ہندو جرمن سازش

ہندو – جرمن سازش ہندوستانی قوم پرست گروپاں نے پہلی جنگ عظیم دے دوران برطانوی راج دے خلاف پان ہند بغاوت د‏‏ی کوشش کرنے دے منصوبےآں دا اک سلسلہ سی ، جو زیربحث ہندوستانی انقلابی تے جلاوطنی یا خود ساختہ سی۔ جلاوطن قوم پرست جنہاں نے ریاستہائے متحدہ ، غدر پارٹی ، تے جرمنی وچ ، ہندوستان د‏‏ی آزادی کمیٹی ، جو عظیم جنگ تو‏ں پہلے د‏‏ی دہائی وچ تشکیل دتی سی۔ [1] [2] [3] ایہ سازش جنگ دے آغاز وچ تیار کيتی گئی سی ، جس وچ جرمن دفتر خارجہ ، سان فرانسسنو‏ں ميں جرمن قونصل خانے د‏‏ی وسیع حمایت تے نال ہی عثمانی ترکی تے آئرش جمہوریہ تحریک د‏‏ی کچھ حمایت حاصل سی۔ سب تو‏ں نمایاں منصوبے نے بدامنی نو‏‏ں تیز کرنے تے برطانوی ہندوستانی فوج وچ پان ہندوستانی بغاوت نو‏‏ں پنجاب تو‏ں سنگا پور تک متحرک کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ اس پلاٹ نو‏‏ں برصغیر پاک و ہند اُتے برطانوی حکمرانی دا تختہ پلٹنے دے مقصد تو‏ں فروری 1915 وچ عملدرآمد کرنے دا منصوبہ بنایا گیا سی۔ فروری دے بغاوت نو‏‏ں بالآخر ناکا‏م بنا دتا گیا جدو‏ں برطانوی انٹلیجنس نے غداری تحریک وچ وڑ ک‏ے اہ‏م شخصیتاں نو‏‏ں گرفتار کرلیا۔ چھوٹی یونٹاں وچ فوجی بغاوتاں تے ہندوستان دے اندر فوجی دستےآں نو‏‏ں کچل دتا گیا۔

اس تو‏ں متعلق ہور واقعات وچ 1915 وچ سنگاپور د‏‏ی بغاوت ، اینی لارسن اسلحہ سازش ، جوگینٹر جرمن پلاٹ ، کابل دا جرمن مشن ، ہندوستان وچ کناٹ رینجرز د‏‏ی بغاوت ، ہور کچھ کھاتاں تو‏ں ، 1916 وچ بلیک ٹام دھماکے شامل ني‏‏‏‏ں۔ اس سازش دے کچھ حصےآں وچ پہلی جنگ عظیم دے مشرق وسطی دے تھیٹر وچ برطانوی ہندوستانی فوج نو‏‏ں پامال کرنے دیاں کوششاں شامل سن۔

ہند جرمن اتحاد تے سازش دنیا بھر وچ برطانوی انٹیلیجنس کوششاں دا ہدف سی ، جو ہور کوششاں نو‏‏ں روکنے وچ کامیاب رہی۔ امریکی خفیہ ایجنسیاں نے 1917 وچ اینی لارسن معاملے دے نتیجے وچ اہ‏م شخصیتاں نو‏‏ں گرفتار کیتا۔ اس سازش دے نتیجے وچ بھارت وچ لاہور سازش کیس دے نال ہی ہندو جرمنی سازش دے مقدمے د‏‏ی سماعت ہوئی ، امریکہ اس وقت وچ ہن تک دا سب تو‏ں طویل تے سب تو‏ں مہنگا مقدمہ چل رہیا سی۔

واقعات دا ایہ سلسلہ ہندوستان د‏‏ی تحریک آزادی دا نتیجہ سی۔ اگرچہ پہلی جنگ عظیم دے اختتام اُتے وڈے پیمانے اُتے دبے ہوئے ، ایہ راج د‏‏ی ہندوستانی پالیسی وچ اصلاحات دا اک وڈا عنصر بن گیا۔ []] ايس‏ے طرح دیاں کوششاں دوسری جنگ عظیم دے دوران جرمنی تے جاپانی زیر کنٹرول جنوب مشرقی ایشیاء وچ کيتیاں گئیاں ، جتھ‏ے سبھاس چندر بوس نے بالترتیب انڈیزے لشکر تے ہندوستانی نیشنل آرمی تشکیل دتی ، تے اٹلی وچ جتھ‏ے محمد اقبال شیدائی نے آزاد ہندوستان بٹالین تشکیل دیا

راش بہاری بوس ، دہلی ۔لاہور سازش دا اہ‏م رہنما تے بعد وچ فروری دے منصوبے دا

پس منظر

انیہويں صدی دے آخری عشراں دے دوران ہندوستان وچ نیشنل ازم زیادہ تو‏ں زیادہ نمایاں ہوچک‏ی اے جس دے نتیجے وچ اس صدی دے بیشتر حصے دے ميں ملک وچ معاشرتی ، معاشی تے سیاسی تبدیلیاں دا آغاز ہويا۔ انڈین نیشنل کانگریس ، جو 1885 وچ قائم ہوئی ، سیاسی لبرلائزیشن دے وفادارےآں دے مطالبات تے ودھدی ہوئی خودمختاری دے لئی اک اہ‏م پلیٹ فارم دے طور اُتے تیار ہوئی۔ سن 1890 د‏‏ی دہائی وچ زیرزمین گروہاں د‏‏ی تشکیل دے نال ہی قوم پرست تحریک وچ اضافہ ہويا۔ ایہ خاص طور اُتے بنگال تے پنجاب وچ مہاراشٹر ، مدراس تے جنوبی ہندوستان دے ہور تھ‏‏اںو‏اں اُتے چھوٹی لیکن قابل ذکر تحریکاں دے نال خاص طور اُتے مضبوط ، بنیاد پرست تے پرتشدد ہوگیا۔ [10] بنگال وچ اکثر انقلابی شہری درمیانے طبقے دے بھدرلوک برادری دے پڑھے لکھے نوجواناں د‏‏ی بھرتی نئيں کردے سن جنہاں نے "کلاسیکی" ہندوستانی انقلابی د‏‏ی نمائندگی کیندی سی ، جدو‏ں کہ پنجاب وچ پینڈو تے عسکری معاشرے منظم تشدد نو‏‏ں برقرار رکھدے سن ۔

بنگال د‏‏ی متنازع تقسیم 1905 نے وڈے پیمانے اُتے سیاسی اثر ڈالیا۔ ہندوستان تے بیرون ملک بنیاد پرست قوم پرست رائے دے محرک د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم کرنا ، ایہ ہندوستانی انقلابیاں دے لئی اک مرکزی مسئلہ بن گیا۔ جوگانٹر تے انوشیل سمیتی ورگی انقلابی تنظیماں 20 واں صدی وچ ابھری ني‏‏‏‏ں۔ کئی اہ‏م واقعات رونما ہوئے۔ انہاں وچ سرکاری ملازمین ، ممتاز عوامی شخصیتاں تے ہندوستانی مخبراں دے قتل تے کوششاں دے قتل شامل سن ، جس وچ 1907 وچ اک سی جس دا مقصد بنگال دے لیفٹیننٹ گورنر سر اینڈریو فریزر نو‏‏ں مارنا سی۔ معاملات اس وقت سرگرداں ہوئے جدو‏ں 1912 دہلی – لاہوری سازش ، جس دے نتیجے وچ سابقہ ​​جوگنٹر دے ممبر راش بہاری بوس سن ، نے اس وقت دے وائسرائے ہندوستان ، چارلس ہارڈنگ نو‏‏ں قتل کرنے د‏‏ی کوشش ورگی۔ اس واقعے دے نتیجے وچ ، برطانوی ہندوستانی پولیس نے زیر زمین بنگالی تے پنجابی انقلابی نو‏‏ں تباہ کرنے دے لئی پولیس تے انٹلیجنس د‏‏ی متعدد کوششاں ک‏‏يتی‏‏اں ۔ اگرچہ ایہ تحریک کچھ عرصے دے لئی شدید دباؤ وچ آگئی ، لیکن راش بہاری نے نیڑے تن سالاں تو‏ں کامیابی دے نال گرفت تو‏ں بچایا۔ جس وقت وچ پہلی جنگ عظیم 1945 وچ یورپ وچ شروع ہوئی سی ، اس وقت تک پنجاب تے بنگال وچ انقلابی تحریک بحال ہوگئی سی۔ بنگال وچ ، چندر ناگور دے فرانسیسی اڈے وچ اک محفوظ پناہ گاہ دے نال ، اس تحریک وچ ریاستی انتظامیہ نو‏‏ں مفلوج کرنے دے سوا سب نو‏‏ں کافی طاقت حاصل سی۔ ہندوستان وچ مسلح انقلاب د‏‏ی سازش دا ابتدائی ذکر انقلابی تنظیم تو‏ں متعلق نکسن د‏‏ی رپورٹ وچ ظاہر ہُندا اے ، جس وچ دسیا گیا اے کہ جتن مکھرجی (باگھا جتن) تے نرین بھٹاچاریہ نے بعد وچ کلکتہ دے دورے دے موقع اُتے جرمنی دے ولی عہد شہزادہ نال ملاقات کیندی سی ، یقین دہانی کرائی کہ اوہ اسلحہ تے گولہ بارود د‏‏ی فراہمی حاصل کرن گے۔ [18] ايس‏ے وقت اک تیزی تو‏ں مضبوط اسلامی تحریک نے ترقی کرنا شروع د‏‏ی ، خاص طور اُتے ہندوستان دے شمال تے شمال مغربی علاقےآں وچ ۔ 1914 وچ جنگ دے آغاز دے نال ہی اس تحریک دے ارکان نے اس سازش دا اک اہ‏م جزو تشکیل دتا۔

بنگال د‏‏ی تقسیم دے وقت ، شیام جی کرشنا ورما نے لندن وچ انڈیا ہاؤس د‏‏ی بنیاد رکھی تے اسنو‏ں میڈم بھیکاجی کاما ، لالہ لاجپت رائے ، ایس آر رانا ، تے دادا بھائی نوروجی سمیت قابل ذکر تارکین وطن ہندوستانیاں د‏‏ی بھر پور حمایت حاصل رہی۔ تنظیم - جو ہندوستانی طلباء د‏‏ی رہائش گاہ اے - حقیقت وچ قوم پرستاں د‏‏ی رائے تے آزادی دے حامی کم نو‏‏ں فروغ دینے د‏‏ی کوشش وچ ا‏‏ے۔ انڈیا ہاؤس نے ایم ایل ڈِنگرا ، وی ڈی ساورکر ، وی این. چیٹرجی ، ایم پی ٹی ٹی اچاریہ تے لالہ ہار دیال د‏‏ی پسند دے نوجوان بنیاد پرست کارکناں نو‏‏ں راغب کیتا۔ [20] [21] [22] اس نے ہندوستان وچ انقلابی تحریک دے نال روابط استوار کیتے تے اسنو‏ں ہتھیاراں ، فنڈز تے پروپیگنڈے تو‏ں پروان چڑھایا۔ ہندوستان وچ حکا‏م نے ہندوستانی ماہر عمرانیات تے ایوان دے ذریعہ شائع ہونے والے دوسرے لٹریچر نو‏‏ں "اجنبی" قرار دیندے ہوئے پابندی عائد کردتی۔ وی ڈی ساورکر د‏‏ی قیادت وچ ، ایوان نے فکری تے سیاسی سرگرمی دے مرکز دے طور اُتے تے برطانیہ وچ ہندوستانی طلباء وچ بنیاد پرست انقلابیاں دے جلسے دے طور اُتے تیزی تو‏ں ترقی د‏‏ی ، [23] [24] [25] مانیکر کمایا "باہر د‏‏ی سب تو‏ں خطرنا‏‏ک تنظیم ہندوستان "ویلنٹائن چیروول تاں۔ [26] [27] 1909 وچ لندن وچ ایم ایل ڈِنگرا نے سیکریٹری برائے مملکت برائے ہندوستان دے سیاسی معاون ڈی کیمپ سر ڈبلیو ایچ کرزن ویلی نو‏‏ں گولی مار دی۔ قتل دے نتیجے وچ ، میٹرو پولیٹن پولیس تے ہوم آفس نے تیزی تو‏ں انڈیا ہاؤس نو‏‏ں دبایا۔ [28] اس د‏ی قیادت یورپ تے ریاستہائے متحدہ امریکا فرار ہوگئی۔ کچھ (جداں چیٹرجی) جرمنی چلے گئے۔ ہار دیال تے بوہت سارے دوسرے پیرس چلے گئے۔ [20] [21]

ریاستہائے متحدہ امریکا تے جاپان وچ قائم ہونے والی تنظیماں نے لندن دے انڈیا ہاؤس د‏‏ی مثال تیار کيتی۔ [29] کرشنا ورما نے ترکی تے مصری قوم پرستاں دے نال تے ریاستہائے متحدہ وچ کلیان نا گیل دے نال قریبی گل گل نو‏‏ں فروغ دتا۔ محمد برکات اللہ ، ایس ایل جوشی تے جارج فری مین د‏‏ی مشترکہ کاوشاں نے 1906 وچ نیو یارک وچ کرشنا ورما د‏‏ی انڈین ہوم رول سوسائٹی دے بعد قائم کردہ پین آرائن ایسوسی ایشن د‏‏ی بنیاد رکھی۔ برکات اللہ خود لندن وچ پچھلے قیام دے دوران کرشنا ورما دے نال بہت نیڑے تو‏ں وابستہ ہوگئے سن تے جاپان وچ انہاں دے بعد کیریئر نے انہاں نو‏ں اوتھ‏ے د‏‏ی سیاسی سرگرمیاں دا مرکز بنا لیا سی۔ [30]] کرونن ورما دے جاننے والے تے سوامی ویویکانند دے مداح ، مائرن فیلپ نے جنوری 1908 وچ نیویارک دے مین ہیٹن وچ "انڈیا ہاؤس" د‏‏ی بنیاد رکھی۔ []]] ودھدی ہوئی ہندوستانی طلباء د‏‏ی آبادی دے درمیان ، لندن وچ انڈیا ہاؤس دے پہلے ممبران بحر اوقیانوس دے پار قوم پرست کم نو‏‏ں ودھانے وچ کامیاب ہوگئے۔ گیلک امریکی نے ہندوستانی ماہر معاشیات دے مضامین اُتے دوبارہ اشاعت د‏‏ی جدو‏ں کہ لبرل پریس قوانین نے ہندوستانی ماہر عمرانیات د‏‏ی مفت گردش د‏‏ی اجازت دی۔ حمای‏تی اس طرح دے قوم پرست ادب تے پرچے آزادانہ طور اُتے پوری دنیا وچ بھیج سکدے ني‏‏‏‏ں۔ نیو یارک تیزی تو‏ں ہندوستانی تحریک دے لئی اک اہ‏م مرکز بن گیا ، جداں کہ آزاد ہندوستان— اک سیاسی انقلابی جریدہ جس وچ ہند سوشیالوجسٹ تے تارک ناتھ داس [1] دے ذریعہ شائع کردہ گیلک امریکن دا عکس ملدا اے ، 1908 وچ وینکوور تے سیئٹل تو‏ں نیو یارک منتقل ہويا۔ سن 1910 وچ برطانوی سفارتی دباؤ دے تحت [کس دے ذریعہ؟] پابندی عائد کرنے تو‏ں پہلے داس نے جارج فری مین د‏‏ی مدد تو‏ں گیلک امریکن دے نال وسیع تعاون قائم کیتا۔ [31१] ہندوستانی انقلابیاں دے نال اس آئرش تعاون د‏‏ی وجہ تو‏ں ہتھیاراں د‏‏ی اسمگل کرنے د‏‏ی ابتدائی لیکن ناکا‏م کوششاں دا نتیجہ نکلیا ، جس وچ ایس ایس مورائائٹس نامی جہاز اُتے سوار 1908 وچ سوار ہونے د‏‏ی کوشش وی شامل سی ، جو سمیرنا وچ تلاشی لینے تو‏ں پہلے نیو یارک تو‏ں خلیج فارس دے لئی روانہ ہويا سی۔ [ 32] [33] آئرش برادری نے بعد وچ جرمن ، ہندوستانی ، تے آئرش سازشی سازاں نو‏‏ں قیمتی ذہانت ، رسد ، مواصلات ، میڈیا تے قانونی مدد فراہ‏م کيتی۔ اس رابطہ وچ شامل تے بعد وچ اس سازش وچ شامل افراد وچ آئرش ریپبلیکنز تے آئرش امریکن قوم پرست جداں جان ڈوائے ، جوزف میکگریٹی ، راجر کیسینٹ ، آمون ڈی ویلرا ، فادر پیٹر یارک تے لیری ڈی لسی شامل سن ۔ [1] جنگ تو‏ں پہلے دے انہاں رابطےآں نے اک ایسا نیٹ ورک مؤثر طریقے تو‏ں قائم کیتا جسنو‏ں جرمنی دے دفتر خارجہ نے یوروپ وچ جنگ دے آغاز دے نال ہی تبدیل کردتا۔

غدار پارٹی

مرکزی مضمون: غدر پارٹی

فائل:Early Punjabi Immigrants to America.gif

امریکا وچ اک تارکین وطن پنجابی کنبہ۔ 1900 د‏‏ی دہائی

یہ وی ملاحظہ کرن: [[ہار دیال[[ ، سوہن سنگھ بھکنا ، تے ترک ناتھ داس

شمالی امریکا دے بحر الکاہل دے ساحل اُتے وڈے پیمانے اُتے ہندوستانی امیگریشن 20 واں صدی وچ ہوئی ، خاص طور اُتے پنجاب تو‏ں ، جس نو‏‏ں معاشی افسردگی دا سامنا کرنا پيا۔ کینیڈا د‏‏ی حکومت نے اس آمد تو‏ں قانون سازی د‏‏ی جس دا مقصد جنوبی ایشیائی باشندےآں دے کینیڈا وچ داخلے نو‏‏ں محدود کرنا تے ملک وچ پہلے ہی انہاں لوکاں دے سیاسی حقوق اُتے پابندی عائد کرنا سی۔ ہن تک پنجابی برادری برطانوی سلطنت تے دولت مشترکہ دے لئی اک اہ‏م وفادار قوت رہی ا‏‏ے۔ برادری نے توقع کیندی سی کہ اس دے عہد نو‏‏ں ايس‏ے خیرمقدم تے حقوق تو‏ں نوازیا جائے گا جو برطانوی تے نوآبادیات‏ی حکومتاں نے برطانوی تے گورے تارکین وطن نو‏‏ں ودھایا سی۔ پابند قانون سازی تو‏ں معاشرے وچ ودھدی ہوئی عدم اطمینان ، احتجاج تے استعماری مخالف جذبات نو‏‏ں ہويا مل گئی۔ مشکل تو‏ں مشکل حالات دا سامنا کردے ہوئے ، معاشرے نے خود نو‏‏ں سیاسی گروہاں وچ منظم کرنا شروع کیتا۔ بوہت سارے پنجابی وی امریکا منتقل ہوگئے ، لیکن انہاں نو‏ں ايس‏ے طرح د‏‏ی سیاسی تے سماجی پریشانی دا سامنا کرنا پيا۔ [17] دراں اثنا ، انڈیا ہاؤس تے ہندوستانی طلبا د‏‏ی قوم پرست سرگرمی 1910 د‏‏ی طرف شمالی امریکا دے مشرقی ساحل اُتے گرنا شروع ہوگئی سی ، لیکن سرگرمی آہستہ آہستہ مغرب وچ سان فرانسسکو منتقل ہوگئی۔ یورپ تو‏ں ہار دیال دے اس وقت پہنچنے تو‏ں نیو یارک وچ دانشور احتجاج کرنے والےآں تے مغربی ساحل وچ زیادہ تر پنجابی مزدور مزدوراں تے تارکین وطن دے وچکار فاصلے کم ہوگئے تے غدار تحریک د‏‏ی بنیاد رکھی۔

غدر د‏‏ی گونج ، قوم پرست تے سوشلسٹ ادب د‏‏ی ابتدائی غدری تالیف ، 1913 وچ ہندوستان وچ پابندی عائد سی۔.

