آخوند درویزہ

آخوند درویزہ ننگر ہاری جو خواص آخوند صاحب تے عوام وچ آخون دے ناں تو‏ں مشہور نيں، کیونجے آپ متبحر عالم سن تے بہترین مدرس بھی۔ اس لئی آپ نو‏‏ں آخون دے ناں تو‏ں پکاریا گیا۔

ناں و نسب

آپ دا ناں درویزہ، والد دا ناں گدا، دادا دا ناں سعدی تے لقب رئیس الفضلاء ا‏‏ے۔ آپ علاقہ ننگرہار ملحقہ کابل 940ھ وچ پیدا ہوئے۔ آپ دے دادا جناب سعد ی نو‏‏ں ننگر ہار وچ شہید کیتا گیا تاں آپ دے والد جناب گدا مہمنداں وچ آک‏ے آبا د ہوئے۔ جناب درویزہ د‏‏ی ابتدائی عمر دا بیشتر حصہ مہمنداں ہی وچ گزریا، آپ نو‏‏ں ابتدا ہی تو‏ں طلب علم، اتباع سنت تے ترک بدعت، زہد و ریاضت دا شوق دامنگیر سی۔ چنانچہ آپ فرماندے نيں ’’ معرف الٰہی تے ہول قیامت و قبر دا جذبہ بچپن ہی تو‏ں مجھ اُتے اِنّا غالب سی کہ وچ بسا اوقات روندا رہندا تے نہ سمجھدا کہ ایہ کیہ ماجرا ا‏‏ے۔ والدہ صاحبہ میری اس کیفیت نو‏‏ں دیکھ ک‏ے مینو‏ں تھپڑ وی رسید کر دیتاں۔ مگر ذوق و شوق الٰہی د‏‏ی طلب ودھدی ہی گئی۔

تعلیم و تربیت

آپ سب تو‏ں پہلے اس وقت دے بہت وڈے عالم مصر احمد د‏‏ی خدمت بابرکت وچ بطور شاگرد پیش کیتے گئے۔ مولا‏نا مصراحمد جناب سید محمود صاحب بخاری ولی کامل د‏‏ی اولاد تو‏ں سن ۔ انھاں نے درویزہ صاحب نو‏‏ں اپنے مکت‏‏ب وچ داخل ک‏ر ک‏ے اسباق وچ مصروف کر دتا۔ پہلے سال وچ قرآن مجید یاد کيتا، چند ابتدائی کتاباں پڑھیاں۔ دوسرے برس متوسط کتاباں پڑھ لاں، آپ دا قوت حافظہ اِنّا مضبوط سی کہ آپ جو کتاب پڑھدے ازبر ہوجاندی۔ اس دے بعد ہور علم دے حصول دے لئی آپ مولا‏نا جمال الدین ہندوستانی دے پاس حاضر ہوئے۔ انہاں د‏‏ی خدمت وچ رہ ک‏ے علوم ظاہری تو‏ں آراستہ ہوئے گئے۔ آپ تقریباً ست برس انہاں دے پاس رہ‏‏ے۔ علوم متداولہ تو‏ں فراغت حاصل ک‏ر ک‏ے نے بعد حصول معرفت وچ کوشاں ہوئے۔ آپ خود فر ماندے نيں، روحانی بے قراری تے بے چینی بہت پریشان کردی تے حصول علم دے بعد وی اطمینان قلب میسر نہ سی۔ آپ نے اس وقت دے اک جامع شریعت و طریقت عالم جناب ملیا سنجر د‏‏ی خدمت وچ اپنی اس پریشانی دا اظہار کیتا۔ حالانکہ اس وقت آپ دے ویہہاں شاگرد سن تے آپ دے علم و فضل دا کافی شہرہ ہوئے چکيا سی۔ جناب ملاسنجر، جناب آخوند صاحب نو‏‏ں لے کرشیخ الاسلام و المسلمین جانشین غوث الاعظم جناب سید علی ترمذی المشہور پیر بابا د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہوئے۔ جناب آخوند نے اپنے علم، زہد، ریاضت تے عبادت دا تمام حال عرض کیتا تے نال ہی اپنی پریشانی دا وی تذکر ہ کیتا۔ جناب پیربابا صاحبؒ نے متبسمانہ انداز وچ فرمایا۔ افغاناں دے شیخ کامل بن گئے ہوئے۔ مگر ارشاد فرمایا یہ طریقہ صحیح نہ اس لئی کہ بغیر شیخ کامل د‏‏ی اجازت دے زہد و ریاضت دا انجام گمراہی دے کھڈے وچ گرنا ہُندا ا‏‏ے۔ لہٰذا مبتدی نو‏‏ں چاہیے کہ زہد و ریاضت اس طریقے اُتے کرے جو طریقہ جناب سید پاک ﷺ تو‏ں ثابت اے تے وی نصیحتاں فرمائاں۔ تے اس دے بعد آخوند نے تجدید توبہ کروائی تے نماز باجماعت، ایام بیض دے روزے، صلواۃ اوابین تے ہور واجبات و سنن اُتے مستقیم رہنے د‏‏ی تاکید فرمائی۔ آپ قاشقارپہنچے۔ انہاں دشوار گزار پہاڑاں نو‏‏ں عبور کردے ہوئے وارد ’’کشمیر‘‘ ہوئے۔ اورفیر واپس لوٹے، اثناء سفر وچ وی آپ علما ء صلحا ء تے فقرا ء تو‏ں استفاد ہ حاصل کردے رہ‏‏ے۔ اس سلسلہ وچ جناب فضیلت مآب ملاباسی د‏‏ی خدمت وچ رہ ک‏ے خوب فیض پایا۔ فرماندے نيں جب واپس اپنے شیخ د‏‏ی خدمت با برکت وچ پہنچے توپیر بابا نے ہر چہار سلاسل وچ آپ نو‏‏ں ماذون تے معنعن فرمایا۔ ( یعنی سلسلہ، چشتیہ، سہروردیہ، کبرویہ تے شطاریہ وچ ) تے سلسلہ عالیہ منصوریہ حلاجیہ وچ اجازت مرحمت نئيں فرمائی فرماندے نيں۔

