وکیپیڈیا

ابتدائی مغل سکھ جنگاں

مغل-سکھ لڑائیاں دی شروعات
بسلسلہ مغل-سکھ یدھ

گرو ہرگوبند مغل سپاہیاں نال لڑدے ہوئے
تاریخ۱۶۲۱-۱۶۵۳
مقامپنجاب
نتیجہ سکھاں دی جت
محارب
اکال فوج (سکھ)
مدد کیتی
کانگڑا راج		 مغل راج
کمانڈر اور رہنما
سکھ گروآں
Guru Hargobind
Guru Har Rai
سکھ جرنیل
Tyag Mal
Baba Praga
Bhai Mathura
Bhai Parasram ⚔
Bhai Saktu ⚔
Bhai Bidhi Chand
Bhai Mokal
Bhai Jattu
Bhai Jagna
Bhai Singha ⚔
Bhai Mohna ⚔
Bhai Kalyana
Bhai Kirat Bhatt
Bhai Bhanno ⚔
Bhai Peda Das ⚔
Rao Balllu ⚔
Bhai Jetha ⚔
Bhai Jati Mal (زخمی)
Bhai Amiya
Bhai Mehar Chand
Baba Gurditta
Bhai Lakhu ⚔
Bhai Desu ⚔
Bhai Sohela ⚔
Bhai Gaura
Assisted by
Rai Jodh (زخمی)		 مغل بادشاہ
Jahangir I
Shah Jahan I
مغل وزیر
Ghulam Rasul Khan (زخمی)
Kale Khan ⚔
Qutab Khan ⚔
Abdul Khan ⚔
Lala Beg ⚔
مغل جرنیل
Nabi Bakhsh ⚔
Mohammad Khan ⚔
Bairam Khan ⚔
Balwand Khan ⚔
Ali Bakhsh ⚔
Iman Bakhsh ⚔
Nabi Bakhsh ⚔
Karim Bakhsh ⚔
Ratan Chand ⚔
Karam Chand ⚔
Mukhlis Khan ⚔
Shamas Khan ⚔
Murtaza Khan ⚔
Mustafa Khan ⚔
Anwar Khan ⚔
Sultan Beg ⚔
Sayyad Muhammad ⚔
Kamar Beg ⚔
Kasam Beg ⚔
Samas Beg ⚔
Kabul Beg ⚔
Painda Khan  ⚔
Anwar Khan ⚔
Azmat Khan ⚔
Khoja Anwar ⚔
Ahmad Khan ⚔
Fateh Khan ⚔
Zafat Khan
Jamal Khan
Muhammad Yarbeg Khan ⚔
ہلاکتیں اور نقصانات
1,900+-2,200+[۱][۲][۳]
500 Kangra Soldiers[۲]		 107,100+-153,100+[۴][۵][۳][۶][۲][۷][۸]

شروعاتی مغل-سکھ لڑائیاں ۱۶۲۱ توں ۱۶۵۳ تک پنجاب وچ مغلاں اتے سکھاں وچکار لڑیاں گئیاں لڑائیاں دا اکّ گروہ سی۔

پرستاونا سودھو

گرو ارجن دیو نے اپنے پتر ہرگوبند نوں جوانی وچ ہی جنگی سکھلائی حاصل کرن دی صلاح دتی سی۔ [۹] مغل بادشاہ جہانگیر ولوں گرو ارجن دیوَ جی دے پھانسی توں بعد، اکال فوج ۱۵ جون ۱۶۰۶ نوں اکال بنگے دی پوترتا دے ویلے ہی ہوند وچ آئی سی [۱۰] [۱۱] [۱۲] اکال فوج سکھاں دی فوج بن گئی اتے اس دا مکھ دفتر امرتسر وچ سی۔ [۱۳] گرو ہرگوبند جی دی فوج دی گنتی وچ تیزی نال وادھا ہویا اتے سکھ گرو ہرگوبند جی نوں "سچے پاتشاہ" کہن لگے۔ امرتسر دے باہر اکّ قلعہ بنایا گیا سی اتے گرو ہرگوبند جی نے اکال تخت وچ اپنا دربار قائم کیتا سی۔ [۱۴] [۱۵] گرو ہرگوبند جی نوں آخرکار دلی بلایا گیا جتھے اوہ جہانگیر نال شکار کرن گئے۔ دوویں نیڑے ہو گئے اتے اکٹھے آگرہ چلے گئے۔ [۱۶] ۱۶۰۹ وچ اسنوں بادشاہ ولوں ووادت کارناں کرکے گوالیئر دے قلعے وچ قید کر دتا گیا سی۔ [۱۷] گرو ہرگوبند جی نوں آخرکار چھڈّ دتا گیا اتے ۵۲ راجپوت راجیاں نوں اپنے نال جان دتا گیا۔ [۱۸] اپنی رہائی توں بعد گرو ہرگوبند نے اکال فوج نوں ہور مضبوط کردے ہوئے جہانگر نال دوستانہ تعلق بنائے رکھے۔ [۱۷]