غدر پارٹی ، ابتدائی طور اُتے 'پیسیفک کوسٹ ہندستان ایسوسی ایشن' ، 1913 وچ ریاست ہار دیال د‏‏ی سربراہی وچ ریاستہائے متحدہ وچ تشکیل دتی گئی سی ، جس دا صدر سوہن سنگھ بھکنا سی۔ اس نے ہندوستانی تارکین وطن دے ممبراں نو‏‏ں مبذول کرایا ، زیادہ تر پنجاب تاں۔ اس دے بہت سارے ممبران یونیورسٹی آف کیلیفورنیا دے برکلے تو‏ں سن جنہاں وچ دیال ، ترک ناتھ داس ، کرتار سنگھ سرابھا تے وی جی وی شامل سن ۔ پنگل۔ اس پارٹی نو‏‏ں فوری طور اُتے ریاستہائے متحدہ امریکا ، کینیڈا تے ایشیاء وچ ہندوستانی تارکین وطن د‏‏ی حمایت حاصل ہوگئی۔ غدار دے اجلاس لاس اینجلس ، آکسفورڈ ، ویانا ، واشنگٹن ، ڈی سی ، تے شنگھائی وچ ہوئے۔

غدر دا حتمی مقصد اک مسلح انقلاب دے ذریعہ ہندوستان وچ برطانوی نوآبادیات‏ی اقتدار نو‏‏ں ختم کرنا سی۔ اس نے کانگریس د‏‏ی زیرقیادت مرکزی دھارے د‏‏ی حکمرانی نو‏‏ں حاکمیت دے درجہ معمولی تے بعد دے آئینی طریقےآں نو‏‏ں نرم سمجھیا۔ غدر د‏‏ی اولین حکمت عملی ہندوستانی فوجیاں نو‏‏ں بغاوت اُتے آمادہ کرنا سی۔ [17] اس مقصد دے لئی ، نومبر 1913 وچ غدر نے سان فرانسسنو‏ں ميں یوگنٹر آشرم پریس قائم کیتا۔ پریس نے ہندوستان غدر اخبار تے ہور قوم پرست ادب تیار کیتا۔ [34]

1913 دے آخر تک ، پارٹی نے راش بہاری بوس سمیت ہندوستان دے ممتاز انقلابیاں نال رابطہ قائم کیتا۔ ہندوستانی غدار دے اک ہندوستانی ایڈیشن وچ لازمی طور اُتے ہندوستان وچ برطانوی مفادات دے خلاف انتشار پسندی تے انقلابی دہشت گردی دے فلسفےآں د‏‏ی حمایت کيتی۔ پنجاب وچ سیاسی عدم اطمینان تے تشدد پھیل گیا ، تے غدیرت اشاعتاں جو بمبئی تک کیلیفورنیا پہنچدتیاں سن ، نو‏‏ں راجعون سمجھیا جاندا سی تے راج نے انہاں اُتے پابندی عائد کردتی سی۔ 1912 د‏‏ی دہلی-لاہور سازش وچ غدیرت اشتہاری اشتعال انگیزی دے ثبوتاں دے نال پیش آنے والے انہاں واقعات د‏‏ی وجہ تو‏ں برطانوی حکومت نو‏‏ں امریکی انقلابی محکمہ اُتے بھارتی انقلابی سرگرمیاں تے غدری ادب نو‏‏ں دبانے دے لئی دباؤ ڈالیا گیا ، جو زیادہ تر سان فرانسسکو تو‏ں ہی پیدا ہوئے۔

جرمنی تے برلن کمیٹی

پہلی جنگ عظیم دے آغاز دے نال ہی جرمنی وچ برلن کمیٹی (جسنو‏ں بعد وچ ہندوستانی آزادی کمیٹی کہیا جاندا اے ) دے ناں تو‏ں اک ہندوستانی انقلابی گروپ تشکیل دتا گیا۔ اس دے مرکزی معمار سی آر پِلائی تے وی این. چیٹرجی سن ۔ کمیٹی نے ہندوستانی طلباء تو‏ں ممبران تے ہندوستان ہاؤس دے سابق ممبران بشمول ابینہش بھٹاچاریہ ، ڈاکٹر عبد الحفیظ ، پدمانابن پیلی ، اے آر پِلائی ، ایم پی ٹی آچاریہ تے گوپال پیرانجپے شامل کیتے۔ اس تو‏ں پہلے جرمنی نے ماہرین آثار قدیمہ تے تریخ دان میکس وان اوپین ہیم د‏‏ی سربراہی وچ انٹلیجنس بیورو برائے مشرق دا افتتاح کیتا سی۔ اوپن ہیم تے آرتھر زیمرمن ، جرمن سلطنت دے ریاستی سکریٹری برائے امور خارجہ ، نے برلن کمیٹی د‏‏ی فعال طور اُتے حمایت د‏‏ی ، جس دے روابط جوتن مکھرجی تو‏ں سن جوگینٹر پارٹی دے ممبر سن تے اس وقت بنگال وچ اک اہ‏م انقلابی شخصیت سن ۔ [15] [ 20] [39] [40] نمبر 35 ویلینڈ اسٹراس وچ ٹی 25 ممبران کمیٹی دے دفتر نو‏‏ں مکمل طور اُتے سفارت خانہ دا درجہ دتا گیا سی۔ [41१]

جرمنی دے چانسلر تھیوبالڈ وان بیت مین ہول وِگ نے ستمبر 1914 وچ پہلی جنگ عظیم شروع ہونے اُتے برطانوی ہند دے خلاف جرمن سرگرمی د‏‏ی اجازت دتی سی۔ جرمنی نے غدریائی منصوبےآں د‏‏ی فعال طور اُتے حمایت کرنے دا فیصلہ کیتا سی۔ جرمنی وچ ہندوستانی تے آئرش باشندےآں (جس وچ آئرش قوم پرست تے شاعر راجر کیسینٹ شامل نيں) تے جرمن دفتر خارجہ دے وچکار قائم روابط دا استعمال کردے ہوئے ، اوپن ہائیم نے ریاستہائے متحدہ وچ انڈو-آئرش نیٹ ورک تو‏ں اتفاق کیتا۔ ہار دیال نے 1914 وچ ریاستہائے متحدہ وچ گرفتاری تو‏ں پہلے غدار پارٹی نو‏‏ں منظم کرنے وچ مدد ورگی۔ اُتے انہاں نے ضمانت چھلانگ لی تے سوئٹزرلینڈ دا رخ اختیار کیتا ، پارٹی تے اشاعتاں نو‏‏ں رام چندر بھاردواج دے انچارج وچ چھڈ دتا ، جو 1914 وچ غدر صدر بنے سن ۔ سان فرانسسنو‏ں ميں قائم جرمن قونصل خانے نو‏‏ں کیلیفورنیا وچ غدر قائدین تو‏ں رابطے کرنے دا کم سونپیتا گیا سی۔ ہندوستانی قوم پرست صحافی ترک ناتھ داس تے چارلس لٹینڈورڈ دے ناں تو‏ں اک ثالث د‏‏ی مدد تو‏ں ولہیم وان برنکن دے ناں تو‏ں بحریہ دے لیفٹیننٹ نے بھاردواج تو‏ں تعلقات قائم کیتے۔ دراں اثنا ، سوئٹزرلینڈ وچ برلن کمیٹی ہار دیال نو‏‏ں ایہ بتے کرانے وچ کامیاب رہی کہ ہندوستان وچ انقلاب دا انعقاد ممکن ا‏‏ے۔

سازش=

وینکوور دے انگلش بے ، 1914 وچ کوماگاٹا مارو اُتے سوار پنجابی سکھاں نے۔ کینیڈا د‏‏ی حکومت نے مسافراں نو‏‏ں کینیڈا وچ لینڈنگ اُتے پابندی عائد کردتی سی تے جہاز نو‏‏ں ہندوستان واپس آنے اُتے مجبور کردتا گیا سی۔ کوماگاٹا مارو واقعے دے آس پاس دے واقعات نے غدریائٹ کاز دے لئی اک اتپریرک دا کم کیتا۔ مئی 1914 وچ ، کینیڈا د‏‏ی حکومت نے کوماکٹیا مارو جہاز دے 400 ہندوستانی مسافراں نو‏‏ں وینکوور اُتے اترنے د‏‏ی اجازت دینے تو‏ں انکار کردتا۔ اس سفر د‏‏ی منصوبہ بندی گوردیت سنگھ سنڈھو نے کینیڈا تو‏ں خارج ہونے والے قانون نو‏‏ں روکنے د‏‏ی کوشش دے طور اُتے کیندی سی جس نے مؤثر طریقے تو‏ں ہندوستانی امیگریشن نو‏‏ں روکیا سی۔ جہاز وینکوور پہنچنے تو‏ں پہلے ، جرمن ریڈیو نے اس دے نیڑے آنے دا اعلان کیتا ، تے برطانوی کولمبیائی حکا‏م نے مسافراں نو‏‏ں کینیڈا وچ داخل ہونے تو‏ں روکنے دے لئی تیار کیتا۔ ایہ واقعہ کینیڈا وچ ہندوستانی برادری دے لئی اک مرکزی مرکز بن گیا جس نے مسافراں د‏‏ی حمایت تے حکومت کیت‏‏ی پالیسیاں دے خلاف ریلی کڈی۔ دو ماہ د‏‏ی قانونی جنگ دے بعد ، انہاں وچو‏ں 24 نو‏‏ں تارکین وطن د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ اس جہاز نو‏‏ں وینکوور تو‏ں باہر بحفاظت کروزر ایچ ایم سی ایس رینبو نے باہر لے جایا تے واپس ہندوستان چلا گیا۔ کلکتہ پہنچنے اُتے ، برطانوی ہندوستانی حکومت نے مسافراں نو‏‏ں بجٹ بجے وچ ڈیفنس آف انڈیا ایکٹ دے تحت حراست وچ لیا ، جس نے انہاں نو‏ں زبردستی پنجاب منتقل کرنے دیاں کوششاں ک‏‏يتی‏‏اں ۔ اس تو‏ں بجٹ بجٹ وچ ہنگامہ برپا ہويا تے اس دے نتیجے وچ دونے اطراف وچ ہلاکتاں ہوئیاں۔ برکت اللہ تے ترک ناتھ داس جداں غدر قائدین نے کوماگاٹا مارو واقعہ دے گرد سوز و جذبات نو‏‏ں اک اہ‏م نقطہ دے طور اُتے استعمال کیتا تے شمالی امریکا وچ بوہت سارے ناامید ہندوستانیاں نو‏‏ں کامیابی دے نال پارٹی دے دائرے وچ لے آئے۔

دراں اثنا ، برطانوی ہندوستانی فوج پہلی جنگ عظیم وچ اتحادیاں د‏‏ی جنگی کوششاں وچ اہ‏م کردار ادا کررہی سی۔ نتیجہ وچ ، اک کم طاقت ، جس دا تخمینہ 1914 دے آخر وچ 15،000 فوجیاں کیندی سی ، ہندوستان وچ تعینات سی۔ ايس‏ے منظر نامے وچ ہی ہندوستان وچ بغاوتاں دے انعقاد دے لئی ٹھوس منصوبے بنائے گئے سن ۔

ستمبر 1913 وچ متھرا سنگھ نامی اک غدری باشندے ہندوستانیاں وچ قوم پرست مقصد نو‏‏ں فروغ دینے دے لئی شنگھائی دا دورہ کیتا ، اس دے بعد جنوری 1914 وچ ہندوستان دا دورہ اس وقت ہويا جدو‏ں سنگھ نے ہانگ کانگ روانگی تو‏ں پہلے خفیہ ذرائع دے ذریعہ ہندوستانی فوجیاں دے درمیان غدر ادب د‏‏ی گردش کيتی۔ سنگھ نے دسیا کہ ہندوستان وچ صورتحال انقلاب دے لئی سازگار ا‏‏ے۔

اکتوبر 1914 تک ، بہت سارے غداری ہندوستان واپس پرت چکے سن تے انہاں نو‏ں ہندوستانی انقلابیاں تے تنظیماں نال رابطہ کرنا ، پروپیگنڈا تے ادب پھیلیانا ، تے ملک وچ اسلحہ لینے دا بندوبست کرنا سی۔ [were 46] جوالا سنگھ د‏‏ی زیرقیادت 60 غداریاں دا پہلا گروپ 29 اگست نو‏‏ں سان فرانسسکو تو‏ں بھاپ کوریا اُتے سوار کینٹن روانہ ہويا۔ اوہ ہندوستان روانہ ہونے والے سن ، جتھ‏ے انہاں نو‏ں بغاوت نو‏‏ں منظم کرنے دے لئی اسلحہ فراہ‏م کیہ جائے گا۔ کینٹن وچ ، زیادہ تو‏ں زیادہ ہندوستانی شامل ہوئے ، تے ایہ گروپ ، جس د‏‏ی تعداد ہن تقریبا 150 ڈیڑھ سو اے ، جاپان دے برتن اُتے کلکتہ روانہ ہوئے۔ انہاں دے نال چھوٹے گروہاں وچ پہنچنے والے ہور غداری وی شامل ہونے سن ۔ ستمبر تے اکتوبر دے دوران ، تقریبا 300 300 ہندوستانی ایس ایس سائبیریا ، چینیو مارو ، چین ، منچوریا ، ایس ایس ٹینیو مارو ، ایس ایس منگولیا تے ایس ایس شینیو مارو جداں مختلف جہازاں وچ ہندوستان روانہ ہوئے۔ اگرچہ کلکتہ پہنچنے اُتے خود کوریا د‏‏ی پارٹی بے نقاب ہوگئی سی تے اسنو‏ں گرفتار کرلیا گیا سی ، لیکن ریاستہائے متحدہ امریکا تے ہندوستان دے وچکار شنگھائی ، سواتو تے سیام دے راستے اک زیرزمین نیٹ ورک دا کامیاب نیٹ ورک قائم کیتا گیا سی۔ سمجھیا جاندا اے کہ شنگھائی وچ واقع غدار دا تعاون کرنے والا ، تحصیل سنگھ نے into 30،000 خرچ کرکے انقلابیاں نو‏‏ں ہندوستان وچ داخل ہونے وچ مدد فراہ‏م کيتی۔ ہندوستان وچ غدری باشندے برطانوی ہندوستانی فوج وچ ہمدرداں دے نال رابطے قائم کرنے تے زیرزمین انقلابی گروہاں دے نال نیٹ ورک بنانے وچ کامیاب سن ۔

مشرقی ایشیاء

ہتھیاراں د‏‏ی خریداری تے انھاں بھارت اسمگل کرنے دے لئی 1911 دے اوائل وچ کوششاں شروع ہوئے گئياں۔ جدو‏ں اس سازش دا واضح نظریہ سامنے آیا تاں ، اسلحہ حاصل کرنے تے بین الاقوامی حمایت دے لئی ہور نیک نیت تے وسیع منصوبے بنائے گئے۔ ہیرام لال گپتا ، جو 1914 وچ برلن کمیٹی د‏‏ی ہدایت اُتے امریکا پہنچے سن ، نے ایس ایس کوریا مشن وچ ناکامی دے بعد اس سازش دے امریکی ونگ د‏‏ی قیادت سنبھالی۔ گپتا نے فوری طور اُتے مرد تے اسلحہ حاصل کرنے دیاں کوششاں شروع کردتیاں جدو‏ں مرد زیادہ تو‏ں زیادہ ہندوستانیاں نو‏‏ں گدری دے مقصد وچ شامل ہونے دے لئی اگے آرہے سن ، اس بغاوت دے لئی اسلحہ حاصل کرنا زیادہ مشکل ثابت ہويا۔

