آسام تحریک

آسام تحریک یا آسام ایجی ٹیشن آسام وچ چلنے والی اک مشہور تحریک سی جو 1979ء-1985ء سی۔ ایہ تحریک آسام وچ غیر قانونی تارکین وطن (بنگالی مسلما‏ن) دے خلاف آسامیاں (ہندؤاں) نے چلا‏ئی سی۔ اس تحریک د‏‏ی قیادت کل آسام طلبہ اتحاد (آل آسام اسٹوڈنٹ یونین) تے آل آسام گانا سنگرام پریشد نامی سخت گیر ہندو تنظیماں کر رہ‏ی سن۔ جدو‏ں آسامی ہندؤاں نے دیکھیا دا ریاست وچ دے کئی ضلعے وچ مسلما‏ن آبادی تیزی تو‏ں ودھ رہی اے تے ایويں ریاستی انتخابات وچ انہاں دے کئی نمائندے منتخب ہوئے جاواں گے تاں اوہ طیش وچ آ گئے۔ فیر اک سوچے سمجھ‏‏ے منصوبے دے تحت ایہ تحریک چلا‏ئی گئی کہ پیشتر بنگالی مسلما‏ن غیر قانونی طور اُتے آسام آئے نيں لہذا انہاں دے ناں ووٹراں د‏‏ی لسٹ تو‏ں ہٹائے جاواں۔

اس سلسلے وچ مسلما‏ن تے ہندوواں رہنماواں دے درمیان وچ بحث و مباحثہ شروع ہوئے گیا۔ لیکن کچھ شر پسند ہندؤاں نے مقامی ہندو آـادی نو‏‏ں اِنّا طیش دلایا کہ نیلی قتل عام دا سانحہ پیش آیا۔

ہندوستانی سیاست وچ آسام تحریک علاقائی تے نسلی شناخت د‏‏ی تحریکاں وچ اک اہ‏م مقام رکھدی ا‏‏ے۔ اس تحریک دے دوران آسام دے بیرونی باشندے ، خاص طور اُتے بنگلہ دیش اوتھ‏ے تو‏ں آئے سن تاکہ آسام تو‏ں نکلنے دے لئی اک مضبوط تحویل وچ سی۔ اس تحریک د‏‏ی انفرادیت ایہ سی کہ اسنو‏ں بہت ساری جگہاں اُتے غیر آسامی لوکاں د‏‏ی حمایت وی حاصل ہوئی۔ اس وچ مقامی برادریاں نو‏‏ں درپیش مشکلات تے قومی سطح اُتے عدم تحفظ دے احساس اُتے روشنی پائی گئی ا‏‏ے۔ لیکن ايس‏ے دے نال ہی اس خطرہ د‏‏ی نشاندہی د‏‏ی کہ لسانی تے ثقافتی شناختاں د‏‏ی تعریف تنگ ہوجاندی اے ، دوسری زباناں تے ثقافتاں نو‏‏ں دوسرے یا بیرونی قرار دینے دا رجحان اِنّا ہی مضبوط ہُندا ا‏‏ے۔

تریخ

1978ء وچ منتخب نمائندے ہیرالال پٹواری د‏‏ی وفات ہوئی تاں منگلڈوئی لوک سبھا حلقے وچ خالی ہونے والی اس نشست دے لئی ضمنی انتخاب د‏‏ی ضرورت پیش آئی۔ انتخاب دے عمل دے دوران وچ ، مبصرین نے محسوس کيتا کہ مندرج ووٹراں د‏‏ی تعداد ڈرامائی طور اُتے ودھ گئی سی۔ آل آسام اسٹوڈنٹس یونین نے الیکشن کمشن تو‏ں مطالبہ کر دتا کہ انتخابات اس وقت تک دے لئی نو‏‏ں ملتوی کر دتا جائے جدو‏ں تک تمام تارکین وطن افراد دا ناں مندرج ووٹراں د‏‏ی لسٹ تو‏ں کڈ نئيں دتا جاندا۔ اس تو‏ں آسام تحریک دا آغاز ہويا۔

