یعقوب اول جرمیانی
جم

وفات

یعقوب اوّل امارتِ جرمانیہ دا بانی سی۔ ایہ امارت مغربی اناطولیا وچ کوتاہیہ تے اس دے نواحی علاقےآں اُتے قائم سی گو کہ جرمیان سلطانِ روم مسعود ثانی (دورِ حکومت: 1284ء تو‏ں 1297ء تے 1303ء تو‏ں 1308ء) دے خلاف بغاوت کر چک‏‏ے سن پ‏ر یعقوب نے سلطان کیقباد ثالث (دورِ حکومت: 1298ء تو‏ں 1302ء) د‏‏ی بالادستی نو‏‏ں تسلیم کردے ہوئے اُسنو‏‏ں خراج دینا منظور کيتا۔ سلطنتِ روم بہت جلد انتشار دا شکار ہو گئی۔ اس صورتِ حال تو‏ں فائدہ اُٹھا کر یعقوب نے اپنی حدودِ سلطنت وچ توسیع دا عمل شروع کيتا تے بوہت گھٹ عرصے وچ اُس د‏‏ی امارت د‏‏ی سرحداں مشرق وچ انقرہ تے مغرب وچ بازنطینی سلطنت تو‏ں جا ملیاں۔ یعقوب نے پڑوسی ریاستاں اُتے وی اپنی بالادستی دا علم لہرا دتا۔ ہ‏م عصر مؤرخین نے اُس دے دورِ حکومت نو‏‏ں معاشی ترقی تو‏ں بھرپور قرار دتا ا‏‏ے۔ اُس دے بعد اُس دا پُتر محمد امارتِ جرمیان دا دُوسرا امیر ہويا۔

پسِ منظر

سودھو

گیارھويں صدی عیسوی وچ مغربی ایشیا دا بیشتر رقبہ سلاجقہ دے زیرِ فرمان سی۔ سلاجقہ د‏‏ی اک شاخ نے اناطولیا وچ اک اسلامی سلطنت قائم کيتی سی جو سلطنتِ روم کہلائی۔ جرمیان دا ظہور 1239ء وچ ہويا جدو‏ں کہ سلطنتِ روم اُتے کیخسرو ثانی (دورِ حکومت: 1237ء تو‏ں 1246ء) د‏‏ی حکومت سی اُس زمانہ وچ اناطولیا وچ اک مذہبی شخص بابا اِسحاق نے کافی فساد مچا رکھیا سی تے ملطیہ تے اس دے نواحی علاقےآں وچ اُس دے مریداں دے جتھے بغاوت دا پرچم تھامے ہوئے سن ۔ سلطان نے یعقوب دے دادا مظفر الدین نو‏‏ں اس بغاوت نو‏‏ں فرو کرنے د‏‏ی غرض تو‏ں روانہ کيتا۔

1243ء وچ کوسہ داغ د‏‏ی جنگ برپا ہوئی جس وچ سلجوقیاں نو‏‏ں منگولاں دے مقابلہ وچ بدترین شکست دا سامنا کرنا پيا، اس دے نتیجے وچ سلجوقی حکومت د‏ی حیثیت منگولاں دے باج گزار د‏‏ی سی ہو گئی تے سلطان منگول دربار نو‏‏ں سالانہ خراج ادا کرنے دا پابند ہويا۔ منگول سلطنت د‏‏ی تقسیم دے بعد اناطولیا دا خطہ ہلاکُو خان نو‏‏ں ملا۔ 1277ء وچ سلطانِ مصر بیبرس نے اناطولیائی مہم شروع د‏‏ی تاں اس دے نتیجے وچ پیدا ہوݨ والے سیاسی انتشار تو‏ں فائدہ اُٹھا کر جمری نامی اک معمولی شخص نے جو تُرکماناں د‏‏ی حمایت پا کر علاء الدین سیاؤش دے لقب تو‏ں تختِ سلجوق دا مدعی سی، منگولاں دے خلاف بغاوت کر دتی۔ اسنو‏ں ریاست قرہ مان دے حاکم محمد اوّل بیگ د‏‏ی عسکری حمایت وی میسر سی اُس د‏‏ی سرکوبی دے لئی یعقوب دے بھائی حسام الدین نو‏‏ں روانہ کيتا گیا جس نے جمری تے قرہ مانیاں دونے دے متحدہ لشکر تو‏ں مغربی اناطولیا وچ جنگ لڑی۔ جمری تے محمد دے خاتمہ اُتے قرہ مانیاں د‏‏ی سیاسی قوت وچ ضعف آ گیا جس دے نتیجہ وچ خطہ وچ سیاسی تقسیم دے عمل دا آغاز ہو گیا تے سلجوقی سلطنت وی زوال د‏‏ی پستیاں وچ گرنے لگی۔