مغل گورنر دے خلاف لڑائی سودھو

سن ۱۶۲۱ وچ گرو ہرگوبند جی نے اپنی فوج نال روحیلا شہر بناؤنا شروع کیتا جس نوں ہرگوبندپور وی کیہا جاندا ہے۔ اتھے بھگوان داس گہرائی نامک اکّ مقامی جگیر، جو گرو ارجن دیوَ جی دے ساکے وچ چندو نال متعلق سی، نے سکھ گروآں دے خلاف نندن یوگ ٹپنیاں کیتیاں۔ اس لئی اس دی قتل کر دتی گئی۔ چندو دے دو پتراں، رتن چند اتے کرم چند، نے ایہہ سنیا اتے جالندھر دے گورنر عبدل خان نوں فوج بھیجن دی اپیل کیتی۔ عبدل خان سہمت ہو گیا اتے ۱۵٬۰۰۰ دی فوج اکٹھی کر لئی۔ فوج دے جرنیل سن: عبدل خان، نبی بخش، محمد خان، بیرم خان، بلوند خان، علی بخش، ایمان بخش، نبی بخش، کریم بخش، رتن چند اتے کرم چند۔ علی اتے نبی بخش عبدل خان دے پتر سن۔ اوہناں جلدھار توں روحیلا تک مارچ کیتا۔ سکھ گنتی وچ گھٹ سن۔ سخت لڑائی ہوئی۔ ایہہ لڑائی سکھاں دی جت نال سماپت ہوئی اتے ہریک مغل جرنیل ۱۴٬۰۰۰ سپاہیاں سمیت ماریا گیا۔ سکھاں نے بھائی پرسرام اتے بھائی سکتو نوں گوا دتا۔ اوہ اکال فوج دے دو جرنیل سن۔ [۱۹] [۲۰] [۲۱] [۴]

شاہ جہاں خلاف لڑائیاں سودھو

گرو ہرگوبند جی اتے اکال فوج دی پہلی لڑائی توں بعد ۱۳ سالاں تک کوئی رجھیویں نہیں ہوئے۔ شاہ جہاں ۱۶۲۷ وچ بادشاہ بنیا۔ شاہ جہاں نے سکھاں خلاف نجی دلچسپی لئی۔ اوہ اسہنشیل سی۔ شاہ جہاں نے لاہور دے اکّ گردوارے نوں ڈھاہ دتا اتے اتھے اکّ مسجد بنوائی۔ [۲۲] 1632 وچ شاہ جہاں دی نویں مذہبی پالیسی ایہہ یقینی بناؤنا سی کہ اسلام توں علاوہ کوئی وی دھرم پرچار نہ کرے اتے کسے وی نویں بنے غیر-اسلامی مندراں نوں نشٹ کرے۔ [۲۳] اس سبھ نے سکھاں اتے مغلاں وچکار تناء ودھایا۔

امرتسر دی لڑائی سودھو

۱۶۳۴ وچ شاہ جہاں امرتسر دے نیڑے شکار کر رہا سی۔ اس دا اکّ باز سکھاں نے لے لیا۔ شاہ جہاں دے سپاہیاں نے سکھ نوں باز سونپن دی منگ کیتی، پر اوہناں نے انکار کر دتا۔ اکّ جھڑپ ہوئی جس وچ دو مغل مارے گئے اتے شکاری دل دا آگوُ، فوج دار؉ غلام رسول خان زخمی ہو گیا۔ [۲۴] بادشاہ پہلاں ہی سکھاں نوں کچلنا چاہندا سی اتے اس حادثہ نوں گرو دے خلاف فوج بھیجن دے بہانے وجوں ورتیا گیا سی۔ [۲۵]

شاہ جہاں نے مخلص خان دے ماتحت ۷۰۰۰ سپاہی امرتسر اتے حملہ کرن لئی بھیجے۔ مخلص خان نال شمس خان، مرتضیٰ خان اتے مصطفے خان شامل ہوئے۔ وساکھی والے دن لڑائی شروع ہوئی۔ مغل فوج نے حیرانی نال حملہ کر دتا۔ سکھ گرو ہرگوبند جی دی بیٹی دے ویاہ دی سکیم بناؤن وچ رجھے ہوئے سن اتے لڑائی لئی تیار نہیں سن۔ [۲۶] صرف ۷۰۰ سکھ سپاہی سن۔ [۲۷] امرتسر دی لڑائی دو دناں دی لڑائی سی۔ پہلے دن مغلاں نے مٹی دے قلعے لوہگڑھ اتے حملہ کیتا۔ گڑی وچ ۲۵ سکھ سن۔ سکھاں نے لکڑ دیاں توپاں دی ورتوں کیتی اتے انت تک لڑدے رہے۔ اوہناں نے فوجیڑے مغلاں نوں مار دتا، پر مارے گئے اتے مغلاں نے لوہگڑھ نوں جت لیا۔ [۲۸] [۲۹] مغلاں نے گرو ہرگوبند جی دے گھر 'تے حملہ کیتا، پر ایہہ خالی سی اتے اوہ پچھے ہٹ گئے۔ دوجے دن پھر لڑائی شروع ہو گئی۔ بھائی بھنو اکال فوج دے انچارج سن۔ اوہ لڑائی وچ ماریا گیا سی۔ گرو ہرگوبند جی نے پھر فوج دی اگوائی کیتی۔ اسنے مخلص خان نوں مار دتا۔ [۳۰] 7,000 دی سمچی مغل فوج ماری گئی۔ [۲۷] [۳۱] اس لڑائی نے سکھاں نوں جائز ٹھہرایا اتے مغل اجتتا دے وچاراں نوں نشٹ کر دتا۔ [۳۰]