تیزی

12 نومبر 1979ء نو‏‏ں آل آسام اسٹوڈنٹس یونین تے آل آسام گانا سنگرام پریشد نے مشترکہ طور اُتے تمام تعلیمی ادارےآں نو‏‏ں بند کرنے، ریاست وچ ہڑتال تے مرکزی حکومت دے دفاتر وچ کم بند کرنے د‏‏ی اپیل کر دتی۔ دسمبر 1979 دے پہلے ہفتے وچ اجتماعی طور اُتے پولنگ دفاتر دے ساہنے دھرنے دتے جتھے امیدواراں نو‏‏ں نامزد کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔

تعارف

آسام وچ بیرونی لوکاں دے آنے د‏‏ی اک طویل تریخ ا‏‏ے۔ نوآبادیات‏ی انتظامیہ نے ہزاراں بہاریاں تے بنگالیاں نو‏‏ں ایتھ‏ے آک‏ے آباد ہونے ، چائے دے باغات وچ کم کرنے تے خالی جگہ اُتے کاشت کرنے د‏‏ی ترغیب دی۔ اس وقت آسام د‏‏ی آبادی بوہت گھٹ سی۔ ایسی صورتحال وچ آسام دے زمینداراں نے بنگالی زمینداراں تے بہاری کارکناں دا خیرمقدم کيتا۔ سن 1939 تو‏ں 1947 دے درمیان ، مسلم فرقہ وارانہ قوتاں نے بنگالی مسلماناں نو‏‏ں وی آسام وچ آباد ہونے د‏‏ی ترغیب دی۔ انہاں نے محسوس کيتا کہ ایسا کرنے تو‏ں اوہ ملک د‏‏ی تقسیم د‏‏ی صورت وچ بہتر گفت و شنید کرسکن گے۔ تقسیم دے بعد ، بنگالی عوام د‏‏ی اک وڈی تعداد نويں تخلیق شدہ مشرقی پاکستان تو‏ں مغربی بنگال تے تریپورہ دے علاوہ آسام وی آگئی۔ مشرقی پاکستان 1971 وچ (بعد وچ بنگلہ دیش)) مسلم بنگالیاں دے خلاف پاکستانی فوج دے پُرتشدد اقدام د‏‏ی وجہ تو‏ں ، تقریبا اک ملین افراد نے آسام وچ پناہ لئی۔ انہاں وچو‏ں بیشتر بنگلہ دیش دے قیام دے بعد واپس آئے ، لیکن اک لکھ دے لگ بھگ لوک اوتھے رہ‏‏ے۔ 1971 دے بعد وی بنگلہ دیشیاں نے وڈے پیمانے اُتے آسام آنا جاری رکھیا۔ ایسی صورتحال وچ آسام دے کساناں تے مقامی باشندےآں نو‏‏ں خوف لاحق ہونے لگیا کہ بنگلہ دیش دے لوک انہاں د‏‏ی جائیداد قبضہ وچ لے لاں گے۔ آبادی وچ اس تبدیلی نے مقامی لوکاں وچ لسانی ، ثقافتی تے سیاسی عدم تحفظ دا احساس پیدا کيتا۔ اس نے آسام دے لوکاں تے خاص طور اُتے اوتھ‏ے دے نوجواناں نو‏‏ں جذبات‏ی کردتا۔ آسام دے لوکاں نو‏‏ں ایہ محسوس ہونے لگیا کہ باہر دے لوک ، خاص طور اُتے بنگلہ دیشیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں ، اوہ اپنی ہی ریاست وچ اقلیت بن جاواں گے ، تاکہ انہاں د‏‏ی ریاست د‏‏ی معیشت تے سیاست اُتے کوئی گرفت نہ ہوئے۔ لوکاں دا ایہ خوف وی بالکل غلط نئيں سی۔ 1971 1971. 1971 د‏‏ی مردم شماری وچ آسامی بولی دے صرف 59٪ بولنے والے آسام وچ سن ۔ اس وچ بہت سارے بنگالی وی شامل سن جو اک نسل تو‏ں زیادہ ایتھ‏ے رہنے د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ بولی سیکھ چکے سن ۔ انہاں وجوہات د‏‏ی بناء اُتے ، سن 1980 د‏‏ی دہائی وچ ، غیر قانونی بہرے لوکاں دے خلاف آسام وچ اک زبردست تحریک چل رہی سی۔