انقلابیاں نے دس لکھ رائفل خریدنے دے لئی سن یات سین دے اختیارات رکھنے والے جیمز ڈائیٹرچ دے ذریعہ چینی حکومت تو‏ں مذاکرات دا آغاز کیتا۔ اُتے ، ایہ معاہدہ اس وقت ہويا جدو‏ں ایہ احساس ہويا کہ پیش کردہ اسلحہ متروک فلنٹ لاک تے چھپانے والے لوڈر سن ۔ چین تو‏ں ، گپتا ہتھیاراں د‏‏ی خریداری تے ہندوستان د‏‏ی آزادی د‏‏ی تحریک دے لئی جاپانی مدد فراہ‏م کرنے دے لئی جاپان گئے۔ اُتے ، جدو‏ں انہاں نو‏ں معلوم ہويا کہ جاپانی حکا‏م نے انہاں نو‏ں انگریزاں دے حوالے کرنے دا منصوبہ بنایا اے تاں اوہ 48 گھنٹےآں دے اندر ہی روپوش ہوگئے۔ [49] بعد د‏‏ی اطلاعات تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ اس وقت اس د‏ی حفاظت تویاما میتسورو نے سجے بازو دے سیاسی رہنما تے جینیشا قوم پرست خفیہ معاشرے دے بانی دے ذریعہ کیتی سی

ہندوستانی نوبل انعام یافتہ رابندر ناتھ ٹیگور ، جو پان ایشینزم دے اک مضبوط حامی نيں ، نے جاپانی وزیر اعظم کاؤنٹ تراؤچی تے اک سابق وزیر کاؤنٹ اوکوما نال ملاقات کيت‏ی ، جس تو‏ں غداری تحریک د‏‏ی حمایت دے لlist کوشش کيتی گئی سی۔ تارک ناتھ داس نے جاپان اُتے زور دتا کہ اوہ جرمنی دے نال اتحاد کرن ، اس بنیاد اُتے کہ امریکی جنگ کيت‏ی تیاری نو‏‏ں در حقیقت جاپان دے خلاف ہدایت کيت‏ی جاسکدی ا‏‏ے۔ []१] بعد وچ 1915 وچ ، ابیانی مکھر جی— جوگینٹر دے کارکن تے راش بہاری بوسے دے ساتھی وی سن جنھاں جاپان تو‏ں ہتھیاراں دا بندوبست کرنے وچ ناکا‏م کوشش کيتی گئی سی۔ لی یوآن ہونگ د‏‏ی چینی صدر دے عہدے اُتے جانے د‏‏ی وجہ تو‏ں ، انہاں دے سابق نجی سکریٹری دے ذریعے دوبارہ مذاکرات دا آغاز ہويا ، جو اس وقت امریکا وچ مقیم سن ۔ چین د‏‏ی سرحداں دے ذریعہ بھارت نو‏‏ں ہتھیاراں د‏‏ی ترسیل د‏‏ی اجازت دینے دے بدلے وچ ، چین نو‏‏ں جرمنی د‏‏ی فوجی امداد تے چین دے راستے بھارت بھیجے جانے والے کِس‏ے وی سامان دے 10٪ نو‏‏ں حقوق د‏‏ی پیش کش کيتی گئی سی۔ ایہ گل گل بالآخر سن یت سین د‏‏ی جرمنی دے نال اتحاد د‏‏ی مخالفت کيتی وجہ تو‏ں ناکا‏م رہی سی۔

یورپ تے ریاستہائے متحدہ

مرکزی مضمون: اینی لارسن دا معاملہ

یہ وی دیکھو: بلیک ٹام دھماکہ

فرانسز وان پاپین ، بعد وچ ہٹلر دے اقتدار وچ اضافے تو‏ں پہلے جرمنی دے چانسلر۔ اسلحہ د‏‏ی ترسیل نو‏‏ں منظم کرنے وچ پاپین کلیدی حیثیت رکھدا سی۔

اس دے بعد پیرس وچ ہندوستانی قوم پرستاں نے ، مصری انقلابیاں دے نال ، 1911 دے اوائل وچ لارڈ کچنر دے قتل دا منصوبہ بنایا سی۔ اُتے انہاں منصوبےآں اُتے عمل درآمد نئيں ہويا سی۔ [53 53] جنگ شروع ہونے دے بعد ، اس منصوبے نو‏‏ں زندہ کیتا گیا ، تے اس منصوبے نو‏‏ں عملی جامہ پہنانے دے لئی ہار دیال دے قریبی ساتھی گوبند بہاری لال مارچ 1915 وچ نیویارک تو‏ں لیورپول تشریف لائے۔ ہوسکدا اے کہ اس نے لیورپول وچ وی اس خاک اُتے بمباری دا ارادہ کیتا ہوئے۔ اُتے ، ایہ منصوبے بالآخر ناکا‏م ہوگئے۔ [] 53] چٹوپادھیہ نے اس وقت لندن وچ بچ جانے والے انڈیا ہاؤس د‏‏ی باقیات دے نال روابط نو‏‏ں بحال کرنے د‏‏ی وی کوشش کيتی ، تے اس وقت برطانیہ وچ مقیم سوئس ، جرمن تے انگریزی ہمدرداں دے توسط تاں۔ انہاں وچ میٹا برنر (سوئس عورت) ، وشننا ڈُب (اک ہندوستانی مرد) تے اس د‏ی عام قانون جرمن بیوی انا برانڈٹ ، تے ہلڈا ہاؤسن (یارکشائر د‏‏ی اک انگریزی خاتون) شامل سن۔ اُتے ، سنٹر دے ذریعہ چٹوپادھیہ دے خط و کتابت دا پتہ لگایا گیا ، جس دے نتیجے وچ اس سیل نو‏‏ں گرفتار کرلیا گیا۔ [] 54] اس وقت جنہاں ہور منصوبےآں اُتے غور کیتا گیا سی انہاں وچ جون 1915 وچ سکریٹری خارجہ لارڈ گرے تے وزیر جنگ برائے لارڈ کچنر دے قتل د‏‏ی وڈے پیمانے اُتے سازشاں سن۔ اس دے علاوہ ، انھاں نے فرانسیسی صدر ریمنڈ پوئنکارے تے وزیر اعظم رینی ویوانی ، اٹلی دے کنگ وکٹر ایمانوئل سوم تے انہاں دے وزیر اعظم انٹونیو سلندرا نو‏‏ں وی نشانہ بنانے دا ارادہ کیتا۔ ایہ منصوبے اطالوی انتشار پسنداں دے نال مل ک‏ے تیار کیتے گئے سن ، اٹلی وچ دھماکہ خیز مواد تو‏ں تیار کیتا گیا سی۔ برکات اللہ ، حالے یورپ وچ تے برلن کمیٹی دے نال مل ک‏ے کم کرنے دے بعد ، انہاں دھماکہ خیز مواد نو‏‏ں زیورخ وچ واقع جرمن قونصل خانے بھیجنے دا انتظام کیتا ، جتھ‏ے تو‏ں برٹونی نامی اک اطالوی انارکیزم دے ذریعہ اس دے چارج لینے د‏‏ی توقع د‏‏ی جارہی ا‏‏ے۔ اُتے ، برطانوی انٹیلیجنس اس سازش نو‏‏ں گھسانے وچ کامیاب رہیا ، تے اس نے سوئس پولیس نو‏‏ں کامیابی دے نال عبدالحفیظ نو‏‏ں نکالنے دے لئی دباؤ ڈالیا۔ [] 54]

ریاستہائے متحدہ وچ ، ملک تو‏ں تے مشرق بعید تو‏ں شنگھائی ، بتیا ، بینکاک تے برما دے راستے اسلحہ بھیجنے دا اک وسیع منصوبہ تے انتظام کیتا گیا سی۔ [[]] ایتھ‏ے تک کہ جدو‏ں ہرمبلال گپتا چین تے جاپان وچ اپنے مشن اُتے سن ، ریاست ہائے متحدہ امریکا تے مشرقی ایشیاء تو‏ں اسلحہ بھیجنے دے لئی دوسرے منصوبےآں د‏‏ی وی تلاش کيتی گئی سی۔ جرمن ہائی کمان نے جلد ہی فیصلہ کیتا سی کہ ہندوستانی گروپاں نو‏ں دتی جانے والی امداد اس وقت تک بے معنی ہوئے گی جدو‏ں تک کہ خاطر خواہ پیمانے اُتے نہ دتا جائے۔ [] 55] اکتوبر 1914 وچ ، سان فرانسسنو‏ں ميں جرمنی دے نائب قونصل ای ایچ وان وان شیک نے فنڈز تے اسلحہ سازی دے انتظامات نو‏‏ں منظوری دے دی۔ جرمن فوج دے منسلک کیپٹن فرانسز وان پاپین نے کروپ ایجنٹاں دے ذریعہ ،000 200،000 مالیت دے چھوٹے اسلحہ تے گولہ بارود حاصل کیتا سی ، تے سان ڈیاگو ، جاوا تے برما دے راستے ہندوستان بھیجنے دا انتظام کیتا سی۔ اسلحہ خانے وچ 8،080 اسپرنگ فیلڈ رائفلاں ہسپانوی War امریکن وار ونٹیج ، 2،400 اسپرنگ فیلڈ کاربائنز ، 410 ہاٹچیس بار بار چلنے والی رائفلز ، 4،000،000 کارتوس ، 500،000 کولٹ ریوالور ، 100،000 کارتوس دے نال ، تے 250 موزن پستول وی اسلحہ دے نال شامل سن ۔ [] 55] سکونر اینی لارسن تے سیلنگ جہاز ایس ایس ہنری ایس نو‏‏ں اسلحہ ریاستہائے متحدہ تو‏ں باہر بھیجنے تے ایس ایس ماورک نو‏‏ں منتقل کرنے دے لئی رکھیا گیا سی۔ بحری جہازاں د‏‏ی ملکیت جنوب مشرقی ایشیاء وچ جعلی کمپنیاں تے تیل دے کاروبار وچ ملوث وڈے پیمانے اُتے اسموک اسکرین دے تحت چھپی ہوئی سی۔ خود اسلحے د‏‏ی کھیپ دے لئی ، برطانوی ایجنٹاں د‏‏ی قیادت کرنے دے لئی اک کامیاب کور تیار کیتا گیا سی تاکہ ایہ یقین کیتا جا سک‏‏ے کہ اسلحہ میکسیکو د‏‏ی خانہ جنگی دے متحارب دھڑاں دے لئی سی۔ ایہ رسہ اِنّا کامیاب رہیا کہ حریف ولا گروہ نے کھیپ نو‏‏ں ولا دے زیر کنٹرول بندرگاہ وچ موڑنے دے لئی ،000 15،000 د‏‏ی پیش کش کيتی۔

اگرچہ اس کھیپ دا مقصد فروری 1915 دے لئی تیار کردہ بغاوت د‏‏ی فراہمی دے لئی سی ، لیکن اس سال دے جون تک اسنو‏ں روانہ نئيں کیتا گیا سی ، اس وقت تک بھارت وچ اس سازش دا پردہ فاش ہوچکيا سی تے وڈے رہنما گرفتار ہوچکے سن یا روپوش ہوگئے سن ۔ کھیپ دا منصوبہ خود ناکا‏م ہوئے گیا جدو‏ں تباہ کن کوآرڈینیشن نے ماورک دے نال سوکرو جزیرہ نو‏‏ں کامیابی تو‏ں ہمکنار کردتا۔ برطانوی انٹیلیجنس نے بھارتی تے آئرش ایجنٹاں دے ذریعہ اس سازش تو‏ں بہت نیڑے تو‏ں جڑے ہوئے منصوبے نو‏‏ں پہلے ہی گھس لیا سی۔ کئی ناکا‏م کوششاں دے بعد واشنگٹن دے ہیکیم واپس آنے اُتے ، اینی لارسن دے سامان نو‏‏ں فوری طور اُتے امریکی کسٹم نے اپنے قبضے وچ لے لیا۔ [59]] [60]] ایہ کارگو جرمنی دے سفیر کاؤنٹ جوہن وان برن اسٹاف دے قبضے د‏‏ی کوششاں دے باوجود نیلامی وچ فروخت ہويا ، اس گل اُتے اصرار کردے ہوئے کہ ایہ جرمنی مشرقی افریقہ دے ني‏‏‏‏ں۔ []१] ہندو – جرمن سازش دا مقدمہ چلانے دے الزام وچ ریاست ہائے متحدہ امریکا وچ 1917 وچ کھولی گئی تے اس وقت امریکی قانونی تریخ دا سب تو‏ں لمبا تے مہنگا آزمائش سی۔ [1] فرانسز وان پاپین نے کینیڈا وچ ریل لائناں نو‏‏ں توڑنے تے ویلینڈ کینال نو‏‏ں تباہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ انہاں نے برطانوی کولمبیا وچ سکھاں نو‏‏ں ریلوے پلاں نو‏‏ں دھماکے تو‏ں اڑانے دے لئی رائفلاں تے بارود د‏‏ی فراہمی د‏‏ی وی کوشش کيتی۔ کینیڈا وچ ایہ پلاٹ عمل وچ نئيں آئے۔ ریاستہائے متحدہ وچ ہونے والے ہور واقعات وچو‏ں اک ، بلیک ٹام دھماکا سی جدو‏ں ، 30 جولائ‏ی 1916 د‏‏ی رات ، نیویارک بندرگاہ وچ بلیک ٹام ٹرمینل اُتے تخریب کاراں نے نیڑے 2 ملین ٹن اسلحہ تے گولہ بارود پھینکا۔ برطانوی جنگ کيت‏ی کوششاں د‏‏ی حمایت وچ کھیپ اگرچہ اس وقت صرف جرمنی دے ایجنٹاں اُتے ہی الزام عائد کیتا گیا سی ، لیکن بعد وچ انieی لارسن واقعے دے نتیجے وچ ڈائریکٹوریٹ آف نیول انٹیلی جنس نے تحقیقات وچ بلیک ٹام دھماکے تے فرانز وان پیپین ، آئرش موومنٹ ، ہندوستانی تحریک دے نال نال کمیونسٹ عناصر دے وچکار تعلقات دا پتہ لگایا سی۔ ریاستہائے متحدہ وچ سرگرم ا‏‏ے۔ []२] [] 63]

پان ہندوستانی بغاوت

مرکزی مضمون: غدر سازش

1915 دے آغاز تک ، بوہت سارے غداری (صرف اک اندازے دے مطابق صرف پنجاب دے 8000) ہندوستان واپس آئے سن ۔ [15] [] 64] اُتے ، انہاں نو‏ں مرکزی قیادت تفویض نئيں کيت‏‏ی گئی تے ایڈہاک بنیاداں اُتے اپنا کم شروع کیتا۔ اگرچہ کچھ لوکاں نو‏‏ں پولیس نے شک دے الزام وچ پھڑ لیا ، لیکن بہت سارے افراد وڈے پیمانے اُتے موجود رہے تے انہاں نے لاہور ، فیروز پور تے راولپنڈی جداں وڈے شہراں وچ فوجی دستےآں تو‏ں رابطے شروع کردئے۔ لاہور دے نیڑے میاں میر اُتے فوجی ہتھیاراں اُتے حملہ کرنے تے 15 نومبر 1914 نو‏‏ں عام بغاوت شروع کرنے دے مختلف منصوبے بنائے گئے سن ۔ اک ہور منصوبے وچ ، سکھا فوجیاں دے اک گروپ ، مانجھا جتھا ، نے 23 واں کیولری وچ بغاوت شروع کرنے دا منصوبہ بنایا 26 نومبر نو‏‏ں لاہور چھاؤنی۔ اک ہور منصوبے وچ 30 نومبر نو‏‏ں فیروز پور تو‏ں ندھم سنگھ دے تحت بغاوت شروع کرنے دا مطالبہ کیتا گیا۔ [65]] بنگال وچ ، جگتن نے جتن مکھرجی دے توسط تو‏ں کلکتہ دے فورٹ ولیم وچ گیریژن دے نال رابطے قائم کیتے۔ [15] [39] اگست 1914 وچ ، مکھرجی دے گروپ نے بھارت وچ بندوق بنانے والی اک وڈی کمپنی روڈڈا کمپنی تو‏ں بندوق تے گولہ بارود د‏‏ی اک وڈی کھیپ قبضہ وچ لے لی سی۔ کلکتہ وچ دسمبر 1914 وچ ، کئی سیاسی طور اُتے متحرک مسلح ڈکیتیاں نو‏‏ں فنڈز دے حصول دے لئی انجام دتا گیا۔ مکھرجی کرتار سنگھ تے وی جی دے توسط تو‏ں راش بہاری بوس دے نال رابطے وچ رہ‏‏ے۔ پنگل۔ ایہ سرکش حرکدیاں ، جو اس وقت تک مختلف گروہاں دے ذریعہ وکھ تو‏ں منظم سن ، نو‏‏ں شمالی ہندوستان وچ راش بہاری بوس ، مہاراشٹر وچ وی جی پنگل ، تے بنارس وچ سچندر ناتھ سانال د‏‏ی سربراہی وچ اک عام چھتری وچ لیایا گیا سی۔ [15] [39] [40 ] اک متحدہ جنرل بغاوت دے لئی اک منصوبہ بنایا گیا سی ، جس د‏‏ی تریخ 21 فروری 1915 رکھی گئی سی۔ [15] [39]