لہرا دی لڑائی سودھو

گرو ہرگوبند صاحب امرتسر توں کرتارپور چلے گئے۔ پھر اوہناں نے مالوے وچ پرچار دورہ شروع کیتا۔ [۲۵] سکھاں نال ہوئے نقصان دا بدلہ لین لئی شاہ جہاں نے اکتوبر ۱۶۳۴ وچ گرو ہرگوبند جی دے دو گھوڑے ضبط کر لئے۔ گھوڑے لاہور دے قلعے وچ رکھے گئے سن۔ بھائی بدھی چند نے دوویں گھوڑے واپس لے لئے اتے گرو جی کول واپس لے آئے۔ [۲۷]  [۲۵] کاگڑا دا راجا رائے جودھ اس ویلے گرو ہرگوبند جی دے نال سی۔ [۲۷] گھوڑیاں دے غائب ہون دی خبر سن کے شاہ جہاں نوں غصہ آیا۔ اسنے نجی طور 'تے گرو دے خلاف اکّ مہم چلاؤن دی سکیم بنائی۔ اس نوں وزیر خان نے اس بارے گل کیتی سی۔ شاہ جہاں نے پچھیا کہ گرو ہرگوبند دا ساہمنا کرن دی ہمت کس دی ہے؟ قابل دا گورنر لالا بیگ اٹھیا۔ گرو ہرگوبند نوں اپنے ماتحت کرن لئی اس نوں اعزاز دے پوشاک اتے ۳۵٬۱۰۰ توں ودھ فوجاں دتیاں گئیاں۔ اوہ اپنے نال ۴ ہور جرنیلاں نوں لے کے آیا: اسدا بھرا، کمر بیگ، کمر دے دو پتر، قاسم بیگ، اتے شمس بیگ اتے لالا دے بھتیجے قابل بیگ۔ [۲۷] مغل جرنیلاں نے اکّ تیز جت دی اچھا وچ اتے وڈے انعاماں دے وعدے نال پنجاب دی اتینت، ہڈیاں-ٹھنڈھیاں سردیاں وچ اپنے سپاہیاں نوں گرو دے تھاں ول لگاتار مارچ کیتا۔ [۲۷] گرو ہرگوبند جی نے ایہہ سن کے اپنی فوج تیار کیتی۔ گرو ہرگوبند جی دی فوج وچ کانگڑا دے ۱٬۰۰۰ سپاہیاں ولوں مدد حاصل ۳٬۰۰۰ سکھ شامل سن۔ گرو جی دی فوج نے اکّ جنگل وچ اتے اکّ جھیل دے آلے دوآلے ڈیرا لایا ہویا سی۔ [۳۲] [۳] لڑائی توں پہلاں لالا بیگ نے حسین خان ناں دا جاسوس بھیجیا۔ حسین خان نے گرو ہرگوبند جی دی فوج بارے جانکاری دتی اتے اوہناں دی بہادری دی وی تعریف کیتی۔ اس نال لالا بیگ نوں غصہ آیا جس نے اس نوں برخاست کر دتا۔ حسین خان پھر گرو ہرگوبند جی کول گیا اتے اس نال مل گیا۔ اسنے گرو ہرگوبند جی نوں مغل فوج بارے سوہ حاصل کیتی۔ کیہا جاندا ہے کہ گرو ہرگوبند نے حسین خان نوں اسیس دتی سی۔ گرو ہرگوبند جی نے اس نوں کیہا کہ اوہ لالا بیگ دی تھاں قابل دا اگلا گورنر بنیگا۔ [۲۷] [۳]

