ہڑپا دیاں مہراں
ہڑپا رہتل وچ مہراں عمومن صابݨ پتھر نوں تراش کے بݨائیاں جاندیاں سن، بعض اوقات صابن پتھر نوں پیس کے سفوف نوں گُنھ کے مہراں بنائی جاندیاں سن۔ جیہناں نوں بعد وچ پکا لیا جاندا سی۔ بعض مہراں تانبے تے کانسی دیاں وی نيں۔ عمومن ایہ مربع شکل دی ہوندیاں سن تے پونا انچ توں سوا انچ لمبیاں تے اِنّیاں ہی چوڑیاں ہُندیاں نيں۔ موہنجودڑو توں 1200 توں ودھ مہراں ملیاں نيں۔ اوسط درجے دیاں مہراں اِنّیاں شاندار نيں کہ دستکاری دا شاہکار معلوم ہُندیاں نيں۔ عمومن ایہناں دی پشت اُتے ابھار ہُندا سی۔ جس وچ دھاگا گزارن دا سوراخ ہُندا سی مگر بعض مہراں وچ ایہ وی نئيں ہُندا سی۔ اکا دکا مہراں گول تے مٹکے نال ملدیاں جلدیاں سن۔ مہراں نوں تیار کرن توں بعد الکلی وچ ڈبو دتا جاندا سی تے فیر اوہناں نوں اگ وچ پکایا جاندا سی۔ ایہدے نتیجے وچ اوہناں دی سطح نہایت سفید، ملائم تے چمکدار بݨ جاندی سی۔
عمومن مہراں اُتے جانوراں دیاں شکلیاں نیں۔ کدھرے کدھرے دیو مالائی شکلیاں نیں۔ مثلن اک سِنگا، یعݨی اک ایسا گھوڑا جیہدے ماتھے اُتے سِنگ اے۔
ایہناں مہراں اُتے اصلی جانوراں تے دیومالائی جانوراں دیاں تصویراں توں علاوہ تحریراں وی نيں تے تصویری علامتاں وی نیں۔ بعض مہراں اُتے انسانی شکلیاں نیں۔ دیو مالائی جانوراں وچوں جس جانور دی تصویر کثرت نال بنائی گئی اے اوہ اک سِنگا اے۔ اس دا بدن بیل دا، پونچھ تے چہرہ گھوڑے دا تے متھے اُتے اک سِنگ اے۔ یونانی دیومالا وچ اک سنگے (یونی کارن) دا ذکر ملدا اے۔ اک دلچسپ گل ایہ اے کہ جتھے کدھرے وی ایہ دی تصویر بݨائی گئی اے، اس دی ٹھوڈی دے تھلے اک برتݨ بݨایا گیا اے۔ اک سلاخ اُتے اک پیالا رکھیا ہويا اے۔ پیالے دے مرکز توں اک سلاخ اُتے اٹھی ہوئی اے تے اس اُتے پیالے دے قطر دا ہی سائبان بݨایا گیا اے۔ جِداں ٹیبل لیمب دا شیشا ہُندا اے۔ ایداں لگدا اے کہ حقے دی نلکی اُتے چِلم دھری ہووے تے اوہدے اُتے ڈھکن قدرے اُچا اے۔ اس دی توجیہات مختلف بیان کيتیاں گئیاں نيں۔ مگر غالب امکان ایہی اے کہ ایہ آتشدان اے۔ جس اُتے کوئی مذہبی چڑھاوا چڑھایا جا رہیا اے۔ تے اک سنگا وی مذہبی اہمیت دا نشان اے۔ ایہ کِسے قبیلے دا ٹوٹم یا طاقت تے اقتدار دا دیوتا وی ہوسکدا اے۔ اک ہور مہر اُتے اس نوں کدھرے جلوس وچ لے جایا جا رہیا اے۔
اک مقبول عام تصویر بیل دی اے۔ چھوٹے سِنگاں والا بیل جس دے اگے کُھڑلی رکھی ہوئی اے۔ وڈے سِنگاں والا بیل وی عام اے۔ جیہدی گردن اُتے گوشت دی چادر جئی لٹکی ہوئی اے۔ حیرت دی گل اے کہ گاں تے مَجھ دیاں شکلاں کافی ملدیاں ہوئی نيں۔ اک سنگ والے گینڈے دیاں کچھ تصویراں وی ملدیاں نيں۔ ایہ جانور اس زمانے وچ ایتھے موجود سی۔ اس دے اگے وی کُھڑلی نظر آؤندی اے۔ لکیراں ولا شیر وی ایہناں مہراں وچ نظر آؤندا اے جو ایتھے دے جنگلاں وچ ہُندا سی۔ اک مہر اُتے اک آدمی درخت اُتے بیٹھا اے تھلے شیر کھڑا اوہدے وَل دیکھ رہیا اے۔ اک اَدھ مہر اُتے ہاتھی وی بݨایا گیا اے۔ گھڑیال دی شکل کئی مہراں اُتے نظر آؤندی اے۔ اک مہر اُتے تن سِنگاں والا جانور اے۔ سر ہرن دے نيں تے بدن اک سنگے دا اے۔ اک مہر اُتے چھے مختلف جانوراں دے سر نيں، جیہناں وچ اک سنگا، سانڈ، مرگ (ہرن دی اک قسم) تے شیر نظر آ رہے نيں۔ باقی حصہ ٹُٹیا ہويا اے۔ کِسے مہر اُتے تن سر نيں کِسے اُتے دو۔ بعض مہراں وچ انسان جانورں یا بلاواں نال لڑ رہیا اے یا جانوراں دی خدمت کردا اے۔ اک جگہ اک آدمی مَجھ اُتے بھالے نال وار کر رہیا اے۔ دو مہراں اُتے تن سراں والا آدمی بیٹھا ہويا اے جیہدیاں بانہواں موڈھیاں تک چوڑیاں نال بھرے ہوئے نيں۔
ایہناں مہراں دی اک خاص خصوصیئت ایہ اے کہ ایہ سبھ دیاں سبھ دستخطی مہراں دی حثیت رکھدیاں نيں یا ایداں کہیا جاسکدا اے کہ عہدے یا اتھارٹی دے اظہار نال تعلق رکھدیاں نيں۔ ایہ افسراں دیاں سرکاری مہراں یا ٹھپے نيں۔ قدیم مشرق وچ اس قسم دیاں سرکاری مہراں دا استعمال سارے مُلکاں وچ عام سی۔ سمیری رہتل وچ سلنڈر نما مہراں سن۔ جد کہ ایتھے صرف چوکور نيں۔ جس دا مطلب اے ایہناں علاقےآں وچ تہذیبی یا سیاسی علحیدگی سی۔ تجارتی سامان دی حفاظت لئی ایہ مہراں گٹھڑیاں یا بوریاں اُتے ثبت کیتیاں جاندیاں سن۔
مہراں اُتے پتل دے پتے مذہبی اہمیت دے نال بݨائے جاندے سن۔ مہراں دی اہمیت مذہبی سی تے ایہ عملی تجارت نوں کنٹرول کردی سی۔ ایہ بطور تحریم سامان تجارت دیاں بند گٹھڑیاں اُتے لائیاں جاندیاں سی۔ ہر سامان کِسے عبادت گاہ دی ملکیت ہُندا سی یا اوہدی امان وچ ہُندا سی تے عبادت گاہ دی مہر لگݨ نال دیوتے دی روحانی قوت اس سامان دی حفاظت کردی سی۔ جے کوئی تاجر عبادت گاہ توں وکھ اپنی جائیداد بݨا لیندا سی تاں اوہ اپݨی وکھ مہر بݨواؤندا سی۔ یقینن اوہنوں خود وی کوئی مذہبی رُتبا حاصل ہوجاندا ہوئو گا۔ اس طرحاں ہر تاجر یا تاجر خاندان دی اک مہر ہُندی ہوئو گی، بلکہ ہر اہم شخص تے خاندان دے کول وی اک مہر ہُندی ہوئو گی۔ ایہ اوہدی ملکیئت دا دستاویزی ثبوت وی ہُندا سی تے اوہدے آزاد شہری ہوݨ دا وی۔ غلاماں دے کول شاید مہراں نئيں ہوݨ گیاں۔ اگرچہ اوہناں نوں بݨاؤندے تاں اوہی سن۔
ہڑپا وچ نسبتن زیادہ قدیم زمانے دیاں انتہائی نِکیاں مہراں وی ملیاں نيں جیہناں دی لمبائی 1.07 توں 1.36 انچ اے۔ چوڑائی 1.02 تا 1.06 موٹائی 1.05 تا 1.13 انچ اے۔ ایہناں اُتے جانوراں دیاں تصویراں نيں یا نشانات نيں یا فیر مچھلی یا مگرمچھ وغیرہ نظر آؤندے نيں۔ ایہناں وچ سوراخ وی نئيں۔
پتھر دیاں مہراں ونگوں تانبے دیاں ٹکیاں وی ملیاں نيں۔ ایہناں وچ اک پاسے عبارت اے تے دوسرے پاسے جانوراں دیاں تصویراں، جیہناں وچ بیل، اک سِنگا، ہاتھی، شیر، گینڈا، سارس، خرگوش تے طرحاں طرحاں دی بلاواں بݨائیاں گئیاں نيں۔ بعض اساطیری جانور وی نيں۔ مثلن بیل تے ہاتھی دا مجموعا یا بیل تے آدمی دا مجموعا۔ ایہناں دے بارے وچ خیال اے کہ ایہ جنتر (تعویز) سن۔ [۱][۲][۳][۴]
حوالے
سودھو- ↑ یحیا امجد، پاکستان دی تریخ قدیم دور
- ↑ پروفیسر محمد مجیب۔ تریخ تمذن ہند
- ↑ ڈاکٹر معین الدین، قدیم مشرق جلد دؤم
- ↑ ڈی ڈی کوسمبی، قدیم ہندوستان