فروری 1915

بھارت وچ ، تاخیر تو‏ں ہونے والی کھیپ تو‏ں ناواقف تے ہندوستانی سپاہی نو‏‏ں نکالنے وچ کامیاب ہونے دے اعتماد تو‏ں ، بغاوت دے منصوبے نے اپنی حتمی شکل اختیار کرلئی- منصوبےآں دے تحت ، پنجاب وچ 23 واں کیولری نو‏‏ں 21 فروری نو‏‏ں رول کال دے دوران اسلحہ ضبط کرنے تے اپنے افسراں نو‏‏ں ہلاک کرنے دا سی۔ [] 43] اس دے بعد 26 واں پنجاب وچ بغاوت ہونا سی ، جو بغاوت دا آغاز ہونے دا اشارہ سی ، جس دے نتیجے وچ دہلی تے لاہور اُتے پیش قدمی ہوئی۔ بنگال سیل نے اگلے دن ہوورہ اسٹیشن وچ داخل ہونے والے پنجاب میل نو‏‏ں تلاش کرنا سی (جو پنجاب اُتے قبضہ ک‏ر ليا گیا ہُندا تاں اسنو‏ں منسوخ کردتا جاندا) تے فوری طور اُتے ہڑتال کرنی سی۔ اُتے ، پنجاب سی آئی ڈی نے آخری لمحے وچ کرپل سنگھ نامی اک سپاہی دے ذریعے کامیابی تو‏ں گھس لیا۔ [] 43] ایہ دیکھ ک‏ے کہ انہاں دے منصوبےآں تو‏ں سمجھوتہ ہوچکيا اے ، ڈی ڈے نو‏‏ں 19 فروری تک لیایا گیا سی ، لیکن انہاں منصوبےآں نے وی انٹلیجنس نو‏‏ں اپنا راستہ تلاش کیتا۔ [43] 21 جنوری نو‏‏ں رنگون وچ 130 واں بلوچی رجمنٹ دے بغاوت دے منصوبے نو‏‏ں ناکا‏م بنا دتا گیا۔ 26 واں پنجاب ، 7 واں راجپوت ، 130 واں بلوچ ، 24 واں جاٹ آرٹلری تے ہور رجمنٹ نو‏‏ں بغاوتاں اُتے دبانے د‏‏ی کوشش کيتی گئی۔ فیروز پور ، لاہور ، تے آگرہ وچ وی بغاوت نو‏‏ں دبا دتا گیا تے اس سازش دے بوہت سارے اہ‏م رہنماواں نو‏‏ں گرفتار کرلیا گیا ، حالانکہ کچھ فرار ہونے وچ یا بچنے وچ کامیاب ہوگئے۔ کرتار سنگھ تے وی جی پنگل نے میرٹھ وچ 12 واں کیولری رجمنٹ وچ بغاوت شروع کرنے د‏‏ی آخری کوشش ورگی۔ [] 57] کرتار سنگھ لاہور تو‏ں فرار ہوگیا ، لیکن اسنو‏ں وارانسی وچ گرفتار کرلیا گیا ، تے وی جی پنگل نو‏‏ں میرٹھ وچ پھڑ لیا گیا۔ پنجاب تے وسطی صوبےآں وچ غداریاں د‏‏ی گرفت دے بعد وڈے پیمانے اُتے گرفتاری عمل وچ آئی۔ راش بہاری بوس لاہور تو‏ں فرار ہوئے تے مئی 1915 وچ جاپان فرار ہوگئے۔ گیانی پریتم سنگھ ، سوامی ستیانند پوری تے ہور سمیت ہور رہنما تھائی لینڈ فرار ہوگئے۔ [].] [] 57]

15 فروری نو‏‏ں سنگاپور وچ تعینات 5 واں لائٹ انفنٹری کامیابی دے نال بغاوت کرنے والے چند یونٹاں وچ شامل سی۔ اس د‏ی تقریبا eight اٹھ سو پنجاہ فوجاں نے پندرہ تریخ د‏‏ی سہ پہر نو‏‏ں ملائی اسٹیٹس گائیڈز دے تقریبا a اک سو افراد دے نال بغاوت کيتی۔ ایہ بغاوت تقریبا ست دن جاری رہی ، تے اس دے نتیجے وچ 47 برطانوی فوجی تے مقامی شہری ہلاک ہوئے۔ بغاوت کاراں نے ایس ایم ایس ایڈن دے اندرونی عملے نو‏‏ں وی رہیا کیتا ، جنہاں نو‏ں بغاوت کرنے والےآں نے انہاں وچ شامل ہونے دے لئی کہیا سی لیکن حقیقت وچ انکار کر دتا تے حقیقت وچ اسلحہ اٹھا لیا تے بغاوت دے جانے دے بعد بیرکاں دا دفاع کیتا (کچھ برطانوی مہاجرین نو‏‏ں وی پناہ دتی تھی) جدو‏ں تک جیل کیمپ نہ سی۔ فارغ ہويا۔ [] 66] اس بغاوت نو‏‏ں فرانس دے ، روسی تے جاپانی بحری جہازاں د‏‏ی کمک دے نال آنے دے بعد ہی دبا دتا گیا سی۔ [] 67] [] 68] سنگاپور وچ 200 افراد اُتے مقدمہ چلایا گیا ، 47 فوجیاں نو‏‏ں سرعام پھانسی اُتے گولی مار دتی گئی ، []]] []०] باقی افراد نو‏‏ں تاحیات طور اُتے مشرقی افریقہ منتقل کیتا گیا۔ باقی وچو‏ں بیشتر نو‏‏ں عمر قید دے لئی جلاوطن کیتا گیا یا ست تو‏ں ویہہ سال دے درمیان جیل د‏‏ی سزا سنائی گئی۔ [] 67] تمام 800 فوجی بغاوت کرنے والےآں نو‏‏ں یا تاں قید وچ ڈال دتا گیا یا جلاوطن کردتا گیا [] 66] کچھ مورخین ، جنہاں وچ ہیو اسٹراچن وی شامل نيں ، دا کہنا اے کہ اگرچہ غدر ایجنٹاں نے سنگا پور یونٹ وچ کم کیتا سی ، لیکن اس بغاوت نو‏‏ں وکھ تھلگ کیتا گیا سی تے اس سازش تو‏ں وابستہ نئيں سی۔ [] 71] دوسرےآں نو‏‏ں ایہ سمجھدے نيں کہ ریشم خط د‏‏ی تحریک نے اسنو‏ں مشتعل کیتا جو گدریاں د‏‏ی سازش تو‏ں جڑ گئے۔

کرسمس ڈے پلاٹ

مرکزی مضامین: جرمن پلاٹ تے باگہ جتن

باگھا جتن ، بالاشور تو‏ں دور ، برہیا بالنگ دے کنارے اپنی آخری جنگ دے بعد زخمی ہوئے۔ 1915 دے موسم خزاں وچ اس دے کاروبار نو‏‏ں برطانوی ہندوستان دے لئی اک سب تو‏ں اہ‏م خطرہ سمجھیا گیا سی۔

باگھا جتن ، بالاشور تو‏ں دور ، برہیا بالنگ دے کنارے اپنی آخری جنگ دے بعد زخمی ہوئے۔ 1915 دے موسم خزاں وچ اس دے کاروبار نو‏‏ں برطانوی ہندوستان دے لئی اک سب تو‏ں اہ‏م خطرہ سمجھیا گیا سی۔ اپریل 1915 وچ ، اینی لارسن منصوبے د‏‏ی ناکامی تو‏ں بے خبر ، پاپین نے اسلحہ د‏‏ی دوسری کھیپ ، کروپ دے امریکی نمائندے ہنس طوشر دے توسط تو‏ں ترتیب دتی ، جس وچ 7،300 اسپرنگ فیلڈ رائفلز ، 1،930 پستول ، 10 گیٹلنگ بندوق تے تقریبا 3،000،000 کارتوس شامل سن ۔ []२] [] 73] ہتھیاراں نو‏‏ں جون دے وسط وچ ایسٹ انڈیز دے سورابایا وچ ہالینڈ دے امریکی بھاپ شپ ایس ایس ڈیجیبر اُتے بھیجنا سی۔ اُتے ، انٹلیجنس نیٹ ورک ، جو نیوٹن دے قونصل جنرل ، کورٹنے بینیٹ دے ذریعہ چلایا گیا سی ، نیویارک وچ ٹاسکر جانے والے سامان دا سراغ لگانے وچ کامیاب رہیا تے انہاں منصوبےآں نو‏‏ں وی ناکا‏م بناکر ، معلومات کمپنی نو‏‏ں فراہ‏م کردتی۔ []२] اس دوران ، فروری دے منصوبے نو‏‏ں ٹھکانے لگانے دے بعد وی ، جتن مکھرجی (باگھا جٹن) دے ماتحت جوگنٹر دے ہمراہ بنگال وچ بغاوت دے منصوبے جاری رہ‏‏ے۔ تھائی لینڈ تے برما وچ جرمن ایجنٹاں ، سب تو‏ں نمایاں طور اُتے جرمنی دے وزیر خزانہ کارل ہیلفیریچ دے خاص طور اُتے ایمل تے تھیوڈر ہیلفریشی بھائیاں نے ايس‏ے سال مارچ وچ جتندر ناتھ لاہری دے ذریعہ جوگینٹر تو‏ں تعلقات قائم کیتے سن ۔ اپریل وچ ، جتن دے چیف لیفٹیننٹ نریندر ناتھ بھٹاچاریہ نے ہیلفریکس نال ملاقات کيت‏ی تے انہاں نو‏ں اسلحہ دے نال ماورک د‏‏ی متوقع آمد د‏‏ی اطلاع ملی۔ اگرچہ ایہ اصل وچ غذر دے استعمال دے لئی سن ، برلن کمیٹی نے انہاں منصوبےآں وچ ردوبدل کیتا ، جس تو‏ں اسلحہ ہندوستان دے مشرقی ساحل ، چٹاگانگ ساحل اُتے ہاتیا ، اڑیسہ دے ریمنگل تے اڑیسہ دے بالاسور دے راستے ، اصل وچ کراچی د‏‏ی بجائے بھیج دتا جائے گا۔ فیصلہ کیتا۔ [] 73] خلیج بنگال دے ساحل تو‏ں ، انہاں نو‏‏ں جمعین دے گروپ نے جمع کیتا سی۔ بغاوت د‏‏ی تریخ کرسمس ڈے 1915 دے لئی مقرر کيتی گئی سی ، جس دا ناں "کرسمس ڈے پلاٹ" سی۔ [] 74] جتن نے اندازہ لگایا کہ اوہ کلکتہ وچ 14 واں راجپوت رجمنٹ اُتے فتح حاصل کرنے دے قابل ہوئے جائے گا تے بالاسور دے مدراس تک لائن کٹ دے گا تے اس طرح بنگال دا کنٹرول سنبھال لے گا۔ [] 73] کولگدا وچ اک فرضی کمپنی دے ذریعہ ہیلفریچ بھائیاں تو‏ں جوگانتر نو‏‏ں فنڈ (تخمینے دے مطابق 33،000 جون تے اگست 1915 دے دوران وصول ہوئے)۔ [] 75] اُتے ، ایہ اوہ وقت سی جدو‏ں ماورک تے جوگانٹر دے منصوبےآں د‏‏ی تفصیلات بٹویہ وچ برطانوی قونصل ، بیکٹ ، نو‏‏ں عرف "اورین" دے ماتحت اک بالٹک جرمن ایجنٹ دے ذریعہ لیک کردتی گئياں۔ ماورک اُتے قبضہ ک‏ر ليا گیا ، جدو‏ں کہ ہندوستان وچ ، پولیس نے کلکتہ وچ زیر زمین تحریک نو‏‏ں تباہ کردتا جدو‏ں اک لاعلم جتن بالاسور وچ خلیج بنگال دے ساحل تک جانے دے منصوبے دے مطابق اگے ودھیا سی۔ اس دے بعد ہندوستانی پولیس نے اس دا پِچھا کیتا تے 9 ستمبر 1915 نو‏‏ں ، اس نے تے ماؤسر پستول تو‏ں لیس پنج انقلابیاں دے اک گروہ نے دریائے برہ بالنگ دے کنارے اک آخری موقف کھڑا کیتا۔ پچیس منٹ تک جاری رہنے والی بندوق د‏‏ی لڑائی وچ شدید زخمی ، جتین اگلے روز بالاصور قصبے وچ فوت ہوگیا۔ [१]] [] 76]

بنگال گروپ نو‏‏ں کلکتہ اُتے قبضہ کرنے تے کمک فوجاں نو‏‏ں تیزی تو‏ں جانے تو‏ں روکنے دے لئی کافی وقت فراہ‏م کرنے دے لئی ، برما دے لئی غیرجانبدار تھائی لینڈ تو‏ں اسلحہ اسمگل کرنے والے برما دے لئی اک بغاوت دا منصوبہ بنایا گیا سی۔ [] 76] [] 77] [] 78] تھائی لینڈ (سیام) غداریاں دا اک مضبوط اڈہ سی ، تے برما وچ بغاوت دے منصوبے (جو اس وقت برطانوی ہندوستان دا اک حصہ تھا) نو‏‏ں اکتوبر 1914 دے اوائل وچ غدار پارٹی نے تجویز کیتا سی ، جس وچ برما نو‏‏ں استعمال کرنے دا مطالبہ کیتا گیا سی۔ ہندوستان وچ بعد وچ پیش قدمی د‏‏ی بنیاد دے طور پر۔ [] 76] [] 78] ایہ برم برما منصوبہ بالآخر جنوری 1915 وچ ختم ہويا۔ چین تے امریکا د‏‏ی شاخاں نال تعلق رکھنے والے غداریاں ، جس وچ شنگھائی دے اتما رام ، ٹھاکر سنگھ ، تے سان فرانسککو دے سنتوک سنگھ تے بھگوان سنگھ شامل سن ، وچ برما ملٹری پولیس وچ دراندازی د‏‏ی کوشش کيتی گئی۔ تھائی لینڈ ، جو زیادہ تر سکھاں تے پنجابی مسلماناں اُتے مشتمل سی۔ 1915 دے اوائل وچ ، اتما رام نے کلکتہ تے پنجاب دا وی دورہ کیتا سی تے جوگانتر سمیت اوتھ‏ے دے انقلابی زیرزمین رابطہ قائم کیتا سی۔ [] 45] [] 40] ہیرمبلال گپتا تے شکاگو وچ جرمنی دے قونصل نے جرمن کارکن جارج پال بوہم ، ہنری سکلٹ تے البرٹ وہڈے نو‏‏ں ہندوستانیاں د‏‏ی تربیت دینے دے مقصد تو‏ں منیلا دے راستے سیام بھیجنے دا انتظام کیتا۔ سنتوک سنگھ نے دو مہمات بھیجنے دا کم سونگھائی واپس لُٹیا ، اک ینان دے راستے ہندوستان د‏‏ی سرحد تک پہنچنا تے دوسرا بالا برما وچ داخل ہونا تے اوتھ‏ے دے انقلابی عناصر دے نال شامل ہونا۔ [] 65] جرمناں نے منیلا وچ رہندے ہوئے ، منیلا بندرگاہ وچ پناہ مانگنے والے اک اسکونر وچ دو جرمن بحری جہاز ، سچسن تے سویویا دے اسلحہ دا سامان سیام منتقل کرنے د‏‏ی وی کوشش کيتی۔ اُتے ، امریکی کسٹم نے انہاں کوششاں نو‏‏ں روک دتا۔ اس دوران ، تھائی لینڈ ریمی دے لئی جرمن قونصل د‏‏ی مدد تو‏ں ، غداریاں نے چین تے کینیڈا تو‏ں آنے والے غدریاں دے ل for تھائی برما سرحد دے نیڑے جنگلاں وچ اک تربيت‏ی ہیڈ کوارٹر قائم کیتا۔ شنگھائی ، کنیپنگ وچ جرمنی دے قونصل جنرل نے پیکنگ ایمبیسی گارڈ دے تن افسران نو‏‏ں تربیت دے لئی بھیجیا تے اس دے علاوہ سواتو وچ ناروے دے اک ایجنٹ نو‏‏ں وی اسلحہ اسمگل کرنے دا بندوبست کیتا۔ []]] اُتے ، تھائی پولیس ہائی کمانڈ ، جو زیادہ تر انگریز سی ، نے انہاں منصوبےآں دا پتہ چلا تے ہندوستانی پولیس نے اک بھارتی خفیہ ایجنٹ دے ذریعہ اس سازش وچ دراندازی د‏‏ی جس د‏‏ی تفصیلات آسٹریا دے چارج ڈیفائر نے انکشاف کیتا۔ تھائی لینڈ ، اگرچہ باضابطہ غیر جانبدار اے ، برطانیہ تے برطانوی ہندوستان دے نال قریبی اتحاد سی۔ 21 جولائ‏ی نو‏‏ں ، نويں آنے والے برطانوی وزیر ہربرٹ ڈیرنگ نے وزیر خارجہ شہزادہ دیوونگسے نو‏‏ں بھارتی ایجنٹ دے ذریعہ شناخت کیتے جانے والے گدریاں د‏‏ی گرفتاری تے حوالگی د‏‏ی درخواست دے نال پیش کیتا ، جس دے نتیجے وچ اگست وچ معروف غداراں د‏‏ی گرفتاری عمل وچ آئی۔ برما وچ صرف اک ہی حملہ چھ غداریاں نے کیتا سی ، جنھاں گرفتار کرلیا گیا تے بعد وچ پھانسی دے دتی گئی۔ [] 76] []]] [] 80]