لڑائی شروع ہو گئیسانچہ:Fraction15 اکتوبر، ۱۶۳۴ نوں سورج ڈبن توں گھنٹے بعد۔ لالا بیگ نے کمر بیگ نوں ۷۰۰۰ سپاہیاں نال اگے بھیجیا سی۔ کمابر بیگ اتے اسدی فوج نوں حسین خان نے دیکھیا جسنے گرو ہرگوبند اتے رائے جودھ نوں اطلاع دتی۔ رائے جودھ اپنی ۱٬۰۰۰ دی فوج نال اگے ودھیا۔ اوہناں نے کمر بیگ دی فوج 'تے دوروں ہی تیراں اتے ماچس دیاں گولیاں نال حملہ کیتا۔ ہنیرے دے بھلیکھے وچ کمر بیگ دی فوج آپس وچ لڑ پئی۔ کمر بیگ نوں رائے جودھ نے مار دتا اتے ۷۰۰۰ دی پوری فوج ۱ گھنٹے ۱۲ منٹ دے اندر مار دتی گئی۔ [۳] [۲۷] سورج چڑھدے ہی لالا بیگ دیاں لاشاں دکھائی دتیاں۔ کمر بیگ دے پتر سمس بیگ نے کیہا کہ اوہ اگے ودھیگا اتے سکھاں نوں مار دیویگا۔ اسنے ۷٬۰۰۰ سپاہیاں نال مارچ کیتا۔ گرو ہرگوبند اتے حسین خان دوروں ہی دیکھدے سن۔ حسین خان نے گرو جی نوں سمس بیگ دے خلاف اکّ طاقتور جنگجو بھیجن دی سفارش کیتی۔ گرو ہرگوبند جی نے بدھی چند نوں ۵۰۰-۱۵۰۰ سپاہیاں نال بھیجیا۔ دوویں دھراں آپس وچ ملیاں اتے لڑیاں۔ ایہہ لڑائی ۱ گھنٹہ ۳۰ منٹ تک چلی۔ بدھی چند نے سمس بیگ نوں ادھا کٹّ دتا اتے اسدی ساری فوج مار دتی گئی۔ [۳] [۲۷] لالا بیگ نے اگے قاسم بیگ نوں بھیجیا، جسدا بھرا اتے پتا ہن تک ۷٬۰۰۰ سپاہیاں نال ماریا جا چکا سی۔ گرو ہرگوبند جی نے بھائی جیٹھا جی نوں ۵۰۰ سپاہیاں نال بھیجیا۔ دوویں دھراں آہمو-ساہمنے ہو گئیاں۔ پھورساں وچ کوئی تنظیم نہیں سی۔ قاسم بیگ اتے اسدی فوج بھائی جیٹھا دی پوری فوج دے نال-نال مر گئی اتے اوہ اکلاّ بچیا۔ لالا بیگ نے ہن جنگ دے میدان وچ آؤن دا فیصلہ کیتا۔ اس نے جیٹھا نوں مارن لئی ۴۰۰۰ سپاہی بھیجے۔ اوہناں نے جیٹھا نوں گھیر لیا اتے تیر، گولیاں اتے برچھے چلا ئے اتے جیٹھا نے سبھ نوں روک دتا۔ جیٹھا نے ۴۸ منٹاں وچ سبھ نوں مار دتا۔ کیہا جاندا ہے کہ ایہہ خون دا اکّ پول ہے. [۲۷] [۳]

لالا بیگ جنگ دے میدان وچ آ گیا اتے جیٹھا جی نال لڑائی شروع کر دتی۔ بیگ نے تیر چلا ئے اتے اوہ جیٹھا نے کٹے۔ اکّ لمبی سخت لڑائی ہوئی۔ بیگ دی تلوار ادھی کٹّ دتی گئی۔ جیٹھا نے نہتھے کسے نوں مارن توں انکار کردیاں اپنی تلوار دور سٹّ دتی۔ اوہ اکّ دوجے نوں لتاں-مکے مارن لگے۔ جیٹھا بیگ نوں زمین 'تے پہلوان کرن دا پربندھ کردا ہے اتے اسنوں زمین 'تے چھڈّ دندا ہے۔ زمین 'تے اکّ تلوار لبھو اتے اسنوں چقو. جیٹھا بیگ نوں مکا ماردا ہے اتے اسنوں حیران کردا ہے۔ جویں ہی جیٹھا اگے ودھدا ہے، بیگ نے جیٹھا دے سر وچ وار کیتا اتے اسدا سر وڈھّ دتا۔ [۳] جیٹھا جی دے آخری شبد “ واہگورو ” کہے جاندے ہن۔ [۲۷] لالا بیگ ۳٬۰۰۰ فوجاں نال اگے ودھن توں بعد۔ فوجاں دا ساہمنا جاتی ملّ نال ہندا ہے جو اکلے لڑدا ہے۔ اوہ لالا بیگ دے تیر نال لگن توں پہلاں کئیاں نوں مار دندا ہے۔ گرو ہرگوبند جی جنگ دے میدان وچ داخل ہوئے اتے لالا بیگ نال لڑائی کیتی۔ گرو نے اپنے گھوڑے نوں گولی مار دتی اتے اوہ پیدل ہی لڑدے ہن۔ بیگ دے سارے حملے ناکام ہو گئے اتے گرو جی نے اکّ ہی جھٹکے وچ بیگ دا سر وڈھّ دتا۔ [۲۷] [۳] قابل بیگ، مغل فوج دا اکلوتا باقی بچیا ہویا جرنیل، باقی بچے سپاہیاں نال تیزی نال اگے ودھدا ہے۔ حسین خان نے گرو ہرگوبند جی نوں سوچت کیتا۔ بدھی چند، رائے جودھ اتے جاتی ملّ، جیہناں نوں ہوش آ گئی سی، نے قابل بیگ دا خلاف کیتا۔ اوہناں نے ہن دی چھوٹی مغل فوج وچ تباہی مچائی۔ قابل بیگ نے تن سکھ جرنیلاں نوں تیراں نال زخمی کر دتا۔ [۲۷] قابل بیگ نے وی گرو ہرگوبند اتے تیر چلا ئے جس نال اسدا گھوڑا ماریا گیا۔ [۳] قابل بیگ نے گرو جی اتے کئی وار کیتے جیہناں نوں روک دتا گیا۔ گرو ہرگوبند جی نے قابل بیگ دا سر وڈھّ دتا اتے لڑائی جت لئی۔ [۲۷] 1,200 سکھ اتے کانگڑے دے ۵۰۰ سپاہی مارے گئے۔ ۳۵٬۰۰۰ مغل مارے گئے اتے ۱۰۰ مغلاں نوں پھڑ لیا گیا۔ ۱۰۰ جلدی ہی رہاء ہو گئے اتے حسین خان دے نال لاہور چلے گئے۔ حسین خان قابل دا نواں گورنر بنیا۔ [۳] [۲۷]