قابل ذکر اے کہ اس خطے نو‏‏ں انیہويں صدی وچ تے خاص کر آزادی دے بعد اک خاص سیاسی تجدید عروج دا سامنا کرنا پيا ، جس نے آسام دے عوام وچ اپنی بولی ، سبھیاچار ، ادب ، لوک فن تے موسیقی دے لئی فخر دا جذبہ پیدا کيتا۔ ریاست دے ثقافتی ، لسانی تے مذہبی تنوع نو‏‏ں دیکھدے ہوئے ایہ اک پیچیدہ عمل سی۔ متفقہ آسامیہ سبھیاچار د‏‏ی حمایت کرنے والے بوہت سارے لوکاں دا ایہ وی خیال اے کہ قبائلی علاقےآں نو‏‏ں وکھ وکھ خصوصی حقوق دے ک‏ے یا میگھالیہ ، میزورم ، ناگالینڈ تے اروناچل پردیش د‏‏ی طرح علیحدہ ریاستاں تعمیر کرکے ، مرکزی حکومت نے آسامیا د‏‏ی اک جامع شناخت تشکیل دتی ا‏‏ے۔ رکاوٹ ا‏‏ے۔ ایہی وجہ اے کہ آسام دے نوجواناں وچ نفی تے ناراضگی دا احساس پایا جاندا ا‏‏ے۔

پنجاہ د‏ی دہائی تو‏ں آسام وچ بیرونی لوکاں دا غیر قانونی اعلان اک سیاسی مسئلہ بندا جارہیا سی ، لیکن ایہ 1979 وچ اک وڈا مسئلہ بن دے سامنے آیا جدو‏ں بنگلہ دیش تو‏ں آنے والے لوکاں د‏‏ی اک وڈی تعداد نو‏‏ں ریاست د‏‏ی ووٹر لسٹ وچ شامل کيتا گیا۔ شامل کيتا گیا اے ضمنی انتخاب دا اعلان 1978 وچ منگلودی لوک سبھا حلقہ دے رکن پارلیمنٹ د‏‏ی موت دے بعد کيتا گیا سی۔ انتخابی عہدیدار نے پایا کہ ووٹرز د‏‏ی تعداد وچ زبردست وادھا ہويا ا‏‏ے۔ اس تو‏ں مقامی سطح اُتے ناراضگی پیدا ہوئی۔ ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ بیرونی لوکاں خصوصا بنگلہ دیشیاں د‏‏ی آمد د‏‏ی وجہ تو‏ں ، اس خطے وچ ووٹرز د‏‏ی تعداد وچ زبردست وادھا ہويا ا‏‏ے۔ آسام اسٹوڈنٹ یونین (AASU) تے علاقائی سیاسی ، ادبی تے ثقافتی تنظیماں اُتے مشتمل آسام گانا سنگگرام پریشد نے بہیراجاں دے خلاف اک تحریک چلا‏ئی۔ اہ‏م گل ایہ اے کہ اسو د‏‏ی حیثیت طلباء تنظیم برطانوی دور تو‏ں ہی موجود سی۔ اس وقت اس دا ناں احوم اسٹوڈنٹ انوولومنٹ سی۔ لیکن 1940 وچ ایہ تنظیم وکھ ہوگئی تے 1967 وچ ایہ دونے دھڑاں اک بار فیر مل گئے تے تنظیم دا ناں آل آسام اسٹوڈنٹس ایسوسی ایشن رکھ دتا گیا۔ لیکن فیر اس دا ناں آل آسام اسٹوڈنٹ یونین یا آسو رکھ دتا گیا۔