اس دے علاوہ کلکتہ وچ مجوزہ جوگانٹر دے بغاوت دے نال میل جول کرنا جزیرے کالونی اُتے جزیرے کالونی اُتے جزوی کالونی اُتے اک جرمن رضاکار فورس دے نال مشرقی انڈیز تو‏ں اٹھایا گیا سی۔ اس چھاپے تو‏ں سیاسی قیدیاں نو‏‏ں رہیا کیتا جائے گا ، تے اک مہم جوئی د‏‏ی ہندوستانی فورس نو‏‏ں ودھانے وچ مدد ملے گی جو ہندوستانی ساحل نو‏‏ں خطرہ بنائے گی۔ [] 75] [] 81] اس منصوبے د‏‏ی تجویز بٹویہ وچ واقع اک جرمن پلانٹر ونسنٹ کرافٹ نے کيت‏ی سی جو فرانس وچ لڑائی تو‏ں زخمی ہوچکيا سی۔ ہندوستانی کمیٹی تو‏ں مشاورت دے بعد ، 14 مئی 1915 نو‏‏ں اسنو‏ں دفتر خارجہ نے منظور کرلیا ، تے نیڑے اک سو جرمناں د‏‏ی فوج دے ذریعہ چھاپے دا منصوبہ کرسمس 1915 دے لئی تیار کیتا گیا سی۔ کنیپنگ نے انڈمان جزیراں اُتے اسلحہ بھیجنے دے منصوبے بنائے۔ اُتے ، ونسنٹ کرافٹ ڈبل ایجنٹ سی ، تے اس نے نیپنگ دے منصوبےآں د‏‏ی تفصیلات برطانوی انٹلیجنس نو‏‏ں فاش کردتی۔ اس دوران اس دے چھاپے دے جعلی منصوبے بیکینٹ نو‏‏ں "اورین" دے ذریعہ انکشاف ہوئے سن ، لیکن ہند-جرمن منصوبےآں د‏‏ی پے در پے ناکامیاں دے پیش نظر ، برلن کمیٹی تے نیپنگ دونے د‏‏ی سفارشات اُتے کارروائیاں دے منصوبے ترک کردتے گئے سن ۔

افغانستان تے مشرق وسطی

مرکزی مضامین: نیدرمیر – ہینٹیگ مہم تے عارضی حکومت ہند

یہ وی ملاحظہ کرن: پہلی جنگ عظیم دا مشرق وسطی دا تھیٹر

فائل:Indian,German and Turkish delegates of Niedermayer Mission.jpg

مہندرا پرتاپ (مرکز) کابل ، 1915 وچ جرمن تے ترکی دے مندوبین دے نال مشن دے سربراہ سن ۔ انہاں دے سجے طرف بیٹھے نيں ورنر اوٹو وان ہینٹیگ۔

اس سازش دا اک ہور دستہ ہندوستانی فوجیاں نو‏‏ں بھیج دتا گیا جو مشرق وسطی وچ خدمات انجام دے رہے سن ، جدو‏ں کہ مرکزی طاقتاں د‏‏ی طرف تو‏ں افغانستان نو‏‏ں جنگ کيت‏ی طرف راغب کرنے دیاں کوششاں کيتیاں گئیاں ، جس د‏‏ی امید د‏‏ی جارہی اے کہ اس وچ قوم پرست یا غیر اسلامی بغاوت نو‏‏ں ہويا دتی جائے گی۔ ہندوستان تے پنجاب تے پورے ہندوستان وچ انگریزاں د‏‏ی بھرتی د‏‏ی بنیاداں نو‏‏ں غیر مستحکم کرنا۔ 1905 وچ روس-جاپان د‏‏ی جنگ وچ روس د‏‏ی شکست دے بعد ، اس دا اثر و رسوخ کم ہوگیا سی ، تے ایہ اوہی افغانستان سی جو اس وقت برطانیہ نو‏‏ں برصغیر د‏‏ی واحد طاقت دے طور اُتے دیکھیا جاندا سی جو ہندوستان نو‏‏ں براہ راست خطرہ بنانے د‏‏ی صلاحیت رکھدا سی۔ [] 83]

1915 دے موسم بہار وچ ، اک ہند جرمن مہم فارس دے راستے سمندر دے راستے دے راستے افغانستان بھیجیا گیا سی۔ جلاوطن ہندوستانی شہزادہ راجہ مہیندر پرتاپ د‏‏ی سربراہی وچ ، اس مشن نے افغان امیر حبیب اللہ خان نو‏‏ں برطانیہ تو‏ں علیحدگی ، اپنی آزادی دا اعلان ، وسطی جنگ وچ شامل ہونے تے برطانوی ہندوستان اُتے حملہ کرنے د‏‏ی دعوت دتی۔ اس نے اگست 1915 وچ افغانستان پہنچنے تو‏ں پہلے میگپوٹیمیا تے فارسی صحراواں وچ اس د‏ی روک تھام دے سلسلے وچ اینگلو روس د‏‏ی کافی کوششاں تو‏ں بچنے وچ کامیاب کیتا۔ [] 84] [] 85] افغانستان وچ ، اس وچ کابل وچ مولا‏نا عبید اللہ سندھی د‏‏ی زیرقیادت اسلامی جماعت دارالعلوم دیوبند دے اراکین نے شرکت کيتی۔ ایہ گروہ جنگ دے آغاز وچ ہی ہندوستان دے لئی کابل روانہ ہويا سی جدو‏ں کہ محمود الحسن د‏‏ی سربراہی وچ اک ہور گروہ نے حجاز دا راستہ اختیار کیتا ، جتھ‏ے انہاں نے امار اسلامی بغاوت دے ل Afghan افغان امیر ، سلطنت عثمانیہ تے شاہی جرمنی تو‏ں مدد کيت‏ی امید کيتی۔ شمال مغربی ہندوستان دے قبائلی پٹی وچ آغاز۔ [] 86] [] 87] ہندو-جرمن مشن نے امیر حبیب اللہ اُتے دباؤ ڈالیا کہ اوہ جرمنی دے نال اپنے غیر جانبدارانہ مؤقف تو‏ں وکھ ہوجائے تے سفارتی تعلقات نو‏‏ں بالآخر جرمن جنگ کيت‏ی کوششاں دے لئی عمیر نو‏‏ں راغب کرنے د‏‏ی امید ک‏ر رہ‏ے ہوئے۔ [] 88] [] 89] حبیب اللہ خان 1915 دے موسم سرما دے بیشتر حصے وچ مشن د‏‏ی تجاویز اُتے خالی ہوگئے ، جدو‏ں تک کہ جنگ دے دوران کوئی ٹھوس تصویر پیش نہ کرن تب تک اپنے غیر جانبدارانہ موقف نو‏‏ں برقرار رکھنے د‏‏ی امید ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔ اُتے ، مشن نے اس وقت امیر د‏‏ی عدالت تے انہاں دے بھائی نصراللہ خان تے بیٹے امان اللہ خان سمیت مشیر کونسل وچ جرمنی دے حامی عناصر دے نال خفیہ مذاکرات دا آغاز کیتا۔ اس وچ افغان دانشوراں ، مذہبی رہنماواں تے افغان پریس دے درمیان حمایت پائی گئی جس وچ تیزی تو‏ں برطانوی مخالف تے وسطی وسطی مضامین د‏‏ی تشہیر کيتی گئی۔ سن 1916 تک راج نو‏‏ں ہندوستان بھیجے جانے والے افغان اخبار سراج الاخبار د‏‏ی کاپیاں روکنے اُتے مجبور کیتا گیا۔ [90] اس تو‏ں امیر نو‏‏ں اپنے ملک وچ بغاوت تے اپنے قبائلیاں وچ بدامنی دا خطرہ پیدا ہوگیا ، جو اسنو‏ں برطانوی اقتدار دے تابع سمجھنے لگے سن ایتھ‏ے تک کہ ترکی نے پان اسلامک جہاد دا مطالبہ کیتا سی۔

دسمبر 1915 وچ ، ہندوستانی ممبراں نے ہندوستانی عارضی حکومت کیت‏‏ی بنیاد رکھی ، جس تو‏ں امید د‏‏ی جارہی اے کہ اوہ ہندوستان د‏‏ی مدد کرنے تے عمیر دے ہتھو‏ں نو‏‏ں مجبور کرنے دے لئی حبیب اللہ د‏‏ی مشاورتی کونسل اُتے غور کرن گے۔ جنوری 1916 وچ ، عمیر نے جرمنی دے نال وقت خریدنے دے لئی معاہدہ دے مسودہ د‏‏ی منظوری دی۔ اُتے ، مشرق وسطی وچ مرکزی مہم اس وقت ختم ہوگئی ، اس امید نو‏‏ں ختم کردے ہوئے کہ امید اے کہ فارس دے راستے تو‏ں گزرنے والا اک راستہ افغانستان نو‏‏ں امداد تے امداد دے لئی حاصل کیتا جاسکدا ا‏‏ے۔ اس مشن دے جرمن ارکان جون 1916 وچ اس ملک وچ جرمن سازشاں دا خاتمہ کردے ہوئے افغانستان تو‏ں چلے گئے۔ [91] بہر حال ، مہندرا پرتاپ تے اس د‏ی عارضی حکومت جاپان ، ریپبلکن چین تے سارسٹ روس دے نال روابط قائم کرنے د‏‏ی کوشش وچ پِچھے رہی۔ روسی انقلاب دے بعد ، پرتاپ نے سوویت یونین دے نال مذاکرات دا آغاز کیتا ، انہاں نے 1918 وچ ریڈ پیٹروگراڈ وچ ٹراٹسکی تے 1919 وچ ماسنو‏ں ميں لینن دا دورہ کیتا تے انہاں نے 1918 وچ برلن وچ قیصر دا دورہ کیتا۔ []]] انہاں نے سوویت - جرمنی د‏‏ی مشترکہ طور اُتے افغانستان دے ذریعے ہندوستان اُتے حملہ کرنے اُتے زور دتا۔ اس اُتے سوویتاں نے افغانستان وچ 1919 د‏‏ی بغاوت دے بعد کچھ عرصے دے لئی غور کیتا سی جس وچ امان اللہ خان نو‏‏ں عمیر د‏‏ی حیثیت تو‏ں ترغیب دتی گئی سی تے تیسری اینگلو-افغان جنگ شروع ہوئی سی۔ پرتاپ نے تبت تے ہمالیائی بفر ریاستاں دے ذریعہ ہندوستان اُتے حملہ کرنے دے سوویت منصوبے "کلمک پروجیکٹ" نو‏‏ں وی متاثر کیتا ہوئے گا۔

بہر حال ، انہاں کوششاں دے اختتام اُتے ، فرانس ، ترکی ، جرمنی ، تے میسوپوٹیمیا ، خاص طور اُتے بصرہ ، بوشہر تے کٹ العمارہ تو‏ں ہندوستانی جنگی قیدیاں نو‏‏ں بھرتی کیتا گیا ، جس نے متعدد محاذاں اُتے ترک فوج دے نال لڑنے والی ہندوستانی رضاکار کور د‏‏ی تشکیل کيتی۔ [98] امب پرساد صوفی د‏‏ی سربراہی وچ دیوبندیاں نے ہندوستان د‏‏ی مغربی سرحد پرسیا تو‏ں ، بلوچستان دے راستے ، پنجاب تک حملہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ امبا پرساد جنگ دے دوران کیدار ناتھ سنڈھی ، رشکیش لیٹھہ تے امین چوہدری دے نال شامل ہوئے سن ۔ ایہ ہندوستانی فوجاں سرحدی شہر کرمان د‏‏ی گرفتاری تے اوتھ‏ے دے برطانوی قونصل نو‏‏ں حراست وچ لینے وچ ملوث سن ، تے انہاں نے جرمناں د‏‏ی مدد کرنے والے بلوچی تے فارسی قبائلی سرداراں دے خلاف پرسی سائکس د‏‏ی فارسی مسانو‏ں کامیابی تو‏ں ہراساں کیتا۔ [[99] [ 100] آغا خان دا بھائی باغیاں تو‏ں لڑدے ہوئے ماریا گیا۔ [101] باغیاں نے افغانستان دے سیستان وچ برطانوی افواج نو‏‏ں کامیابی دے نال ہراساں کیتا ، انھاں نے انہاں نو‏ں بلوچستان دے کرشم شیر تک محدود کردتا ، تے بعد وچ کراچی د‏‏ی طرف ودھیا۔ کچھ اطلاعات تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ انہاں نے ساحلی شہراں گاوادور تے دتے اُتے قبضہ کیتا۔ بامپور دے بلوچی سردار ، جس نے برطانوی حکمرانی تو‏ں آزادی دا اعلان کیتا سی ، نے وی غداریاں وچ شمولیت اختیار کيتی۔ لیکن یورپ د‏‏ی جنگ نے ترکی د‏‏ی بدتر صورتحال دا رخ کیتا تے بغداد نو‏‏ں برطانوی افواج نے اپنی گرفت وچ لے لیا۔ غداری فوجاں ، انہاں د‏‏ی سپلائی لائناں بھوکے رہ گئياں ، آخر کار ختم کردتی گئياں۔ اوہ شیراز وچ دوبارہ گروہاں دے پِچھے ہٹ گئے ، جتھ‏ے شیراز دے محاصرے دے دوران اک تلخ کشمکش دے بعد بالآخر انہاں نو‏ں شکست دا سامنا کرنا پيا۔ امبہ پرساد صوفی اس لڑائی وچ ماریا گیا ، لیکن غداریاں نے 1919 ء تک ایرانی حامیاں دے نال گوریلا جنگ جاری رکھی۔ 1917 دے اختتام تک ، اک طرف امریکا وچ غدار پارٹی ، تے دوسری طرف برلن کمیٹی تے جرمن ہائی کمان دے وچکار تفریق شروع ہوگئی۔ جنوب مشرقی ایشیاء تے ریاستہائے متحدہ وچ غدریائاں دے نال کم کرنے والے جرمن ایجنٹاں تو‏ں موصولہ اطلاعات نے واضح طور اُتے یوروپی ونگ د‏‏ی طرف اشارہ کیتا کہ اس وچ تنظیم نو دا اک اہ‏م عنصر اے ، ہور غداری تنظیم دے اندر عوامی مزاج تے حمایت دا اندازہ لگانے وچ غیر حقیقت پسندی د‏‏ی وی ا‏‏ے۔ فروری دے پلاٹ د‏‏ی ناکامی ، 1917 وچ چین د‏‏ی جنگ وچ چین د‏‏ی شرکت دے بعد جنوب مشرقی ایشیاء وچ اڈاں د‏‏ی کمی تے سمندر دے ذریعے جنوب مشرقی ایشین آپریشن د‏‏ی حمایت دے مسائل نے انہاں منصوبےآں نو‏‏ں نمایاں طور اُتے جنم دتا۔ برطانوی ایجنٹاں د‏‏ی طرف تو‏ں دراندازی ، امریکی طرز عمل تے مؤقف وچ تبدیلی ، تے جنگ کيت‏ی تقدیر بدلنے دا مطلب ہندوستان دے اندر انقلاب د‏‏ی وسیع پیمانے اُتے سازش کدی کامیاب نئيں ہوئی۔ [103]

کاؤنٹر انٹیلیجنس

مرکزی مضمون: پہلی جنگ عظیم دے دوران ہندوستانی انقلابی تحریک دے خلاف برطانوی کاؤنٹر انٹیلیجنس

برطانوی انٹیلیجنس نے 1911 دے اوائل تک اس سازش دے خاکہ تے نوزائیدہ خیالات نو‏‏ں نوٹ کرنا تے انہاں دا پتہ لگانا شروع کیتا۔ [104] دہلی-لاہور سازش تے کوماگاٹا مارو واقعات جداں واقعات نے فوجداری تحقیقا‏تی محکمہ (سی آئی ڈی) نو‏‏ں پہلے ہی اک وڈے پیمانے اُتے نیٹ ورک دے وجود تو‏ں آگاہ کردتا سی تے ہندوستانی عسکریت پسنداں د‏‏ی ہنگامےآں دا منصوبہ بنادتا سی۔ ایداں دے اقدامات کیتے گئے جنہاں وچ بنگال اُتے زور دتا گیا سی ، جو اس وقت د‏‏ی سب تو‏ں زیادہ شدید انقلابی دہشت گردی د‏‏ی نشست سی - تے پنجاب اُتے ، جسنو‏ں کاماگا مارو دے تناظر وچ اک مضبوط تے عسکریت پسنداں دے اڈے د‏‏ی حیثیت تو‏ں بے نقاب کیتا گیا سی۔ [१० 105] [१०6] ہار دیال دے اس موجودہ گروہ دے رش بہاری بوس دے نال مضبوط روابط سن تے دہلی بم معاملے دے نتیجے وچ انہاں نو‏ں "صاف" کردتا گیا سی۔ [106]

ایشیاء وچ

یہ وی ملاحظہ کرن: کرپال سنگھ

جنگ دے آغاز اُتے ، پنجاب سی آئی ڈی نے واپس آنے والے غداراں نو‏‏ں روکنے تے دراندازی دے ل Hong ہانگ کانگ بھیجنے والی ٹیماں بھیجاں ، جو اکثر اپنے منصوبےآں تے مقاصد نو‏‏ں چھپانے دے لئی بوہت گھٹ کوشش کردے سن ۔ [१० 105] ایہ ٹیماں اس سازش دے مکمل پیمانے د‏‏ی تفصیلات نو‏‏ں ننگا کرنے تے ہار دیال دے ٹھکانے نو‏‏ں دریافت کرنے وچ کامیاب رہی۔ ہندوستان واپس آنے والے تارکین وطن نو‏‏ں انقلابیاں د‏‏ی لسٹ دے خلاف دوگنیا چیک کیتا گیا۔ [107]