کرتارپور دی لڑائی سودھو

لہرا پنڈا خان دی لڑائی توں بعد گرو ہرگوبند جی دی فوج دے اکّ پٹھان جرنیل، اکال فوج نے گرو جی نوں دھوکھا دتا اتے مغلاں دا ساتھ دتا۔ اسنے شاہ جہان نوں گرو ہرگوبند جی دے خلاف فوج بھیجن لئی مناؤن وچ کامیاب ہو گیا۔ شاہ جہان نے پیشاور دے گورنر کالے خان دی کمان ہیٹھ اکّ مہم بھیجی جس دے بھرا مخلص خان نوں امرتسر دی لڑائی وچ گرو ہرگوبند ولوں ماریا گیا سی۔ [۳۳] اس نال قطب خان، (قطب جاں قطب، جالندھر دا فوج دار؉ ) کوہجا انور اتے پیادہ خان شامل ہوئے۔ [۳۳] [۳۴] پانڈا دے نال اوہناں دا جوائی اسمان خان وی موجود سن۔ [۲۷] [۳۵] اوہناں نوں اکّ فوج دتی گئی جسدی گنتی 52,000 [۳۶] [۲۷] -100,000 سی۔ [۳۳] [۳۴] لڑائی شروع ہون توں پہلاں گورو ہرگوبند جی دے پوترے دھیر ملّ نے پنڈا خاں نوں اکّ پتر بھیجیا جس وچّ کیہا گیا سی کہ سکھ گنتی وچّ بہت گھٹّ سن اتے آسانی نال ہار سکدے سن۔ اسنے پانڈا خان دی ہر طرحاں نال مدد کرن دا وعدہ کیتا۔ ایہہ لڑائی اپریل ۱۶۳۵ وچّ لڑی گئی سی [۳۳] [۳۷]

گرو ہرگوبند جی نے بھائی لکھو اتے ہور سکھ جرنیلاں نوں کرتارپور دی رکھیا لئی اگے بھیجیا۔ اوہناں دے نال ۵۰۰ سکھ سن۔ اوہ ۱۲٬۰۰۰ مغلاں نال لڑے جو اگے ودھ رہے سن۔ [۳۳] سکھاں نے بہت سارے مغلاں نوں مار دتا۔ کالے خان ہور مغلاں دی حمایت کرن لئی ۲۰٬۰۰۰ ہور فوجاں نال اگے ودھیا۔ گرو جی نے کالے خان اتے اسدی فوج نوں روکن لئی بدھی چند اتے جاتی ملک دے ماتحت سکھ فوجاں نوں روانہ کیتا۔ [۳۳] [۳۴] بدھی چند دے تیر نال انور خان ماریا گیا۔ بھاری نقصان توں بعد پینڈا اتے اسمان اپنیاں فوجاں نال میدانے جنگ وچ داخل ہوئے۔ [۲۷]

قطب خان نے مغلاں نوں ہراؤن والے سکھاں نوں روکن لئی توپ دی ورتوں کیتی۔ توپ بے اثر سی۔ [۳۸] قطب خان توں بعد جنگ دے میدان ول بھجیا۔ اسنے اتے بھائی لکھو نے تیراں دا وٹاندرا کیتا، اکّ دوجے نوں زمین 'تے ٹھوک دتا۔ قطب نے اپنی تلوار نال لکھو دا سر وڈھّ دتا۔ اس نال مغل فوجاں دا منوبل ودھیا اتے سارے جرنیلاں اتے ساری فوج نے سکھ نوں چارج کیتا۔ [۲۷]

