جغرافیہ دے بارے وچ ایداں دے نکات دی نشان دہی دی اے جو شاید ہور افغان مورخین دیاں تحریراں وچ شائع ہوسکدیاں نيں یا ننيں۔ جے ایہ آ جاندا تاں ایہ مرحوم کوہزاد دے حوالہ توں لکھیا جاندا۔
ملک دے اک مشہور مصنف محمد اکبر شورماچ دے مطابق ، استاد کوہزاد نورستان دے اک عظیم اسکالر منے جاندے نيں۔ : استاد کوہزاد ، اپنے خصوصی ہتھ توں ، عوام ، وطن تے تریخ دے نال اپنی خصوصی دلچسپی تے پیتار توں ، تاریخی وطن تے لوکاں دی شناخت ، جدوجہد کرنے دے قابل سن ، افغانستان نوں ایشیا دے وسط وچ واقع قدیم تے قدیم ترین توپاں وچوں اک دے طور اُتے متعارف کروانا تے ثابت کرنا۔ . . . استاد کوہزاد پیرامان نورستان جداں ملک دے مصنفاں تے محققاں نے لکھیا ، تحقیق نئيں کيتی یا اس دی پیروی نئيں کيتی۔ ساڈے ملک دے اسکالر تے مؤرخ ، اپنی گہری تے خصوصی ماخذات ، خونی ، تاریخی اعزازات تے نورستان دے عوام دی زندگی دے ہور پہلوآں دے نال ، انہاں دے حوالے وچ ، اک رخ دی حیثیت توں ، تقابلی تے آزادانہ طور اُتے ، بہت تاریخی تے معاشرتی اہمیت دا حامل اے۔
رسول باوری استاد کوہزاد نوں ملک دے اک مشہور ماہر آثار قدیمہ دی حیثیت توں پہچاندے تے لکھدے نيں : استاد کوہزاد تے افغانستان وچ آثار قدیمہ دے تحقیقی عمل دا کوہزاد دے ناں دے بغیر افغانستان وچ آثار قدیمہ دی تحقیق دے آغاز دے درمیان اس طرح دا تعلق اے۔
کابل یونیورسٹی دے پروفیسر شاہ محمود محمود دے مطابق ، کوہزاد مشہور تاریخی جغرافیہ نگار تے نوجوان محققاں دے لئی اک بہترین رہنما نيں۔ : استاد کوہزاد پیرا مون دے بوہت سارے مضامین تے مضامین جغرافیائی اعتبار توں تاریخی نيں جو انتہائی قابل قدر نيں۔ . . استاد کوہزاد نے مختلف خطےآں وچ مختلف خطوط دے استعمال نوں ظاہر کيتا اے۔ پہلے باب وچ ، حصہ سوم نے جغرافیہ دے موضوع اُتے تبادلہ خیال کيتا اے تے اس وچ زمین دے سولہ پلاٹاں اُتے بحث کيتی اے جو تریخ ، جغرافیہ ، آریائی ہجرت ، رہتل یا اس دی اہمیت دے نقطہ نظر توں انتہائی اہمیت دے حامل نيں۔ تے استاد کوہزاد اینرا نے ضروری وضاحت کيتی اے۔
اکیڈمی آف سائنسز آف افغانستان دے ارکان ، محقق میر احمد گربیز نے استاد کوہزاد نوں قدیم آریائیاں دی لوک داستاناں اُتے اک عظیم محقق کہیا۔ : موجودہ تے افغانستان دے قومی تے علاقائی مسائل دے حل تلاش کرنے دے لئی جرگہ اک اہم ادارہ وی اے۔ طاقتور مورخ کوہزاد نے اپنی صلاحیت دے مطابق آریائی دور دے جرگاں دا مطالعہ کيتا اے تے ایہ ظاہر کيتا اے کہ انہاں نے انہاں نوں مختلف مسائل حل کرنے دے لئی استعمال کيتا۔ تاریخی تحریراں نوں تاریخی تحریر دا اک بہت وڈا ذریعہ سمجھیا جاندا اے۔ استاد کوہزاد نے افغانستان دی قدیم تریخ تے خاص طور اُتے آریاں تے انہاں دی رہتل دے بارے وچ تمام ماداں دی نشان دہی انہاں تہذیباں توں چھوٹی تحریراں دی بنا اُتے دی اے۔
پروفیسر ڈاکٹر خالق رشید ، کابل یونیورسٹی دے سابق لیکچرر ، استاد کوہزاد مرحوم نوں پشتو بولی دی اصل دے حوالے توں اک مشہور تے معزز اسکالر مندے نيں۔ : ساڈے ملک وچ مٹھی بھر افراد تے مورخین موجود نيں ، لیکن جے اسيں فیر وی انگلیاں دی تعداد وچ اپنے ملک تے تریخ دا انتخاب کردے نيں تاں ، وچ سمجھدا ہاں کہ استاد کوہزاد دے ناں تے یاد نوں ترجیح دتی جانی چاہیے۔ وصول کردا اے۔ اس دی وجہ ایہ اے کہ انہاں نے اپنے تاریخی مضامین وچ قومی تریخ لکھنے دے تمام عناصر اُتے غور کيتا اے۔ واقعات تے واقعات نوں اک حقیقی مورخ سمجھیا جاندا اے تے خطوط وچ اوہ اپنے قومی کردار نوں نظرانداز نئيں کردا اے۔ کوہزاد کسی قوم دا نئيں ، اک قوم دا مورخ اے۔ کوہزاد دا قومی کردار تریخ نگاری دے میدان وچ اس قدر دلچسپ اے کہ ایہ واقعتا قوم دا حقیقی عکس اے۔
حوالے سودھو
افغانستان دی قدیم تریخ وچ کچھ نسلی گرافک تے افسانوی اصطلاحات دے ڈھانچے دے بارے وچ اک مختصر تعبیراندی مطالعہ۔ ياد نامہ کوہزاد . ١٣٦٧ .
3- استاد کوہزاد دی دستاویزات دی اہمیت۔ الا لودین صدیقی۔ ياد نامہ کوہزاد . ١٣٦٧ .
3- استاد کوہزاد دی تخلیقات وچ گرام لفظ دی جڑاں تے معنی۔ چیف محقق دوست شنواری۔ ياد نامہ کوہزاد . ١٣٦٧ .
2- پیرامون نثر تحریر استاد کوہزاد۔ مایل ہروی ياد نامہ کوہزاد . ١٣٦٧ .
2- غرغشت یاگرشاسپ۔ زلمی ہیواد مل۔ ياد نامہ کوہزاد . ١٣٦٧.
3- نورستان دے بارے وچ کوہزاد دا مطالعہ۔ محمد اکبر شورماچ۔ ياد نامہ کوہزاد . ١٣٦٧ .
3- کوہزاد تے آثار قدیمہ۔ رسول باوري۔ياد نامہ کوہزاد . ١٣٦٧ .
3- کوہزاد دے کماں وچ جغرافیائی تے تاریخی گفتگو۔ شامحمود محمود۔ ياد نامہ کوہزاد . ١٣٦٧ . .
کوہزاد دیاں تحریراں وچ آریائی لوک داستاناں۔ محقق نور احمد گوربز۔ ياد نامہ کوہزاد . ١٣٦٧ ..
2- پشتو بولی دی اصل تے کوہزاد دی تحقیق۔ خالق رشید۔ياد نامہ کوہزاد . ١٣٦٧ . .