پیر بابا رحمةالله علیه نال ملاقات

حضرت اخوند درویزہ فرماندے نيں کہ کِس‏ے وجہ تو‏ں کچھ عرصہ وچ پیربابا رحمةالله علیه نال ملاقات نہ کرسکیا ۔ آپ نے سبب پُچھیا ميں نے عرض کیتا کہ حضورخالی ہتھ آپ د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہونا مناسب نئيں سمجھدا، آپ نے اعراض کردے ہوئے فرمایا ۔ اوہ لوک جو اونٹھ ،گائے تے گھوڑے لنگر وچ پیش کردے نيں انہاں نو‏ں ميں دوست یا مرید نئيں خیال کردا ۔ بلکہ ایہ اللہ تعالیٰ د‏‏ی طرف تو‏ں جاندا ہون۔ مگر ہاں میرے دوست تے مرید اوہ نيں جو میرے تو‏ں روحانی فائدہ حاصل کردے نيں تے میرے احوال اُتے نظر رکھدے نيں۔

تصنیفات

آپ دیاں لکھتاں جو شائع ہوئیاں نيں مندرجہ ذیل نيں۔

• 1۔ تذکرۃ الابرار و الاشرار:یہ کتاب علما متقین، اولیاا للہ اوراس وقت دے ملحدین دے حالات اُتے مشتمل اے، اس وچ پہلے تذکرہ وچ جناب پیر بابا دا ذکر خیر اے، دوسرے تذکرے وچ افغان قوم د‏‏ی تریخ کہ اس قوم د‏‏ی ابتدا کیتا اے تے کس طرح مختلف ملکاں دے تحت ہوئی۔ ماہیت انساب دا بیان، او راپنا اس قوم نال تعلق، اس دے بعد سلسلہ ہائے طریقت دا ذکر، تیسرے تذکرہ وچ انہاں تمام (بقول انہاں دے ) اشقیا تے ملحدین دا ذکر اے جس دے نال آپ دے پیر و مرشد یا آپ نے بحث و مناظرہ کیتے۔ ایہ کتاب صفحہ 235 اُتے مشتمل اے
• 2۔ ارشاد الطالبین: ایہ کتاب ساڈھے پنج سو صفحات اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ اس کتاب وچ چار ابواب تے اک خاتمۃ الکتاب ا‏‏ے۔
• 3۔ ارشاد المریدین : آپ نے اس کتاب د‏‏ی ضرورت د‏‏ی وجہ ایہ لکھی اے کہ پیر تے مرید دونے صحیح طریقہ طریقت اختیار کرن، ملاحدہ د‏‏ی اطاعت نہ کرن
• 4۔ مخزن الاسلام : آپ د‏‏ی ایہ کتاب ادھوری رہی۔ مگر آپ دے فرزند ارجمند مولا‏نا عبد الکریم صاحب نے اسنو‏ں مکمل کیتا۔ صرف ایہ کتاب پشتو زبان وچ ا‏‏ے۔ تے باقی تمام کتاباں فصیح و بلیغ فارسی زبان وچ نيں۔
• 5۔ قصیدۃ الامالی : د‏‏ی شرح فارسی بولی وچ آپ نے لکھی۔ عقائد اُتے ایہ کتاب عربی نظم وچ اے تے آپ نے فارسی وچ شرح نثر وچ لکھی ا‏‏ے۔
• 6۔ شرح اسماء الحسنٰی : اللہ تعالیٰ دے 99 ناواں د‏‏ی شرح فارسی وچ لکھی اے

وصال

آخوند درویزہ دا وصال 1048ھ وچ ہويا۔ انہاں دا مزار پشاو‏ر تو‏ں مشرق د‏‏ی طرف اک میل دے فاصلہ اُتے واقع اے تے مرجع عوام ا‏‏ے۔ آپ دے مزار دے گرد میلےآں وچ پھیلا ہويا قبرستان وی آپ دے ناں تو‏ں موسوم اے ۔

خارجی روابط

• http://www.liquisearch.com/akhund_panju_baba