گرو ہرگوبند جی ملے اتے پانڈے نوں لڑائی وچ مار دتا۔ گرو جی نے مر رہے پینڈے دی جان بچائی اتے اسنوں کلمہ ( شہادا ) دا پاٹھ کرن دی آگیا دتی، اتے اپنی ڈھال نال اس دے سریر نوں سورج توں چھاں دتا۔ [۳۹] :542[۲۷] گردتا نے اسمان، اپنے بچپن دے دوست نوں اکّ تیر نال ماریا جو اس دے دماغ وچ ونھ گیا۔ [۲۷] [۴۰] قطب [۲۷] اتے کالے [۳۹] :542[۲۷] وی گرو ہرگوبند دے نال اکو لڑائی وچ مارے گئے سن۔ [۴۱] [۲۷] اوہناں دے آخری نیتا دے ڈگن توں بعد، باقی مغل فوجاں بھجّ گئیاں۔ [۳۹] :542[۲۷]

ایہہ اکو اکّ لڑائی سی جس وچ تیاگ ملّ لڑیا گیا سی۔ اس لڑائی توں بعد اسنے جنگ دے میدان وچ دکھائی بہادری دے کارن اپنا نام بدل کے تیغ بہادر (تلوار نال بہادر) رکھ لیا۔ [۴۲] [۴۳]

لڑائی وچ ۵۰٬۰۰۰ - ۹۶٬۰۰۰ مغل سپاہی مارے گئے سن۔ اس لڑائی وچ ۷۰۰ - ۱۰۰۰ سکھ وی مارے گئے۔ ایہہ سکھاں دی جت سی [۲۷] [۳۳] [۳۴] [۴۴]

پھگواڑا دی لڑائی سودھو

گرو ہرگوبند جی اپنی تازہ جت توں ترنت بعد کرتارپور توں کیرت پور؉ لئی روانہ ہوئے۔ [۴۵] پھگواڑا دی سفر کردے ویلے سکھاں 'تے عبداللہ خان دے پوتے احمد خان دی اگوائی والی مغل فوج ولوں حملہ کیتا گیا سی، جو روہلا دی لڑائی وچ سکھاں دے خلاف ماریا گیا سی۔ [۳۹] مغلاں نے سکھاں دا معمولی نقصان ہی کیتا۔ [۴۵] احمد خان اتے فتح خان سکھ فوجاں ولوں مارے گئے سن۔ [۴۶] سکھاں لئی، بھائی دیسا اتے بھائی سوہیلا لڑائی وچ شہید ہوئے۔ [۳۹]

گرو ہرگوبند دی لڑائی توں بعد سودھو

ستلج دی لڑائی سودھو

پھگواڑا دی لڑائی توں بعد ستلج دی لڑائی تک سکھاں نے مغلاں خلاف کوئی وڈی لڑائی نہیں لڑی۔ ایہہ ۱۶۵۲ وچ محمد یاربیگ خان اتے اکّ مغل فوج دے خلاف لڑیا گیا سی جسدی اسنے کمانڈ کیتی سی۔ محمد یاربیگ خان مخلص خان دا پوتا سی، اکّ مغل جسنوں گرو ہرگوبند نے ماریا سی۔ اوہ اپنے دادے دی موت دا بدلہ لینا چاہندا سی۔ [۲۷]سانچہ:Page needed بھائی گورا نے کسے اجیہے انسان نوں ماریا سی جو گرو ہررائ جی دی شکار دل دا حصہ سی۔ اس کارن اس نوں نوکری توں کڈھ دتا گیا۔ [۲۷] اس توں بعد بھائی گورا نے گرو ہررائ دا پچھا کیتا جتھے وی اوہ گئے، بالکل نظراں توں دور رہے۔ [۲۷] اکّ دن گرو ہررائ جی اتے اوہناں دے انگ-رکھیک ستلج دریا دے نال-نال پار کر رہے سن۔ اتھے اوہناں دی ملاقات مغل فوجاں نال ہوئی جو لاہور توں دلی ول مارچ کر رہیاں سن۔ [۲۷] [۴۷] مغل افسراں وچوں اکّ، محمد یاربیگ خان نے ایہہ پتہ لگن 'تے کہ گرو ہررائ ندی پار کر رہے سن، حملہ کرن دی سکیم بنائی۔ [۲۷] بھائی گورا پرچھاویں توں باہر آ گئے اتے اپنیاں فوجاں نال گرو ہررائ جی دا بچاء کیتا۔ بھائی گورا دیاں فوجاں مغلاں نال ادوں تک لڑدیاں رہیاں جدوں تک اوہ بھجّ نہیں گئے۔ محمد یاربیگ خان نوں بھائی گورا نے آپ مار دتا سی۔ بھائی گورا نے گرو جی دی پارٹی نوں سرکھیت ڈھنگ نال ندی پار کرن لئی سماں خریدیا۔ لڑائی توں بعد گرو ہررائ ولوں اسنوں بے داغ کیتا گیا اتے معاف کر دتا گیا۔ [۴۸] گرو گوبند سنگھ جی دے ویلے تک ایہہ سکھاں اتے مغلاں وچکار آخری لڑائی سی۔