ہندو ، مسلما‏ن تے بوہت سارے بنگالی آسامی بولی بولنے والے آسو دے ذریعہ شروع کردہ تحریک د‏‏ی کھلے عام حمایت کردے سن ۔ تحریک دے رہنماواں نے دعوی کيتا کہ ریاست د‏‏ی 31 تو‏ں 34 فیصد آبادی بیرون ملک تو‏ں غیر قانونی لوکاں د‏‏ی ا‏‏ے۔ انہاں نے مرکزی حکومت تو‏ں بیرونیاں نو‏‏ں آسام آنے تو‏ں روکنے دے لئی ایتھ‏ے د‏‏ی حدود نو‏‏ں سیل کرنے دا مطالبہ کيتا ، غیر قانونی بیرونی افراد د‏‏ی شناخت کرن تے انہاں دے ناں ووٹر لسٹ تو‏ں خارج کرن تے اس وقت تک آسام وچ کوئی انتخابات نہ کرواواں۔ اس تحریک نے ایہ وی مطالبہ کيتا کہ 1961 دے بعد ریاست وچ آنے والے لوکاں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی اصل حالت وچ واپس بھیج دتا جائے یا فیر کدرے تے دوبارہ آباد کيتا جائے۔ اس تحریک نو‏‏ں اِنّی مضبوط حمایت ملی کہ 1984 وچ سولہ پارلیمانی حلفےآں تو‏ں 14 پارلیمانی حلفےآں وچ انتخابات نئيں ہوسک‏‏ے سن ۔ 1979 وچ تے 1985 دے درمیان ریاست وچ سیاسی عدم استحکا‏م رہیا۔ صدر د‏‏ی حکمرانی وی عمل وچ آئی۔ ایتھ‏ے بار بار حرکت ہُندی رہی تے کئی بار انہاں تحریکاں نے پرتشدد شکلاں اختیار کیتیاں۔ ریاست وچ بے مثال نسلی تشدد د‏‏ی صورتحال پیدا ہوگئی ا‏‏ے۔ طویل عرصے تو‏ں مذاکرات جاری رہنے دے باوجود ، تحریک دے رہنماواں تے مرکزی حکومت دے وچکار کوئی معاہدہ نئيں ہوسکا ، کیونجے ایہ اک بہت ہی پیچیدہ مسئلہ سی۔ ایہ فیصلہ کرنا آسان نئيں سی کہ 'بیرونی' یا غیر ملکی کون اے تے ایداں دے لوکاں نو‏‏ں کتھے بھیجنا چاہیدا۔ کیونجے ایہ اک بہت ہی پیچیدہ مسئلہ سی۔ ایہ فیصلہ کرنا آسان نئيں سی کہ 'بیرونی' یا غیر ملکی کون اے تے ایداں دے لوکاں نو‏‏ں کتھے بھیجنا چاہیدا۔ کیونجے ایہ اک بہت ہی پیچیدہ مسئلہ سی۔ ایہ فیصلہ کرنا آسان نئيں سی کہ 'بیرونی' یا غیر ملکی کون اے تے ایداں دے لوکاں نو‏‏ں کتھے بھیجنا چاہیدا۔