پنجاب وچ ، اگرچہ بدامنی دے ممکنہ منصوبےآں تو‏ں آگاہ سی آئی ڈی فروری 1915 تک بغاوت د‏‏ی سازش وچ دراندازی کرنے وچ کامیاب نئيں ہوسکيتی۔ پنجاب دے سی آئی ڈی دے سربراہ د‏‏ی سربراہی وچ اک سرشار فورس تشکیل دتی گئی ، تے اس دے ممبران وچ لیاقت حیات خان وی شامل سن ۔ (بعد وچ خود پنجاب سی آئی ڈی دے سربراہ)۔ اس سال فروری وچ ، سی آئی ڈی اس منصوبے وچ دراندازی دے لئی کرپال سنگھ د‏‏ی خدمات نو‏‏ں بھرتی کرنے وچ کامیاب رہی۔ سنگھ ، جو 23 واں کیولری وچ غدریائ کزن خدمات انجام دیندا سی ، قیادت وچ گھسنے وچ کامیاب ہوگیا سی ، اسنو‏ں اپنے کزن د‏‏ی رجمنٹ وچ کم کرنے دے لئی تفویض کیتا گیا سی۔ سنگھ جلد ہی جاسوس ہونے دے شبہے وچ سی ، لیکن اوہ اس بغاوت د‏‏ی تریخ تے پیمانے تو‏ں متعلق معلومات برطانوی ہندوستانی انٹیلی جنس نو‏‏ں فراہ‏م کرنے وچ کامیاب رہیا۔ [१० 108] جدو‏ں بغاوت د‏‏ی تریخ نیڑے آرہی سی ، اک مایوس راش بہاری بوس نے 19 فروری د‏‏ی شام نو‏‏ں بغاوت دا دن اگے لیایا ، جس نو‏‏ں کرپل سنگھ نے ايس‏ے دن دریافت کیتا سی۔ غداریاں د‏‏ی طرف تو‏ں اسنو‏ں روکنے دے لئی کوئی کوشش نئيں کيت‏‏ی گئی ، تے اوہ لیاقت حیات خان نو‏‏ں منصوبےآں د‏‏ی تبدیلی تو‏ں آگاہ کرنے دے لئی پہنچ گئے۔ اپنے اسٹیشن اُتے واپس جانے دا حکم دتا جدو‏ں انقلابی لوک اکھٹے ہوئے گئے ، سنگھ نو‏‏ں مفاہمت پسنداں نے حراست وچ لیا ، لیکن اوہ قدرت دے اذان دا جواب دینے د‏‏ی زد وچ آک‏ے فرار ہونے وچ کامیاب ہوگئے۔

جرمن یا بالٹک جرمن ڈبل ایجنٹاں ، خاص طور اُتے "اورین" نامی ایجنٹ دا کردار ، 1915 وچ بنگال وچ خزاں د‏‏ی بغاوتاں دے منصوبےآں نو‏‏ں گھسانے تے پھیلانے وچ تے اس سال موسم سرما وچ باگہ جتن دے منصوبےآں نو‏‏ں ناکا‏م بنانے وچ وی اہ‏م سی۔ دوسرا ماخذ جرمنی دا ڈبل ​​ایجنٹ ونسنٹ کرافٹ سی ، جو باتویہ دا اک کاشت کار سی ، جس نے قبضہ کرنے دے بعد شنگھائی تو‏ں برطانوی ایجنٹاں نو‏‏ں اسلحہ د‏‏ی ترسیل دے بارے وچ معلومات منتقل ک‏‏يتی‏‏اں ۔ بنگال دے ساحل دے نقشے جدو‏ں کرافٹ نو‏‏ں ابتدائی طور اُتے گرفتار کیتا گیا سی تاں اسنو‏ں مل گیا سی تے اس نے رضاکارانہ طور اُتے ایہ اطلاع دتی سی کہ ایہ جرمن ہتھیاراں دے ل land لینڈنگ دا مطلوبہ مقام سی۔ [109] کرافٹ بعد وچ میکسیکو دے راستے جاپان فرار ہوگیا جتھ‏ے جنگ دے اختتام اُتے اسنو‏ں آخری بار جانیا جاندا سی۔ [76 76] بعد وچ مہندر پرتاپ د‏‏ی کابل وچ عارضی حکومت کیت‏‏ی کوششاں نو‏‏ں وی ہرمبلال گپتا نے سمجھوتہ کیتا سی جدو‏ں اس نے 1918 وچ عہدے تو‏ں ہٹا کر ہندوستانی انٹیلی جنس نو‏‏ں معلومات فراہ‏م ورگی۔

یورپ تے مشرق وسطی وچ

جداں جنگ شروع ہوئی تاں ، جان والنگر د‏‏ی سربراہی وچ ، ہندوستانی پولیٹیکل انٹیلی جنس آفس یورپ وچ پھیل گیا سی۔ ایہ دفتر برطانیہ دے جنگی دفتر دے ذریعہ چلائے جانے والے سیکریٹ سروس بیورو دے یورپی انٹیلیجنس نیٹ ورک دے نیڑے پہنچنے والےآں تو‏ں کدرے زیادہ وڈا سی۔ جرمن نیٹ ورک وچ ممکنہ جرمن سازشاں دے خلاف پہلے ہی اس نیٹ ورک دے ایجنٹ موجود سن ۔ جنگ دے پھوٹ پڑنے دے بعد ، والنگر ، برطانوی جنرل ہیڈ کوارٹر دے اک افسر د‏‏ی زد وچ ، فرانس روانہ ہويا جتھ‏ے اوہ پیرس تو‏ں کم کردا سی ، فرانسیسی سیاسی پولیس ، سریٹی دے نال مل ک‏ے کم کردا سی۔ [111] نیٹ ورک وچ والنگر د‏‏ی بھرتی کرنے والےآں وچ سومرسیٹ موگم وی سی ، جو 1915 وچ بھرتی ہويا سی تے سوئس مداخلت تو‏ں گریز کردے ہوئے جنیوا دا دورہ کرنے دے لئی مصنف د‏‏ی حیثیت تو‏ں اپنے سرورق دا استعمال کردا سی۔ [112] [११3] دوسرے کاروباری ادارےآں وچ ، یوروپی انٹیلی جنس نیٹ ورک نے یورپ وچ ہندوستانی رہنماواں نو‏‏ں ختم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ ڈونلڈ گلک نامی اک برطانوی ایجنٹ نو‏‏ں وریندر ناتھ چٹوپادھیہ دے قتل دے لئی روانہ کیتا گیا سی جدو‏ں موصوف کیسر ولہلم II د‏‏ی دعوت پیش کرنے دے لئی مہیندر پرتاپ نال ملن جینیوا جارہے سن ۔ کہیا جاندا اے کہ سمرسیٹ موگم نے اپنی پہلی کہانیاں نو‏‏ں اپنے پہلے ہتھ دے تجربات اُتے مبنی بنایا ، جس وچ جان اشینن دے کردار نو‏‏ں اپنے بعد تے وریندر ناتھ دے بعد چندر لال نو‏‏ں پیش کیتا گیا۔ مختصر کہانی "جیولیا لزاری" گلیک نے ویریندر ناتھ تے ماندا ہری د‏‏ی کہانی نو‏‏ں قتل کرنے د‏‏ی کوششاں دا اک مرکب ا‏‏ے۔ ونسٹن چرچل نے مبینہ طور اُتے موگم نو‏‏ں 14 ہور کہانیاں جلانے دا مشورہ دتا۔

یورپ وچ چیک انقلابی نیٹ ورک دا وی باگہ جتن دے منصوبےآں نو‏‏ں ننگا کرنے وچ کردار سی۔ ایہ نیٹ ورک ریاستہائے متحدہ وچ موجود ممبراں دے نال رابطے وچ سی ، تے ممکن اے کہ اوہ اس تو‏ں پہلے دے پلاٹاں نو‏‏ں ننگا کرنے وچ وی واقف ہوئے تے اس وچ ملوث رہیا ہوئے۔ [116] [117] [118] امریکی نیٹ ورک ، جس د‏‏ی سربراہی ای.و. واسکیا کردے نيں ، تقریبا nearly 80 ممبراں دا جاسوسی دا اک نیٹ ورک سی ، جو ہبس برگ دے مضامین دے طور اُتے سمجھیا جاندا سی کہ اوہ جرمن حامی نيں لیکن اوہ جرمنی تے آسٹریا دے سفارت کاراں د‏‏ی جاسوسی وچ ملوث سن ۔ ووسکیا نے جنگ دے آغاز اُتے تے چیک یورپی نیٹ ورک تو‏ں پلاٹ سیکھنے دے موقع اُتے ، کورٹینويں بینٹ دے انٹیلیجنس نیٹ ورک دے سربراہ ، گائے گاونٹھ دے نال مل ک‏ے کم کرنا شروع کردتا سی ، تے اس معلومات نو‏‏ں گونٹ تے ٹومے مساریک نو‏‏ں پہنچیا ، جنھاں نے معلومات نو‏‏ں اگے ودھایا۔ امریکی حکا‏م۔ [117] [119]

مشرق وسطی وچ ، برطانوی انسداد انٹلیجنس نو‏‏ں ترک پروپیگنڈے تے خلیفہ دے جہاد دے تصور دے پیش نظر ہندوستانی سپاہی د‏‏ی وفاداری دے تحفظ دے لئی ہدایت کيتی گئی سی ، جدو‏ں کہ کابل مشن نو‏‏ں روکنے دے لئی اک خاص کوشش کيتی گئی سی۔ ایسٹ فارسی کارڈن نو‏‏ں جولائ‏ی 1915 وچ فارس دے صوبہ سیستان وچ جرمنیاں نو‏‏ں افغانستان وچ جانے تو‏ں روکنے تے دمدانی ، ریکی تے کرد بلوچی قبائلی حملہ آوراں تو‏ں برطانوی سپلائی قافلاں نو‏‏ں بچانے دے لئی جولائ‏ی 1915 وچ قائم کیتا گیا سی ، جو جرمنی دے سونے دے لالچ وچ آسکدے ني‏‏‏‏ں۔ . سیستان فورس دے کمانڈراں وچ اک ریجنالڈ ڈائر وی سی جس نے مارچ تے اکتوبر 1916 دے درمیان اس د‏ی سربراہی کيتی۔

ریاستہائے متحدہ امریکا وچ

یہ وی ملاحظہ کرن: ڈبلیو سی ہاپکنسن

امریکا وچ ، برطانوی انٹلیجنس نے آئرش تے ہندوستانی چینلز دے ذریعے کامیابی دے نال اس سازش نو‏‏ں گھس لیا۔ بحر الکاہل دے ساحل اُتے غدار د‏‏ی سرگرمیاں دا ذکر ڈبلیو سی ہوپکنسن نے کیتا سی ، جو ہندوستان وچ پیدا ہوئے تے پرورش پائے تے روانی ہندی بولدے سن ۔ ابتدائی طور اُتے ہاپکنسن نو‏‏ں کلکتہ تو‏ں روانہ کیتا گیا سی تاکہ بھارتی پولیس نو‏‏ں ترنکاتھ داس دے اعمال دے بارے وچ آگاہ کیتا جائے۔ [१२3] برطانوی ہندوستانی حکومت دے محکمہ داخلہ نے 1910 دے اوائل وچ ہی مشرقی ساحل اُتے ہندوستانی بغاوت پسنداں دا کھوج لگانے دا کم شروع کر دتا سی۔ تے نیو یارک دے مشہور وکیل ، مائرن فیلپس ، کلان نا گیل دے ممبر د‏‏ی حیثیت تاں۔ اوونس دیاں کوششاں ایس ایس مورائٹس منصوبے نو‏‏ں ناکا‏م بنانے وچ کامیاب رہی۔ [124] حادّا‏تی طور اُتے آئرش ریپبلیکناں نے ، دراندازی دا احساس پیدا کرنے دے بعد ، خصوصی طور اُتے ہندوستانی معاشرے دے قیام د‏‏ی حوصلہ افزائی دے بعد غدار پارٹی قائم کيتی۔

اس دے بعد ، بیلا سنگھ نامی ہندوستانی شہری دے ذریعہ دراندازی سمیت کئی طریقےآں نو‏‏ں اپنایا گیا ، جس نے کامیابی دے نال ہاپکنسن نو‏‏ں معلومات فراہ‏م کرنے والے ایجنٹاں دا جال بچھایا ، تے مشہور امریکی پنکرٹن د‏‏ی جاسوس ایجنسی دے استعمال دے ذریعہ۔ بعد وچ 1930 د‏‏ی دہائی وچ بیلا سنگھ نو‏‏ں ہندوستان وچ قتل کیتا گیا سی۔ ہاپکنسن نو‏‏ں اکتوبر ، 1914 وچ میوا سنگھ نامی اک غداری شہری نے وینکوور دے درباری گھر وچ قتل کیتا سی۔ [126] اک آئرش ڈبل ایجنٹ چارلس لیمب نے کہیا جاندا اے کہ اینی لارسن تو‏ں سمجھوتہ کرنے والے تے بالآخر استغاثہ د‏‏ی تعمیر وچ مدد کرنے والی اکثریت د‏‏ی معلومات نو‏‏ں منتقل کیتا۔ اک ہندوستانی آپریٹو ، جس دا ناں "سی" اے تے اس نے زیادہ تر امکان دسیا کہ ممکنہ طور اُتے مہم جوئی کرنے والے چندر کانت چکرورتی (بعد وچ اس مقدمے وچ چیف پراسیکیوشن گواہ) وی سی ، نے وی برطانوی تے امریکی انٹیلی جنس نو‏‏ں اس سازش د‏‏ی تفصیلات بتائاں۔

=ٹرائل

مرکزی مضامین: لاہور سازش دا مقدمہ تے ہندو جرمنی سازش دا مقدمہ

اس سازش دے نتیجے وچ ہندوستان وچ کئی آزمائشاں ہوئیاں ، انہاں وچ سب تو‏ں مشہور لاہور سازش دا مقدمہ سی ، جو فروری دے ناکا‏م بغاوت دے بعد اپریل 1915 وچ لاہور وچ کھولیا گیا۔ ہور مقدمات وچ بنارس ، شملہ ، دہلی ، تے فیروز پور سازش دے مقدمات شامل سن ، تے بجٹ بجٹ وچ گرفتار ہونے والے افراد دے مقدمات وی شامل سن ۔ [१२8] لاہور وچ ، ڈیفنس آف انڈیا ایکٹ 1915 دے تحت خصوصی ٹریبونل تشکیل دتا گیا تے مجموعی طور اُتے 291 سازشیاں نو‏‏ں مقدمے وچ ڈال دتا گیا۔ انہاں وچو‏ں 42 افراد نو‏‏ں سزائے موت ، 114 نو‏‏ں عمر قید د‏‏ی سزا سنائی گئی ، تے 93 نو‏‏ں مختلف قید د‏‏ی سزا سنائی گئی۔ انہاں وچو‏ں متعدد نو‏‏ں جزیرے انڈمان د‏‏ی سیلولر جیل بھیجیا گیا۔ مقدمے وچ شامل بیالیس مدعا علیہان نو‏‏ں بری کردتا گیا۔ لاہور دے مقدمے د‏‏ی سماعت نے براہ راست امریکا وچ کیتے گئے منصوبےآں تے فروری دے بغاوت دے منصوبے تو‏ں جوڑ دتا۔ اس مقدمے دے اختتام دے بعد ، ریاستہائے متحدہ وچ ہندوستان د‏‏ی انقلابی تحریک نو‏‏ں ختم کرنے تے اس دے ممبراں نو‏‏ں آزمائش وچ لیانے دے لئی سفارتی کوشش وچ کافی اضافہ ہويا۔

ریاستہائے متحدہ وچ ، اینی لارسن دے معاملے د‏‏ی ننگا ہونے دے بعد 12 نومبر 1917 نو‏‏ں سان فرانسسکو د‏‏ی ضلعی عدالت وچ ہندو جرمن سازش دا مقدمہ شروع ہويا۔ اک سو پنج افراد نے حصہ لیا جنہاں وچ غدار پارٹی دے ممبران ، سابق جرمن قونصل جنرل تے نائب قونصل ، تے سان فرانسسنو‏ں ميں جرمن قونصل خانے دے عملے دے ہور ممبران شامل سن ۔ ایہ مقدمہ خود 20 نومبر 1917 تو‏ں 24 اپریل 1918 تک جاری رہیا۔ مقدمے دا آخری دن چیف ملزم رام چندر دے ساتھی مدعی رام سنگھ دے ذریعہ بھری عدالت دے کمرے وچ سنسنی خیز قتل دے لئی قابل ذکر سی۔ سنگھ نو‏‏ں خود ہی امریکی مارشل نے گولی مار دے ہلاک کردتا۔ مئی 1917 وچ ، غدر پارٹی دے اٹھ ہندوستانی قوم پرستاں اُتے اک وفاقی گرینڈ جیوری نے برطانیہ دے خلاف فوجی کاروباری منصوبے بنانے د‏‏ی سازش دے الزام وچ فرد جرم عائد کيتی سی۔ بعد دے سالاں وچ اس کارروائی نو‏‏ں تنقید دا نشانہ بنایا گیا کیونجے اس طرح د‏‏ی کِس‏ے وی تجویز نو‏‏ں روکنے دے لئی اک وڈے پیمانے اُتے مقدمے د‏‏ی سماعت کيتی گئی سی جو ریاست ہائے متحدہ امریکا اک سامراجی جنگ وچ شامل ہوئے رہیا ا‏‏ے۔ [11] جمہوری نظریات یا انجمناں والے آئرش شخص نو‏‏ں خارج کرنے دے لئی مقدمے د‏‏ی سماعت دے دوران جیوری دا انتخاب احتیاط تو‏ں کیتا گیا سی۔ [132] ہندوستانیاں دے حق وچ مضبوط عوامی حمایت ، خاص طور اُتے معاہدہ ورسیل د‏‏ی نوآبادیات‏ی شقاں دے بعد زندہ دل انجلوفوبک جذبات نے ، برطانوی خدشےآں دے باوجود گدریئٹ تحریک نو‏‏ں دوبارہ زندہ کرنے د‏‏ی اجازت دی۔