حوالے سودھو

  1. ↑ Macauliffe 1909, p. 212.
  2. ↑ ۲.۰ ۲.۱ ۲.۲ Gurbilas Patashai 6 Chapter 20
  3. ↑ ۳.۰۰ ۳.۰۱ ۳.۰۲ ۳.۰۳ ۳.۰۴ ۳.۰۵ ۳.۰۶ ۳.۰۷ ۳.۰۸ ۳.۰۹ ۳.۱۰ Gurbilas Patashai 6 Chapter 19
  4. ↑ ۴.۰ ۴.۱ Gurbilas Patashahi 6 Chapter 14
  5. ↑ Macauliffe 1909, p. 92.
  6. ↑ Macauliffe 1909, p. 211.
  7. ↑ Suraj Granth Raas 8
  8. ↑ Duggal, Kartar Singh (1980). The Sikh gurus : their lives and teachings, Internet Archive, New Delhi : Vikas, 149. ISBN 978-0-7069-0995-1. 
  9. ↑ Mitra, Swati (2006). Good Earth Punjab Travel Guide, 2nd, Eicher Goodearth Limited, 26. ISBN 9789380262178. 
  10. ↑ "Abstracts of Sikh Studies". Abstracts of Sikh Studies (Chandigarh, India: Institute of Sikh Studies) 3 (3): 54. 2001. 
  11. ↑ Singh, Dr Kuldip. Akal Takht Ate Khalsa Panth, 2. 
  12. ↑ Dilgeer, Harjinder Singh (1980). The Akal Takht. Jalandhar: Sikh University Press. 
  13. ↑ "The Sikh Review". The Sikh Review (Calcutta: Sikh Cultural Centre) 50 (577–588): 29. 2002. 
  14. ↑ Phyllis G. Jestice (2004). Holy People of the World: A Cross-cultural Encyclopedia, Volume 1. ABC-CLIO, 345, 346. ISBN 9781576073551. 
  15. ↑ Dhillon, Dalbir Singh (1988). Sikhism, Origin and Development (in en). Atlantic Publishers & Distri, 113. 
  16. ↑ Dhillon, Dalbir Singh (1988). Sikhism, Origin and Development (in en). Atlantic Publishers & Distri, 114–115. 
  17. ↑ ۱۷.۰ ۱۷.۱ Arvind-Pal Singh Mandair (2013). Sikhism: A Guide for the Perplexed. A & C Black, 48. ISBN 9781441117083.  سائیٹ غلطی:Invalid <ref> tag; name "mandair482" defined multiple times with different content
  18. ↑ Singh 1998.
  19. ↑ Jaques, Tony (2007). Dictionary of Battles and Sieges. Greenwood Publishing Group, 860. ISBN 978-0-313-33536-5. 
  20. ↑ Hari Ram Gupta. History of the Sikhs:The Sikhs Gurus (1469-1708). Munshilal Manohorlal 1994, 164. 
  21. ↑ Singh, Fauja (1975). Guru Tegh Bahadur: Martyr and teacher. Publication Bureau Punjabi university, PATIALA, 10. 
  22. ↑ Sikhism Origin and Development By Dalbir Singh Dhillon, p121 "In the year A. D. 1632, Shah Jahan revived his religious policy and issued ... of his policy, the Gurdwara and a Baoli at Lahore was destroyed and a mosque was erected over its place"
  23. ↑ Dhillon, Dalbir Singh (1988). Sikhism, Origin and Development (in en). Atlantic Publishers & Distri, 121. 
  24. ↑ Trilochan Singh Dr. (1967). Guru Tegh Bahadur Prophet & Martyr, 46-47. 
  25. ↑ ۲۵.۰ ۲۵.۱ ۲۵.۲ Dhillon, Dalbir Singh (1988). Sikhism, Origin and Development (in en). Atlantic Publishers & Distri, 122.  سائیٹ غلطی:Invalid <ref> tag; name ":6" defined multiple times with different content
  26. ↑ Jaques 2010.
  27. ↑ ۲۷.۰۰ ۲۷.۰۱ ۲۷.۰۲ ۲۷.۰۳ ۲۷.۰۴ ۲۷.۰۵ ۲۷.۰۶ ۲۷.۰۷ ۲۷.۰۸ ۲۷.۰۹ ۲۷.۱۰ ۲۷.۱۱ ۲۷.۱۲ ۲۷.۱۳ ۲۷.۱۴ ۲۷.۱۵ ۲۷.۱۶ ۲۷.۱۷ ۲۷.۱۸ ۲۷.۱۹ ۲۷.۲۰ ۲۷.۲۱ ۲۷.۲۲ ۲۷.۲۳ ۲۷.۲۴ ۲۷.۲۵ ۲۷.۲۶ ۲۷.۲۷ ۲۷.۲۸ ۲۷.۲۹ ۲۷.۳۰ Macauliffe 1909.
  28. ↑ (1990) Sikh religion. Phoenix, Ariz. : Sikh Missionary Center, 142. ISBN 978-0-9625383-2-2. 
  29. ↑ Gurbilas Patashahi 6 Chapter 10
  30. ↑ ۳۰.۰ ۳۰.۱ Gandhi 2007.
  31. ↑ Duggal, Kartar Singh (1980). The Sikh gurus : their lives and teachings, Internet Archive, New Delhi : Vikas, 149. ISBN 978-0-7069-0995-1. 
  32. ↑ Suraj Granth Raas 7
  33. ↑ ۳۳.۰ ۳۳.۱ ۳۳.۲ ۳۳.۳ ۳۳.۴ ۳۳.۵ ۳۳.۶ Gurbilas Patashahi 6 Chapter 20
  34. ↑ ۳۴.۰ ۳۴.۱ ۳۴.۲ ۳۴.۳ Suraj Granth Raas 8