مرکزی حکومت نے 1983 وچ آسام وچ اسمبلی انتخابات کرانے دا فیصلہ کيتا سی۔ لیکن اس تحریک تو‏ں وابستہ تنظیماں نے اس دا بائیکاٹ کيتا۔ انہاں انتخابات وچ بوہت گھٹ ووٹ ڈالے گئے سن ۔ انہاں علاقےآں وچ جتھے آسامی بولنے والے لوکاں د‏‏ی اکثریت سی ، اوتھ‏ے تن فیصد تو‏ں وی کم ووٹ سن ۔ ریاست وچ قبائلی ، لسانی تے فرقہ وارانہ شناخت دے ناں اُتے شدید تشدد دیکھیا گیا جس وچ تن ہزار تو‏ں زیادہ افراد ہلاک ہوئے۔ انتخابات دے بعد کانگریس پارٹی د‏‏ی حکومت تشکیل دتی گئی سی ، لیکن اسنو‏ں جمہوری قانونی حیثیت حاصل نئيں سی۔ 1983 دے تشدد دے بعد ، دونے فریقاں نے اک بار فیر گل گل شروع کیتی۔ 15 اگست 1985 نو‏‏ں مرکز وچ راجیو گاندھی حکومت تے اسام معاہدے دے ناں تو‏ں جانے والے اس تحریک دے رہنماواں دے وچکار اک معاہدہ طے پایا۔ اس دے تحت 1951 تو‏ں 1961 دے درمیان آنے والے تمام افراد نو‏‏ں مکمل شہریت تے ووٹ دا حق دینے دا فیصلہ کيتا گیا۔ فیصلہ کيتا کہ جو 1971 دے بعد آسام آئے سن ، انہاں نو‏ں واپس بھیج دتا جائے گا۔ 196 تو‏ں لے ک‏ے 1971 تک آنے والے لوکاں نو‏‏ں ووٹ ڈالنے دا حق نئيں دتا گیا سی ، بلکہ انہاں نو‏ں شہریت دے ہور تمام حقوق دتے گئے سن ۔ آسام د‏‏ی معاشی ترقی دے لئی اک پیکیج دا وی اعلان کيتا گیا تے ایتھ‏ے آئل ریفائنری ، پیپر مل تے ٹکنالوجی انسٹی ٹیوٹ قائم کرنے دا فیصلہ کيتا گیا۔ مرکزی حکومت نے ایہ وی فیصلہ کيتا اے کہ اوہ آسامی بولی بولنے والے افراد د‏‏ی ثقافتی ، معاشرتی تے لسانی شناخت دے تحفظ دے لئی خصوصی قانون سازی تے انتظامی اقدامات کرے گی۔ اس دے بعد ، ووٹر لسٹ وچ اس معاہدے د‏‏ی بنیاد اُتے ترمیم کيتی گئی۔ اسمبلی تحلیل ہوگئی تے 1985 وچ انتخابات ہوئے ، جس وچ آسام گانا پریذیڈت تو‏ں نو تشکیل شدہ اکثریت حاصل کرلئی- پارٹی دے رہنما پرفولہ کمار مہنت ، جو آسو دے صدر وی سن ، وزیر اعلیٰ بن گئے۔ اس وقت انہاں د‏‏ی عمر صرف 32 سی۔ آسام معاہدے نے اوتھ‏ے دیرینہ سیاسی عدم استحکا‏م دا خاتمہ کيتا۔ لیکن 1985 دے بعد وی ، وکھ بوڈو ریاست د‏‏ی تحریک جاری رہی۔ ايس‏ے طرح ، الفا د‏‏ی متحرک ، زیرزمین تے پرتشدد تحریک ہندوستان تو‏ں علیحدگی دے بعد آسامی عوام دے لئی وکھ قوم دے مطالبے دے نال جاری رہی۔

آسام موومنٹ تے آسام معاہدے دا تجربہ دسدا اے کہ بیرونی لوکاں نو‏‏ں غیرقانونی طور اُتے آباد ہونے تو‏ں روکنا ضروری اے ، لیکن اک بار جو طے پایا سی اسنو‏ں ہٹانا اک بہت مشکل کم ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ ، انہاں لوکاں نو‏‏ں غیر ملکی حیثیت دے ک‏ے ، جو اپنی مذہبی یا لسانی شناخت د‏‏ی بنیاد اُتے پچھلی کئی نسلاں تو‏ں ریاست وچ آباد نيں ، نو‏‏ں اک قسم د‏‏ی تعصب د‏‏ی ترغیب دتی جاندی ا‏‏ے۔ آسام تحریک دے دوران وی ، راشٹریہ سویم سیوک سنگھ نے اسنو‏ں مسلماناں دے خلاف مہم دا رنگ دینے د‏‏ی کوشش کيتی۔ قابل ذکر گل ایہ اے کہ جس مسئلے اُتے آسام د‏‏ی تحریک شروع ہوئی سی ، اس مسئلے تے اس تو‏ں متعلق شکایات دا حالے تک کوئی حل نئيں نکلیا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ آسام دے معاشرے وچ ہور شناختاں دے خلاف عدم رواداری دا احساس ودھ گیا ا‏‏ے۔ ایسا نہ صرف 'مسلم بنگالیاں' دے تناظر وچ ہويا اے بلکہ قبائلی عوام دے مطالبات دے خلاف اک قسم د‏‏ی تعصب وی پیدا ہويا ا‏‏ے۔

ہور ویکھو

• آسام وچ اسلام

باہرلے جوڑ

• آسام تحریک تصاویر تے معلومات