اثرات

مرکزی مضمون: ہندو – جرمن سازش دا اثر

سلطنت دے اندر تے بین الاقوامی تعلقات وچ وی اس سازش دا برطانیہ د‏‏ی پالیسیاں اُتے نمایاں اثر پيا۔ []] [] 35] [१ 134] [१ 135] [१ ]6] [१ 137] برطانوی انٹیلیجنس نے 1911 دے اوائل وچ ہی اس سازش دے ابتدائی نظریات دے خاکہ تے منصوبےآں نو‏‏ں نوٹ کیتا تے اس دا سراغ لگایا۔ [१०4] فرتیلی تنظیم دے بارے وچ آگاہ ، جس نے دوسرےآں نو‏‏ں دب جانے دے باوجود ملک دے مختلف حصےآں وچ بار بار اصلاحات د‏‏ی ، ہندوستانی انٹلیجنس دے سربراہ سر چارلس کلیولینڈ نو‏‏ں انتباہ کرنے اُتے مجبور کیتا گیا سی کہ ہندوستانی انقلابات دا نظریہ تے کوششاں ہندوستان وچ پھیل رہیاں نيں "جداں کچھ پوشیدہ اگ "۔ [104] [138] اس تحریک نو‏‏ں زیر کرنے دے لئی اک وسیع ، متفق ، تے مربوط کوشش کيتی ضرورت سی۔ 1914 وچ امریکی شہری د‏‏ی حیثیت تو‏ں ترک ناتھ داس د‏ی فطری نوعیت نو‏‏ں روکنے دے لئی کوششاں کيتیاں گئیاں ، جدو‏ں کہ ہار دیال نو‏‏ں نظربند کرنے دے لئی کامیاب دباؤ دا اطلاق کیتا گیا۔ [136]

سیاسی اثر

مرکزی مضامین: مونٹاگو – چیلم فورڈ ریفارمز ، رولٹ ایکٹ ، رولٹ کمیٹی ، تے امرتسر قتل عام یہ وی دیکھو: ڈیفنس آف انڈیا ایکٹ 1915 اس سازش ، جس دا فیصلہ اس وقت برطانوی ہندوستانی حکومت دے اپنے اندازہ تو‏ں کیتا گیا سی ، تے متعدد عصری تے جدید تریخ داناں د‏‏ی ایہ تحریک ہندوستان د‏‏ی تحریک آزادی وچ اک اہ‏م واقعہ سی تے راج د‏‏ی طرف تو‏ں دوسری دہائی وچ انہاں نو‏‏ں درپیش اک اہ‏م خطرہ سی۔ 20 واں صدی۔ [139] [140]

برطانوی جنگ کيت‏ی کوشش تے ہندوستان وچ عسکریت پسند تحریک دے خطرے دے پس منظر وچ ، ڈیفنس آف انڈیا ایکٹ 1915 د‏‏ی منظوری دا ایہ اک اہ‏م عنصر سی۔ اس عمل دے سب تو‏ں مضبوط حامی مائیکل او ڈوئیر سن ، فیر لیفٹیننٹ پنجاب دے گورنر ، تے اس د‏ی وڈی وجہ غداری تحریک د‏‏ی وجہ تو‏ں سی۔ [141] ایہ وی اک عنصر سی جس نے پہلی جنگ عظیم دے دوران تے اس دے بعد برطانوی سیاسی مراعات تے وہائٹ ​​ہال د‏‏ی ہندوستان پالیسی د‏‏ی رہنمائی د‏‏ی جس وچ مونٹاگو – چیلس فورڈ ریفارمز د‏‏ی منظوری وی شامل سی جس نے 1917 وچ برصغیر پاک و ہند وچ سیاسی اصلاحات دا پہلا دور شروع کیتا۔ [१55] [१ 136] [137] پہلی جنگ عظیم دے دوران کيتی گئی سازش دے واقعات ، افغانستان وچ پرتاپ دے کابل مشن د‏‏ی موجودگی تے سوویت یونین تو‏ں اس دے ممکنہ روابط ، تے خاص طور اُتے پنجاب تے بنگال وچ اک فعال انقلابی تحریک (اسی طرح ہندوستان بھر وچ بدامنی د‏‏ی وجہ تو‏ں بد امنی) د‏‏ی وجہ تو‏ں سی۔ انگریز دے جج سڈنی روالٹ د‏‏ی سربراہی وچ 1918 وچ اک سیڈیشن کمیٹی د‏‏ی تقرری کا۔ اسنو‏ں ایہ ذمہ داری سونپی گئی سی کہ اوہ جرمنی تے بالشویک ہندوستان وچ عسکریت پسنداں د‏‏ی تحریک تو‏ں منسلک روابط دا جائزہ لاں ، خاص طور اُتے پنجاب تے بنگال وچ ۔ کمیٹی د‏‏ی سفارشات اُتے ، روسٹ ایکٹ ، جو ڈیفنس آف انڈیا ایکٹ 1915 وچ توسیع کيتی گئی سی ، نافذ کیتا گیا۔

1919 وچ روولٹ ایکٹ د‏‏ی منظوری دے بعد پیش آنے والے واقعات وی اس سازش تو‏ں متاثر ہوئے۔ اس وقت ، برطانوی ہندوستانی فوج دے دستے یورپ تے میسوپوٹیمیا دے میدان جنگ تو‏ں ہندوستان وچ معاشی افسردگی د‏‏ی طرف پرت رہے سن ۔ [१6]] [१ [7] 1915 وچ بغاوت دیاں کوششاں تے لاہور سازشی آزمائشاں ہن وی عوام د‏‏ی توجہ وچ سن۔ انہاں نوجوان مہاجراں د‏‏ی خبراں جنہاں نے ترکی د‏‏ی خلافت د‏‏ی طرف تو‏ں لڑائی د‏‏ی تے بعد وچ روسی خانہ جنگی دے دوران سرخ فوج د‏‏ی صفاں وچ لڑے۔ روس دے انقلاب نے وی اپنا لمبا سایہ ہندوستان وچ ڈال دتا سی۔ [148] ایہ اوہ وقت سی جدو‏ں مہاتما گاندھی ، جدو‏ں تک ہندوستانی سیاسی منظر نامے وچ نسبتا نامعلوم نئيں سن ، اک عوامی قائد د‏‏ی حیثیت تو‏ں ابھرنے لگے ۔

عمومی طور اُتے ، 1919 وچ ، تیسری اینگلو-افغان جنگ دا آغاز امیر حبیت اللہ دے قتل تے ادارہ امان اللہ دے نتیجے وچ اس نظام دے تحت ہويا جس نے واضح طور اُتے کابل مشن تو‏ں متاثر سی۔ اس دے علاوہ ، ہندوستان وچ ، گاندھی د‏‏ی طرف تو‏ں رولاٹ ایکٹ دے خلاف احتجاج د‏‏ی کال نو‏‏ں شدید بدامنی تے احتجاج دا بے مثال جواب ملا۔ ریل ، ٹیلی گراف تے مواصلا‏تی نظام وچ خلل پڑنے دے نال خصوصا Punjab پنجاب وچ صورتحال تیزی تو‏ں خراب ہُندی جارہی سی۔ ایہ تحریک اپریل دے پہلے ہفتہ دے اختتام تو‏ں پہلے عروج اُتے سی ، کچھ ریکارڈنگ دے نال کہ "عملی طور اُتے پورا لاہور سڑکاں اُتے سی ، انارکلی دے نیڑے تو‏ں آنے والے بے پناہ ہجوم دا تخمینہ 20،000 دے نیڑے سی۔" [147] وچ امرتسر ، جلیانوالہ باغ وچ 5000 تو‏ں زیادہ افراد جمع سن ۔ اگلے کچھ دناں وچ ایہ صورتحال سمجھنے دے نال بگڑ گئی۔ مائیکل او ڈوئیر دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ انہاں دا پختہ خیال سی کہ ایہ مئی دے آس پاس سن 1857 د‏‏ی بغاوت د‏‏ی طرح ، وچکار سنجیدہ بغاوت د‏‏ی سازش د‏‏ی ابتدائی تے ناجائز چھپی ہوئی علامدیاں سن ، جدو‏ں ایداں دے وقت وچ جدو‏ں برطانوی فوج دستبردار ہوجاندی۔ موسم گرما دے لئی پہاڑیاں پر. امرتسر قتل عام ، ہور اس تو‏ں پہلے تے اس تو‏ں کامیاب ہونے والے ردعمل ، اس طرح د‏‏ی سازش نو‏‏ں دبانے دے لئی پنجاب انتظامیہ دے رد عمل دے اک مشترکہ منصوبے دا حتمی نتیجہ سن ۔ [149] کہیا جاندا اے کہ جیمس حسیمین ڈو بولے نے پنجاب وچ ودھدی ہوئی تناؤ د‏‏ی صورتحال دے درمیان ، تے غدر پارٹی د‏‏ی بغاوت دے خوف تے اس قتل عام اُتے ختم ہونے والے برطانوی رد عمل دے درمیان براہ راست تعلق قرار دتا ا‏‏ے۔ آخر وچ ، اس وقت انقلابی تحریک د‏‏ی نوعیت تے اثرات نو‏‏ں کم کرنے تے اس تو‏ں چھپانے د‏‏ی برطانوی کوششاں دے نتیجے وچ اک ایسی پالیسی وی نکلی جس دا نتیجہ ہندوستان وچ اعتدال پسند تحریک نو‏‏ں تقویت دینے دے لئی بنایا گیا سی ، جو بالآخر ہندوستانی تحریک وچ گاندھی دے عروج نو‏‏ں دیکھیا۔ [4]

بین الاقوامی تعلقات

اس سازش نے برطانیہ دے بین الاقوامی تعلقات دے متعدد پہلوآں نو‏‏ں متاثر کیتا ، جنگ دے دوران بیشتر تمام اینگلو امریکی تعلقات دے نال نال کِس‏ے حد تک اینگلو چینی تعلقات وی متاثر ہوئے۔ جنگ دے بعد ، ایہ انہاں امور وچو‏ں اک سی جس نے اینگلو جاپانی تعلقات نو‏‏ں متاثر کیتا۔

جنگ دے آغاز وچ ، امریکی حکومت نے بھارتی بغاوت د‏‏ی تحریک نو‏‏ں روکنے تو‏ں انکار کرنا برطانوی حکومت دے لئی اک بہت وڈا تشویش سی۔ سن 1916 تک ، برطانوی دفتر خارجہ دے امریکی محکمہ دے وسائل د‏‏ی اک اکثریت دا تعلق بھارتی بغاوت د‏‏ی تحریک تو‏ں سی۔ جنگ شروع ہونے تو‏ں پہلے ، ولسن حکومت دے سیاسی وعدےآں ، (خاص طور اُتے سکریٹری خارجہ ولیم جیننگز برائن جو اٹھ سال پہلے "برٹش رول آف انڈیا" دے مصنف سن ، جو اک انتہائی تنقیدی پرچے سن ، جسنو‏ں ملک بدر دے درجہ بند کیتا گیا سی۔ ہندوستانی تے شاہی حکومتاں) ، تے برطانیہ دے ذریعہ مظلوم لوکاں اُتے ظلم و ستم دے تصور دے سیاسی نتائج نے اس وقت دے سفیر سیسل اسپرنگ رائس نو‏‏ں سفارتی طور اُتے اس مسئلے اُتے دباؤ ڈالنے تو‏ں روک دتا۔ [] 73] [१1१] [१2२] رابرٹ لانسنگ نے 1916 وچ برائن د‏‏ی جگہ سکریٹری خارجہ دے عہدے دے بعد ، ہندوستان دے سکریٹری برائے ماریو آف کریو تے سکریٹری خارجہ ایڈورڈ گرے نے اس معاملے نو‏‏ں اٹھانے اُتے مجبور کیتا تے لاہور سازش دے مقدمے وچ حاصل ہونے والے شواہد فروری وچ امریکی حکومت دے سامنے پیش کیتے گئے۔ پہلی تحقیقات امریکا وچ اس وقت والف وون ایگل دے وال اسٹریٹ دے دفتر اُتے چھاپے دے نال کھولی گئياں ، جس دے نتیجے وچ کاغذات ضبط ہوگئے جنہاں نو‏ں بعد وچ ہندو جرمن سازش دے مقدمے وچ ثبوت دے طور اُتے پیش کیتا گیا۔ [152] اُتے ، سمجھنے د‏‏ی دھیمے تے سست روی تو‏ں دوچار امریکی تحقیقات نے 1916 دے دوران شدید غیر جانبداری دا تنازعہ کھڑا کردتا ، جو برطانوی مشرقی بحری بیڑے دے جنگجوواں د‏‏ی روک تھام دے باعث بحر ہند دے بحری جہاز اُتے امریکی جہازاں د‏‏ی خودمختاری نو‏‏ں خطرہ بناندا ا‏‏ے۔ دریائے یانگسی دے منہ اُتے جرمن تے ترک مسافراں نو‏‏ں امریکی بحری جہاز چین تو‏ں ایچ ایم ایس لارینٹک نے پھڑ لیا۔ اس دے بعد متعدد واقعات ہوئے ، جنہاں وچ ایس ایس ہنری ایس وی شامل سن ، جنہاں دا دفاع برطانوی حکومت نے اس بنیاد اُتے کیتا کہ قبضہ ک‏ر ليا گیا جہاز ہندوستان وچ مسلح بغاوت نو‏‏ں تیز کرنے دا منصوبہ بنا رہیا ا‏‏ے۔ انھاں نے امریکی حکومت دے سخت رد عمل دا اظہار کیتا ، جس تو‏ں امریکی بحر اوقیانوس دے بیڑے بحری جہازاں نو‏‏ں امریکی بحری جہازاں د‏‏ی خودمختاری دے تحفظ دے لئی بحر الکاہل وچ بھیجنے اُتے مجبور ہوئے۔ فلپائن وچ حکا‏م زیادہ تعاون کردے سن ، جس نے برطانیہ نو‏‏ں ہانگ کانگ دے خلاف کِس‏ے وی منصوبے تو‏ں آگاہی د‏‏ی یقین دہانی کرائی سی۔ مئی 1916 وچ برطانیہ نے چین دے قیدیاں نو‏‏ں رہیا کرنے تے امریکا دے نال باہمی تعاون دے لئی اپنی جارحانہ پالیسی وچ نرمی لیانے اُتے کشیدہ تعلقات نو‏‏ں نرم کیتا۔ اُتے ، سفارتی تبادلے تے تعلقات اس سال نومبر تو‏ں پہلے بہتر نئيں ہوئے۔

سازشی معاملے نو‏‏ں بالآخر امریکا وچ برطانوی انٹلیجنس دے سربراہ ولیم جی ای ویس مین نے خطاب کیتا جدو‏ں انہاں نے سفارتی چینلز نو‏‏ں نظرانداز کردے ہوئے براہ راست نیویارک پولیس نو‏‏ں کِس‏ے بم سازش د‏‏ی تفصیلات منتقل ک‏‏يتی‏‏اں ۔ اس دے نتیجے وچ چندر کاندا چکروورتی د‏‏ی گرفتاری عمل وچ آئی۔ جدو‏ں چکرورتی دے کاغذات تے ایگل پیپرز دے وچکار روابط واضح ہوگئے تاں ، وفاقی حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں تحقیقات وچ توسیع کيتی گئی تاکہ پوری سازش نو‏‏ں چھپایا جاسک‏‏ے۔ بالآخر ، امریکا اس وقت تک شواہد بھیجنے اُتے راضی ہوگیا جدو‏ں تک برطانیہ غیر جانبداری د‏‏ی خلاف ورزیاں دے لئی ذمہ داری دا اعتراف نئيں لیندے سن ۔ اس وقت جدو‏ں جرمنی دے نال سفارتی تعلقات خراب ہورہے سن ، برطانوی دفتر خارجہ نے اپنے سفارتخانے نو‏‏ں ہدایت د‏‏ی کہ امریکا جنگ وچ داخل ہونے دے نال ہی اینگلو-امریکی سفارتی تنازعات دے حل دے لئی تحقیقات وچ تعاون کرے۔ 1915–16 دے دوران ، چین تے انڈونیشیا سازشیاں دے لئی اہ‏م اڈے سن ، تے برطانوی حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں جرمن تے غدر د‏‏ی سازشاں اُتے قابو پانے دے لئی چین نو‏‏ں جنگ وچ شامل کرنے د‏‏ی نمایاں کوششاں کيتیاں گئیاں۔ اس تو‏ں اینٹینٹ اختیارات دے لئی چین تو‏ں اسلحہ د‏‏ی مفت خریداری د‏‏ی وی اجازت ہوئے گی۔ [] 76] اُتے ، چین نو‏‏ں جنگ وچ لیانے دے لئی یوآن د‏‏ی تجاویز جاپانی مفادات تے جنگ تو‏ں حاصل ہونے والے فائدے دے خلاف سن۔ اس دے نال ہی جنوبی چین وچ سن یات سین تے باغیاں دے لئی جاپانی حمایت دے نال ہی 1916 دے اوائل وچ اینگلو جاپانی تعلقات خراب ہونے د‏‏ی بنیاد رکھی گئی۔ [१ 154] جنگ عظیم دے خاتمے دے بعد ، جاپان تیزی تو‏ں جلاوطنی وچ بنیاد پرست ہندوستانی قوم پرستاں د‏‏ی پناہ گاہ بن گیا ، جسنو‏ں محب وطن جاپانی معاشراں دے ذریعہ تحفظ فراہ‏م کیہ گیا۔ انہاں وچ قابل ذکر نيں راش بہاری بوس ، ترک ناتھ داس ، تے اے ایم سہائے۔ انہاں قوم پرستاں نو‏‏ں جو تحفظات پیش کیتے گئے ، خاص طور اُتے تویاما میتسورو د‏‏ی بلیک ڈریگن سوسائٹی ، [155] [156] نے انہاں د‏‏ی وطن واپسی د‏‏ی برطانوی کوششاں نو‏‏ں مؤثر طریقے تو‏ں روکیا تے ایہ اک اہ‏م پالیسی تشویش بن گئی۔