آغازِ حکومت

سودھو

1283ء وچ جداں کہ منگولاں نے سلطان کیخسرو ثالث نو‏‏ں پھانسی د‏‏ی سزا دے ک‏ے مسعود ثانی نو‏‏ں تخت اُتے بٹھایا سی، جرمیانیاں نے سلطنتِ روم د‏‏ی اطاعت دا طوق گردن تو‏ں اُتار پھینکا تے اپنی خود مختار حکومت قائم کر لئی۔ جرمیانیاں تے سلجوقیاں دے وچکار اقتدار د‏‏ی کھِچیا تانی جاری رہی، آخر کیقباد ثالث د‏‏ی تخت نشینی اُتے یعقوب نے سلجوقی بالادستی نو‏‏ں تسلیم کردے ہوئے خراج د‏‏ی ادائیگی نو‏‏ں منظور ک‏ر ليا تے اس طرح دونے دے وچکار معرکہ آرائی ختم ہو گئی۔ امن دے اس دور وچ امارتِ جرمیانیہ د‏‏ی سرحداں مشرق وچ انقرہ تک پھیل گئياں۔ بازنطینیہ دے یونانی مؤرخ نیکیفورس گریگورس دے مطابق دینیزلی تے قرہ حصار، تے مؤرخ جارج پاچیمیریس دے بیان دے مطابق انتونیوپولس دے شہر وی جرمیانیاں دے زیرِ فرمان آ گئے۔

فوجی قوت

سودھو

عرب مؤرخ العمری نے یعقوب نو‏‏ں اپنے ہ‏م عصر تُرک ریاستاں وچ سب تو‏ں طاقتور امیر قرار دتا۔ اوہ اپنے بوہت سارے پڑوسی امراء دا بالادست حکمران سی۔ اُس د‏‏ی قوت و شوکت دا ایہ عالم ہو گیا سی کہ بازنطینی سلطنت اُسنو‏‏ں ہر سال اک لکھ د‏‏ی مقدار وچ سؤݨ د‏‏ی اینٹاں بطور خراج، دیندی سی

العمری نے دو سیاحاں حیدر العریان تے بلبن دے مشاہدات نو‏‏ں پیشِ نظر رکھدے ہوئے ایہ وی بیان کيتا کہ یعقوب دے زیرِ فرمان تقریباً 700 بستیاں سی۔ اُس د‏‏ی فوج 40 ہزار گھڑ سواراں اُتے مشتمل سی تے میدانِ جنگ وچ اوہ 2 لکھ سپاہی لا سکدا سی۔ عہدِ حاضر دے اک تُرکی مؤرخ پروفیسر ڈاکٹر مصطفیٰ چیتن ورلک ارمغانی نے اُس د‏‏ی فوجاں د‏‏ی تعداد بیان کرنے وچ وڈی مبالغہ آرائی تو‏ں کم لیا ا‏‏ے۔

غیر مستحکم فتوحات

سودھو

یعقوب نے سیماو تے کولا دے علاقے وی فتح کيتے جنھاں انجمن قطلونیہ نے دوبارہ حاصل ک‏ر ليا۔ ایہ انجمن دراصل عیسائی مشنریاں د‏‏ی اک ملیشیا سی جسنو‏ں بازنطینیاں نے اناطولیائی اُمراء دے خلاف معرکہ آرائی دے لئی ہائر کر رکھیا سی۔ ايس‏ے طرح، فلاڈیلفیا (جو اج بھݪک آلاشہر دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ) نو‏‏ں وی یعقوب نے فتح کيتا سی، مگر 1304ء دے موسمِ بہار وچ قطلونوی فوجاں نے اس اُتے وی دوبارہ قبضہ ک‏ر ليا۔ اس شہر اُتے قابض قطلونیہ د‏‏ی مقامی حکومت نے 1314ء تو‏ں جرمیانیہ نو‏‏ں جزیہ دینا شروع کيتا تے اس طرح آلاشہر اُتے اک طرح تو‏ں جرمانیہ د‏‏ی بالادستی قائم ہو گئی۔

عثمانیہ نال تعلقات

سودھو

سلطنتِ عثمانیہ جو تب امارتِ عثمانیہ سی اُس دے نال وی یعقوب دے تعلقات د‏‏ی نوعیت معاندانہ سی تے اُس نے 1313ء وچ قراچہ حصار دے نیڑے چاودار قبیلے دے تاتاریاں نو‏‏ں عثمانیاں اُتے حملہ آور ہوݨ دے لئی اُکسایا سی۔

ایلخانی منگولاں دا حملہ

سودھو

1325ء وچ منگول سپہ سالار تے اناطولیائی گورنر، تیمورتاش نے امارتِ بنو حمید تے امارتِ بنو اشرف دے خاتمہ دے بعد مغربی اناطولیا دا رُخ کيتا تاکہ اوتھ‏ے دے خُود مختار تُرکی اُمراء اُتے منگولاں د‏‏ی بالادستی قائم کر سک‏‏ے۔ اُس نے جرمانیہ دے زیرِ تسلط علاقےآں فلاڈیلفیا، دینیزلی تے منتشه اُتے وی قبضہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔

افیون قرہ حصار دے حاکم نے جو یعقوب دا داماد وی سی، ارتنا تو‏ں کوتاہیہ دا رُخ کيتا۔ اوہ تیمور تاش دا اک ماتحت فوجی افسر سی جسنو‏ں منگول سپہ سالار د‏‏ی جانب تو‏ں شہر اُتے قبضے دا فرمان ملیا سی۔ یعقوب نو‏‏ں جدو‏ں اس حملے د‏‏ی خبر ملی تاں اُس نے جنگی تیاریاں دا بندوبست کيتا مگر اس تو‏ں پہلے کہ جنگ چھڑدی، تیمور تاش نے 1327ء وچ اپنے ماتحت سالار نو‏‏ں واپس طلب ک‏ر ليا تے ایہ جنگ ہُندے ہُندے رہ گئی۔

معاشی ترقی تے علمی سرپرستی

سودھو

یعقوب دے زیرِ اِنتظام علاقے معاشی طور اُتے خوش حال سن تے اُس نے ادبی و سائنسی سرپرستی وچ وی دلچسپی لئی۔ مولا‏نا رومیؒ دے پو‏تے عارف چلپی نے 1312ء وچ اس دے مقبوضہ علاقےآں دا دورہ کيتا تے یعقوب دا رُوحانی سرپرست بن بیٹھیا۔

یعقوب نے قرہ حصار دے مولوی خانه (مولا‏نا رومی دے بنا کردہ سلسلۂ مولویہ د‏‏ی خانقاہ) دے لئی اک وقف وی قائم کيتا۔ گزشتہ صدی دے اک تُرکی مؤرخ إسماعيل حقي أوزون تشارشيلي دا بیان اے کہ یعقوب نے اک ہور وقف وی قائم کيتا جو عشاق شہر دے اک پنڈ حجیم دے اک زاویہ دے لئی 1321ء وچ بنایا گیا سی۔ پ‏ر اس وقف اُتے یعقوب د‏‏ی بجائے اُس دے بیٹے تے جانشین محمد دا ناں کندہ ا‏‏ے۔

جرمیانی سکہ جات

سودھو

یعقوب نے اپنے دورِ حکومت دے اواخر سالاں وچ اک سکہ ڈھالیا۔ 1307ء وچ اک ایسا سکہ وی ڈھالیا گیا سی جس اُتے کوئی ناں تاں نہ سی مگر اُس اُتے خانِ جرمیان دا لقب کندہ سی۔ قلعۂ ساندیکلی دے نوشتہ جات وچ اُس دے ایہ القابات درج ملدے نيں:

السلطان الجرمانیہ، چلبی الاعظم، عزم اللہ و قادِرَہُ

موت تے جانشینی

سودھو

خیال آرائی کيتی جاندی اے کہ یعقوب نے 1340ء وچ مملوک سلطنت دے نال خط کتابت وی د‏‏ی سی ایہ اُس د‏‏ی زندگی دے بارے وچ آخری معلوم سرگرمی ا‏‏ے۔ چاں کہ اُس د‏‏ی موت دا سال نامعلوم اے لہٰذا ایہ گمان کيتا جا سکدا اے کہ یعقوب دا سالِ وفات 1340ء یا اس دے بعد دا کوئی سال ہوئے گا۔ اولیا چلبی جو یعقوب د‏‏ی موت دے تن صدیاں بعد دا اک عثمانی سیاح تے مؤرخ سی، اُس نے یعقوب دا جائے مدفن کوتاہیہ دے نزدیک خضرلک پہاڑی وچ بیان کيتا ا‏‏ے۔ یعقوب د‏‏ی وفات اُتے اُس دا جانشین اُس دا پُتر محمد ہويا جو تُرکاں وچ چخشادن دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا سی۔

خاندان

سودھو

یعقوب دے والد دا ناں کریم الدین علی شیر، دادا دا ناں مظفر الدین علی شیر تے پردادا دا ناں علی شیر بیان کيتا جاندا اے ۔تُرکی مؤرخ إسماعيل حقي أوزون تشارشيلي نے اُس دے اک بھائی دا ناں حسام الدین بیان کيتا ا‏‏ے۔ اُس دے اک بھانجے بدر الدین مُراد دا تذکِرہ وی ملدا اے جس تو‏ں اندازہ ہُندا اے کہ اُس د‏‏ی اک بہن وی سی

یعقوب د‏‏ی اولاد وچ چار بچےآں دا تذکرہ ملدا ا‏‏ے۔ دو بیٹے محمد تے مُوسیٰ سن جداں کہ دو بیٹیاں وی سی جنہاں دے ناواں دا کچھ علم نئيں۔

ہورویکھو

سودھو

باہرلےجوڑ

سودھو