  35. ↑ Dhillon, Harish (2015). The Sikh Gurus.. Hay House Publishing. ISBN 978-93-84544-45-4. OCLC 968092357. “At this point, however, the Guru Hargobind fell out with his famous general, Painde Khan. The relationship deteriorated to such an extent that Painde Khan and his son-in-law, Asman Khan, were both dismissed from the Guru's service. Painde Khan went to the Mughal court and offered his services against the Guru. "I have been with the Guru for many years. I know all his strengths and all his weaknesses. If you send a strong army with me, I am sure I can defeat the Guru,' claimed Painde Khan. The Mughals decided to take advantage of this offer. So in 1634, a large force under Kale Khan (the brother of Mukhlis Khan) along with Painde Khan and Asman Khan was sent out against the Guru. It is said that on the eve of the battle, Dhirmal, Guru Hargobind's grandson, wrote a secret letter to Painde Khan promising to help the invading forces with information about the Guru's army. The Guru had taken up position in Kartarpur and the Mughal forces surrounded him from all sides. The defence of the town was divided among his generals Bidhi Chand, Jati Mai, Lakhi, and Rai Jodh. The Mughal army attacked the town and a fierce and bloody battle followed. The Guru's sons, Tegh Bahadur and Gurditta, fought with great skill and courage. In fact Tegh Bahadur wielded his sword so well that he caused great harm to the Mughal army and it seemed that the battle would go in favour of the Guru's forces. Some of the remaining Mughal generals now called upon Painde Khan. 'Where is your knowledge of the Guru's forces? If you really have such knowledge you must use it'” 
  36. ↑ Johar, Surinder Singh. Guru Tegh Bahadur: A Bibliography (in en). Abhinav Publications, 54. ISBN 978-81-7017-030-3. 
  37. ↑ Harbans Singh (1992–1998). The encyclopaedia of Sikhism 2. Patiala: Punjabi University, 448. ISBN 0-8364-2883-8. OCLC 29703420. 
  38. ↑ Johar, Surinder Singh. Guru Tegh Bahadur: A Bibliography (in en). Abhinav Publications, 55. ISBN 978-81-7017-030-3. 
  39. ↑ ۳۹.۰ ۳۹.۱ ۳۹.۲ ۳۹.۳ ۳۹.۴ Surjit Singh Gandhi (2007). History of Sikh Gurus Retold: 1606-1708 C.E. Atlantic Publishers & Dist., 542–543. ISBN 9788126908585.  سائیٹ غلطی:Invalid <ref> tag; name "Gandhi2007" defined multiple times with different content
  40. ↑ Johar, Surinder Singh. Guru Tegh Bahadur: A Bibliography (in en). Abhinav Publications, 56. ISBN 978-81-7017-030-3. 
  41. ↑ Gopal Singh (1939). A History Of The Sikh People, 232. 
  42. ↑ www.DiscoverSikhism.com. History Of The Sikhs Vol. I The Sikh Gurus (1469-1708) (in English), 170. 
  43. ↑ William Owen Cole (1995). The Sikhs: Their Religious Beliefs and Practices. Sussex Academic Press, 34–35. ISBN 978-1-898723-13-4. 
  44. ↑ Gopal Singh (1939). A History Of The Sikh People, 232. 
  45. ↑ ۴۵.۰ ۴۵.۱ Dhillon, Darbir Singh (1988). Sikhism, Origin and Development, 123.  سائیٹ غلطی:Invalid <ref> tag; name "Darbir Singh2" defined multiple times with different content
  46. ↑ Nayyar,Gurbachan Singh (1995).
  47. ↑ Dhillon, Harish (2015). The Sikh Gurus, 122. 
  48. ↑ www.DiscoverSikhism.com. The Encyclopedia Of Sikhism - Volume II E-L (in English), 58. 

ببلیؤگرافی سودھو

"https://pnb.wikipedia.org/w/index.php?title=ابتدائی_مغل_سکھ_جنگاں&oldid=629928" توں لیا