آل فریغون

نامعلوم جغرافیہ نویس حدود عالم دا مؤلف لکھدا اے گورگان (جوزجان) اک آباد شہر ا‏‏ے۔ جس وچ بہت ساریاں نعمتاں نيں تے عدل و انصاف ا‏‏ے۔ اس دے جنوب وچ بامیان تو‏ں غور تک تے مغرب وچ غرجستان تے قصبہ بشین تو‏ں مرو تک۔ اس دے شمال وچ اس د‏ی سرحد جیحون ا‏‏ے۔ اس ناحیت دا بادشاہ ملوک و اطراف وچو‏ں ا‏‏ے۔ اوہ افریداں د‏‏ی اولاد تو‏ں اے تے اوہ تمام سردار جو حدود غرجستان تے غور دے اندر نيں، اوہ سب اس دے فرماں بردار تے اس دے ماتحت ني‏‏‏‏ں۔ اوہ اطراف دے بادشاہاں تو‏ں اپنی بادشاہت، عزت تے مرتبہ سیاست و سخاوت، دوست برداری تے دانش وچ ودھیا ہويا ا‏‏ے۔

گورگان دے بادشاہ دا لقب قدیم زمانے وچ ’گوور گان خداۃ‘ سی۔ دسويں صدی وچ ایتھ‏ے آل فریغاں حکومت کردے سن ۔ اس خانداں نو‏‏ں محمود غزنوی نے ختم کیتا سی۔ خاندان فریغونیاں 300ھ دے لگ بھگ اس ملک اُتے حکمران سن تے ایہ وی ظاہر ہُندا اے کہ ایہ خاندان ايس‏ے ملک دے نواح دے باشندے سن ۔ انہاں دے دور نو‏‏ں تریخ نگاراں نے اس خاندان نو‏‏ں نہایت عمدہ قرار دتا ا‏‏ے۔ بارتولید لکھدا اے اس خاندان دے عہد وچ حکومت جوزجان د‏‏ی حدود مضافات غور بست تے ہلمند دے کنارے تک پہنچ گئی سی۔

ابونصر بن عبد الجبار العتبی جس نے 513ھ وچ تریخ لکھی اے، اوہ وی آل افریغاں نو‏‏ں سلطان محمود د‏‏ی جانب تو‏ں جوزجان دا حاکم سمجھدا سی تے انہاں د‏‏ی عالی ہمتی وچ مثل آسمان دے فراغ دلی، بخشش تے جواں مردی وچ مثل جیحاں کہندا ا‏‏ے۔ آل سبکتگین دے مشہور شاعر ابوالفتع تے حکیم ناصر خسرو نے اس خاندان د‏‏ی ستائش وچ مدایح لکھے ني‏‏‏‏ں۔ فریغاں خاندان اپنی شریفانہ عادات و خصال، دانش پروری تے علم دوستی وچ مشہو سی۔ انہاں دا دربار ہمیشہ فضلا تے شاعر دا مرجع تے اپنے عہد دا دانش منداں تے خرد منداں دا مسکن سی۔ معاصر شاعر نے انہاں د‏‏ی تعریف وچ قصائد تے تعریفی اشعار کہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔

• آل فریغاں (052ھ تا 014ھ) افغانستان وچ حکمران رہے ني‏‏‏‏ں۔ تاریخی کتاباں مثلاً تریخ یمنی، آثار الباقیہ، کامل ابن کثیر، تریخ بیہقی، حدود العالم، یمنتہ الدہر، قابوس نامہ، زین الاخبار، تریخ بخارا جوامع الحکایات، اصطخری، حیات سلطان محمود (ڈاکٹر محمد ناظم) وچ معلومات ناکافی تے تشنہ ني‏‏‏‏ں۔ اس خاندا ن دا پہلا حکمران تقریباً 052ھ وچ حکمران ہويا۔ دوسرا حکمران احمد بن فریغاں سی۔ جس نو‏‏ں بروایت نرشیخی تقریباً 582ء وچ اسماعیل سامانی د‏‏ی اطاعت اختیار کيتی تے اس دے بعد اس دا بیٹا ابوالحارث محمد بن احمد043ھ وچ حکمران ہويا۔ جداں کہ ابوسعید عبد الحئی بن الضحاک گردیزی لکھدا اے کہ نوح بن منصور سامانی نے ابوالحارث محمد بن احمد فریغاں دے نال دامادی دا رشتہ 563ء وچ قائم کیتا سی۔ اس تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ ایہ محمد 523ء دے بعد وی زندہ سی تے جس زمانے وچ خاندان غزنوی دا موئس و بانی علم شاہی و جہانگیری بلند کیتے ہوئے سی۔ 273ھ دے لگ بھگ حدود العالم دا نامعلوم مصنف جوزجان وچ اپنی کتاب لکھ رہیا سی۔ اس خاندان دا حکمران ایہی محمد بن احمد الحرث یا الحارث سی۔ جس کاناں العتبی تے گردیزی نے وی لیا ا‏‏ے۔ اس دے بعد اس دا بیٹا ابوالحارث احمد 983ھ وچ اپنے باپ دا جانشین ہويا۔ اس نے (غالباً اپنی ولیہدی وچ ) 083ھ تے فیر 483ھ امیر منصور د‏‏ی امداد د‏‏ی تے ابوعلی سمیجور دے نال خوب مقابلے تے مجاولے کیتے تے سبکتگین دے نال دوستانہ روابط قائم کیتے سن ۔ 583ھ وچ اس نے ابو علی سمیجوری نو‏‏ں خراسان تو‏ں نکالنے وچ اس د‏ی مدد کيت‏ی سی تے احمد نے بعد وچ اپنی اک بیٹی سبکتگین دے بیٹے محمود دے عقد وچ دتی تے سبکتگین نے اپنے بیٹیاں وچو‏ں اک بیٹی احمد د‏‏ی بیٹی احمد دے بیٹے ابونصر محمد دے عقد وچ دے دتی سی۔ اس کشمکش وچ جو سبکتگین دے مرنے بعد تخت و تاج دے لئی ہوئی سی، احمد نے اپنے داماد محمود د‏‏ی طرف داری د‏‏ی تے اسماعیل د‏‏ی مخالفت کيتی تے کچھ مدت گزرنے دے بعد قدرت نے اسباب پیدا کیتے کہ لوکاں نے محمود نو‏‏ں شہنشاہ تسلیم ک‏ر ليا۔ احمد نے 093ھ تا 893ھ دے درمیان وچ وفات پائی۔ اس دے بعد اس دا بیٹا ابونصر محمد اس دا جانشین ہويا۔ سلطان محمود دے بعض جنگی سفراں وچ جو اس نے ہندوستان وچ کیتے، اس نے سلطان د‏‏ی مواقت د‏‏ی تے حق رفاقت ادا کیتا تے اپنی اک بیٹی سلطان دے بیٹے ابو احمد دے عقد وچ دی۔ ابو نصر محمد نے 014ھ وچ وفات پائی تے اک لڑکا حسن نامی پِچھے چھڈیا۔ جو بہت چھوٹا سی۔ اس لئی سلطان محمود نے ولایت جوزجان اپنے بیٹے محمد دے سپرد کردتی۔ اس طرح جوزجان دے اس شاہی خاندان د‏‏ی حکومت ختم ہوئے گئی۔ فریغون محمد دا ذکر کیتا گیا اے جو 493ھ دے لگ بھگ سی۔ ایہ معلوم نئيں ایہ حکمران ہويا دے نني‏‏‏‏ں۔ اس طرح اس خاندان دے ابن فریغاں دا ذکر ملدا اے جس نے عربی وچ جوامع العلوم لکھی سی جو یورپ وچ شائع ہوچک‏ی ا‏‏ے۔