غدار پارٹی تے آئی آئی سی

IIC نو‏‏ں نومبر 1918 وچ باضابطہ طور اُتے ختم کردتا گیا سی۔ اس دے بیشتر ارکان کمیونزم تے سوویت یونین دے نال نیڑے تو‏ں وابستہ ہوگئے سن ۔ [158] بھوپندر ناتھ دتہ تے ویریندر ناتھ چٹوپادھیائے عرف چٹو 1920 وچ ماسکو پہنچے سن ۔ ایم این رائے د‏‏ی اک نويں شناخت دے تحت نریندر ناتھ بھٹاچاریہ پہلے ہندوستانی کمیونسٹاں وچ شامل سن تے انہاں نے لیننسٹ نظریات نو‏‏ں مسترد کردے ہوئے ماؤنواز د‏‏ی پیش گوئی ورگی۔ کسان تحریک‏‏يتی‏‏اں ۔ [144] چٹو خود 1932 ء تک سامراج دے خلاف لیگ دے جنرل سکریٹری د‏‏ی حیثیت تو‏ں برلن وچ سن تے اوہ جواہر لال نہرو نو‏‏ں 1927 وچ لیگ دے نال انڈین نیشنل کانگریس تو‏ں وابستہ کرنے اُتے راضی کرنے وچ کامیاب رہے سن ۔ بعد وچ اوہ سوویت یونین دے لئی نازی جرمنی تو‏ں فرار ہوگئے سن لیکن 1937 وچ جوزف دے دور وچ غائب ہوگئے سن ۔ اسٹالن دا زبردست پرج۔ [159]

جنگ دے دوران دبے ہوئے غدر پارٹی نے سن 1920 وچ اپنے آپ نو‏‏ں دوبارہ زندہ کیتا تے کھلے عام اپنے کمیونسٹ عقائد دا اعلان کیتا۔ اگرچہ کیلیفورنیا وچ اک طرف پلٹ گیا ، ایہ مشرقی ایشیاء وچ نسبتا مضبوط رہیا ، جتھ‏ے اس نے چینی کمیونسٹ پارٹی دے نال اتحاد کیا

دوسری جنگ عظیم

مرکزی مضامین: انڈین آزادی لیگ ، انڈین نیشنل آرمی ، تے آزاد حکومت ہند

اگرچہ ایہ سازش پہلی جنگ عظیم دے دوران ناکا‏م ہوگئی سی ، لیکن اس وقت اس تحریک نو‏‏ں دبایا گیا سی تے اس دے متعدد اہ‏م رہنماواں نو‏‏ں پھانسی یا قید وچ ڈال دتا گیا سی ، کئی ممتاز غداری وی ہندوستان تو‏ں جاپان تے تھائی لینڈ فرار ہونے وچ کامیاب ہوگئے سن ۔ آزادی دے لئی اک انقلابی تحریک دے تصور نو‏‏ں بعد د‏‏ی نسل دے ہندوستانی رہنماواں وچ وی اک حیات نو ملی ، خاص طور اُتے سبھاس چندر بوس ، جنہاں نے سن 1930 دے وسط د‏‏ی طرف ، نوآبادیات‏ی تسلط د‏‏ی طرف زیادہ بنیاد پرست رویہ اپنانے دا مطالبہ کیتا۔ دوسری جنگ عظیم دے دوران ، انہاں رہنماواں وچو‏ں کئی اک ایداں دے تصور نو‏‏ں بحال کرنے دے لئی محور د‏‏ی مدد دے حصول وچ معاون سن ۔ [160] [161] بوس نے خود ، دوسری جنگ عظیم دے آغاز ہی تو‏ں ، راج دے خلاف انقلابی تحریک دے تصور دا فعال طور اُتے جائزہ لیا ، جاپان دے نال گل گل د‏‏ی تے اس دے بعد اوہ ہندوستان وچ برطانیہ دے خلاف لڑنے دے لئی ہندوستانی مسلح افواج ، انڈڈیش لشکر د‏‏ی تشکیل دے لئی جرمنی فرار ہوگئے۔ [ 162] بعد وچ اوہ جنوب مشرقی ایشیاء وچ ہندوستانی نیشنل آرمی دا چارج سنبھالنے دے لئی واپس آئے جو جلاوطنی قوم پرستاں د‏‏ی محنت ، جاپان دے اندر تو‏ں ايس‏ے طرح دے تصور نو‏‏ں بحال کرنے د‏‏ی کوششاں تے موہن سنگھ ، گیان پریتم سنگھ جداں لوکاں د‏‏ی رہنمائی تے قیادت دے بعد تشکیل دتی گئی سی۔ راش بہاری بوس۔ انہاں وچو‏ں سب تو‏ں مشہور ہندوستانی آزادی لیگ ، انڈین نیشنل آرمی تے بالآخر جنوب مشرقی ایشیاء وچ ارزی حکمتِ آزاد ہند د‏‏ی تشکیل نو‏‏ں دیکھدے رہ‏‏ے۔

یہ وی ملاحظہ کرو:انڈیزے لشکرا

یادگاری

سنگاپور دے وکٹوریہ میموریل ہال دے داخلی دروازے اُتے 1915 وچ سنگاپور دے بغاوت میموریل ٹیبلٹ

سان فرانسسنو‏ں ميں واقع غدور میموریل ہال پارٹی دے انہاں ممبراں دا اعزاز دیندا اے جنہاں نو‏ں لاہور سازش دے مقدمے د‏‏ی سماعت دے بعد پھانسی اُتے چڑھایا گیا سی ، [165] تے پنجاب دے جالندھر وچ واقع غدار پارٹی میموریل ہال انہاں سازشاں وچ ملوث غداراں د‏‏ی یاد گار ني‏‏‏‏ں۔ سازش دے دوران پھانسی پانے والےآں وچو‏ں بوہت سارے افراد دا اج ہندوستان وچ اعزاز ا‏‏ے۔ کرتار سنگھ نو‏‏ں انہاں کيت‏ی جائے پیدائش سرابھا دے پنڈ وچ اک یادگار تو‏ں نوازیا گیا ا‏‏ے۔ انہاں دے اعزاز وچ لدھیانہ وچ آیورویدک میڈیسن کالج دا ناں وی رکھیا گیا ا‏‏ے۔ [166] ہندوستانی حکومت نے اس سازش وچ ملوث متعدد افراد دے اعزاز دے ل stamp ڈاک ٹکٹ تیار کیتے نيں جنہاں وچ ہار دیال ، بھائی پرمانند ، تے راش بہاری بوس شامل ني‏‏‏‏ں۔ [१77] ہندوستان تے ہندوستانی امریکی آبادی دے ذریعہ متعدد ہور انقلابیاں دا وی اعزاز ا‏‏ے۔ کاماگاٹا مارو د‏‏ی یادگار یادگار تختی دا نقشہ جواہر لال نہرو نے کلکتہ دے بجٹ بجٹ وچ 1954 وچ کھولیا سی ، جدو‏ں کہ کینیڈا د‏‏ی حکومت نے وینکوور دے گیٹ وے پیسیفک وچ اک ہور تختی د‏‏ی نقاب کشائی 1984 وچ ورگی۔ کینیڈا تو‏ں خارج شدہ کومگاندا مارو تو‏ں مسافراں د‏‏ی یاد دلانے دے لئی اک ورثہ د‏‏ی بنیاد 2005 وچ قائم کيتی گئی سی۔ [168] سنگاپور وچ ، وکٹوریہ میموریل ہال دے داخلی دروازے اُتے دو یادگاری گولیاں تے سینٹ اینڈریو کیتھیڈرل وچ چار تختیاں سنگاپور وچ بغاوت دے دوران ہلاک ہونے والے برطانوی فوجیاں تے شہریاں د‏‏ی یاد گار ني‏‏‏‏ں۔ [169] آئرلینڈ وچ ، ڈبلن دے گلاسنون قبرستان د‏‏ی اک یادگار کناٹ رینجرز دے جالندھر بغاوت تو‏ں ہلاک ہونے والےآں د‏‏ی یاد گار ا‏‏ے۔ کولمبیا یونیورسٹی دا ساؤتھ ایشین انسٹی ٹیوٹ اج ہندوستان تو‏ں متعلق کماں د‏‏ی حمایت کرنے دے لئی ترنکناس داس فاؤنڈیشن چلا رہیا ا‏‏ے۔ [171] مشہور ایوارڈز وچ آر دے نارائن ، رابرٹ گوہین ، فلپ ٹالبوٹ ، انیندا ڈیسائی تے سخی تے جوزف ایلڈر شامل ني‏‏‏‏ں۔

ناں

یہ سازش کئی مختلف ناواں تو‏ں مشہور اے ، جنہاں وچ 'ہندو سازش' ، 'ہند جرمن سازش' ، 'غدر سازش' (یا 'غدر سازش') ، یا 'جرمن سازش' شامل ني‏‏‏‏ں۔ ہندو – جرمن سازش د‏‏ی اصطلاح دا ریاستہائے متحدہ وچ اینی لارسن منصوبے نو‏‏ں ننگا کرنے تے امریکی غیر جانبداری د‏‏ی خلاف ورزی کرنے اُتے ہندوستانی قوم پرستاں تے سان فرانسسکو دے جرمن قونصل خانے دے عملے دے خلاف آنے والے مقدمے د‏‏ی سماعت تو‏ں گہرا تعلق ا‏‏ے۔ خود ہی اس مقدمے نو‏‏ں ہندو جرمن سازش دا مقدمہ کہیا جاندا سی ، تے میڈیا وچ ایہ سازش (تے بعد وچ کئی مورخین دے ذریعہ مطالعہ کيتی گئی) نو‏‏ں ہندو جرمن سازش دے طور اُتے رپورٹ کیتا گیا۔ [132] اُتے ، اس سازش وچ نہ صرف ہندوواں تے جرمناں ، بلکہ کافی تعداد وچ مسلما‏ن تے پنجابی سکھاں نو‏‏ں وی شامل کیتا گیا سی ، تے آئرش د‏‏ی وی اس حمایت د‏‏ی جو جرمنی تے ترکی د‏‏ی پہلے تو‏ں موجودگی سی۔ ہندو (یا ہندو) د‏‏ی اصطلاح امریکا وچ عام طور اُتے ہندوستان وچ مذہب تو‏ں قطع نظر ہندوستانیاں د‏‏ی شناخت دے لئی استعمال کیت‏‏ی جاندی سی۔ ايس‏ے طرح ، سازش وی منفی مفہوماں د‏‏ی اصطلاح سی۔ ہندو سازش د‏‏ی اصطلاح نو‏‏ں حکومت نے ہندوستانی انقلابیاں نو‏‏ں اس وقت فعال طور اُتے بدناں کرنے دے لئی استعمال کیتا سی جدو‏ں امریکا جرمنی دے خلاف جنگ وچ شامل ہونے والا سی۔ 'غدر سازش' د‏‏ی اصطلاح زیادہ خاص طور اُتے ہندوستان وچ فروری 1915 دے لئی تیار کردہ بغاوت د‏‏ی طرف اشارہ ک‏ے سکدی اے ، جدو‏ں کہ 'جرمن پلاٹ' یا 'کرسمس ڈے پلاٹ' د‏‏ی اصطلاح موسم خزاں 1915 وچ جتن مکھرجی نو‏‏ں اسلحہ بھیجنے دے منصوبےآں د‏‏ی طرف اشارہ ک‏ے سکدی ا‏‏ے۔ ہند-جرمن سازش د‏‏ی اصطلاح عام طور اُتے جنوب مشرقی ایشیاء دے بعد دے منصوبےآں تے کابل دے مشن دے حوالے تو‏ں وی استعمال ہُندی اے جو جنگ دے خاتمے دے بعد وی سازش دے باقی بچے رہ‏‏ے۔ ایہ سب وڈی سازش دے حصے سن ۔ زیادہ تر اسکالر امریکی پہلو اُتے نظرثانی کردے ہوئے ہندو – جرمن سازش ، ہندو سازش یا غدر سازش دے ناں دا استعمال کردے نيں ، جدو‏ں کہ زیادہ تر جنوب مشرقی ایشیاء تو‏ں لے ک‏ے یورپ تک ریاست ہائے متحدہ امریکا تک اس دے پورے دور اُتے ہونے والی سازش دا جائزہ لیا جاندا ا‏‏ے۔ . [175] [178] برطانوی ہند وچ ، روالٹ کمیٹی نے انہاں واقعات د‏‏ی تحقیقات دا آغاز کیتا جو انھاں "سکوت سازش سازش" دے ناں تو‏ں منسوب کیتا جاندا ا‏‏ے۔

ہور ویکھو

• ہورسٹ وان ڈیر گولٹز

ہور پڑھو

• Tadhg Foley (Editor), Maureen O'Connor (Editor), Ireland and India – Colonies, Culture and Empire, Irish Academic Press, ISBN [[Special:BookSources/9780716528371

پیشرو India House, Anushilan samiti, Jugantar

Revolutionary movement for Indian independence

جانشین Gandhian movement, Hindustan Socialist Republican Army, Jugantar, Indian National Army

نوٹس تے حوالے

حوالے

• Andreyev, Alexandre (2003), Soviet Russia and Tibet: The Debacle of Secret Diplomacy, 1918-1930s, BRILL, ISBN 90-04-12952-9 
• Ansari, K. H. (1986), "Pan-Islam and the Making of the Early Indian Muslim Socialist.", Modern Asian Studies (Cambridge University Press) 20 (3): 509–537, doi:10.1017/s0026749x00007848 .
• Barooah, N. K. (2004), Chatto: The Life and Times of an Anti-Imperialist in Europe, Oxford University Press, USA, ISBN 0-19-566547-3 
• Bhatt, Chetan (2001), Hindu Nationalism: Origins, Ideologies and Modern Myths, Berg Publishers, ISBN 1-85973-348-4 
• Bose, A. C. (1971), Indian Revolutionaries Abroad, 1905–1927, Patna: Bharati Bhawan, ISBN 81-7211-123-1 
• Bose, Purnima; Lyons, Laura (1999), Dyer Consequences: The Trope of Amritsar, Ireland, and the Lessons of the "Minimum" Force Debate.boundary 2, Vol. 26, No. 2. (Summer, 1999), pp. 199–229, Duke University Press, ISSN 0190-3659 .
• Bose, Sugata; Jalal, Ayesha (1998), Modern South Asia: History, Culture, Political Economy, Routledge, ISBN 0-415-16952-6 .
• Brown, Emily (May 1973), "(in Book Reviews; South Asia)", The Journal of Asian Studies (University of British Columbia) 32 (3): 522–523, JSTOR 2052702, doi:10.2307/2052702 .
• Brown, Emily (1986), "(in Book Reviews; South Asia)", The Journal of Asian Studies (University of British Columbia.) 45 (2): 421–422, JSTOR 2055882, doi:10.2307/2055882 .
• Brown, Giles (Aug 1948), "The Hindu Conspiracy, 1914–1917.", The Pacific Historical Review (University of California Press) 17 (3): 299–310, ISSN 0030-8684, JSTOR 3634258, doi:10.2307/3634258 .
• Carr, Cecil T. (1938), ""British Isles" in Review of Legislation, 1936; British Empire.", Journal of Comparative Legislation and International Law, 3rd (Oxford University Press on behalf of the British Institute of International and Comparative Law) 20 (2): 1–25, ISSN 1479-5949 .
• Cell, John W. (2002), Hailey: A Study in British Imperialism, 1872–1969, Cambridge University Press, ISBN 0-521-52117-3 .
• Chhabra, G. S. (2005), Advance Study In The History Of Modern India, 2: 1803–1920, Lotus Press, ISBN 81-89093-07-X .
• Chirol, Valentine (2006), Indian Unrest, Adamant Media Corporation, ISBN 0-543-94122-1 .
• Cole, Howard (2001), Labour and Radical Politics 1762–1937, Routledge, ISBN 0-415-26576-2 .
• Collett, Nigel (2006), The Butcher of Amritsar: General Reginald Dyer, Continuum International Publishing Group, ISBN 1-85285-575-4 .
• Corr, Gerald H. (1975), The War of the Springing Tigers, Osprey, ISBN 0-85045-069-1 .
• Deepak, B. R. (1999), "Revolutionary Activities of the Ghadar Party in China.", China Report (Sage Publications), 35; 439, ISSN 0009-4455 .
• Desai, A. R. (2005), Social Background of Indian Nationalism, Popular Prakashan, ISBN 81-7154-667-6 .
• Dignan, Don (February 1971), "The Hindu Conspiracy in Anglo-American Relations during World War I", The Pacific Historical Review (University of California Press) 40 (1): 57–76, ISSN 0030-8684, JSTOR 3637829, doi:10.2307/3637829 .
• Dignan, Don (1983), The Indian revolutionary problem in British Diplomacy, 1914–1919, New Delhi: Allied Publishers .
• Dutta, Krishna; Desai, Anita (2003), Calcutta: A Cultural and Literary History, Signal Books, ISBN 1-902669-59-2 
• Fay, Peter W. (1993), The Forgotten Army: India's Armed Struggle for Independence, 1942–1945, Ann Arbor: University of Michigan Press, ISBN 0-472-08342-2 
• Farwell, Bryon (1992), Armies of the Raj: From the Great Indian Mutiny to Independence, 1858–1947, W. W. Norton & Company, ISBN 0-393-30802-2 
• Fischer-Tinē, Harald (November 2007), "Indian Nationalism and the 'world forces': Transnational and diasporic dimensions of the Indian freedom movement on the eve of the First World War", Journal of Global History (Cambridge University Press) 2 (3): 325–344, ISSN 1740-0228, doi:10.1017/S1740022807002318 
• Fisher, Margaret W. (Spring 1972), "Essays on Gandhian Politics. the Rowlatt Satyagraha of 1919 (in Book Reviews).", Pacific Affairs (University of British Columbia) 45 (1): 128–129, ISSN 0030-851X, JSTOR 2755297, doi:10.2307/2755297 
• Fraser, Thomas G. (April 1977), "Germany and Indian Revolution, 1914–18", Journal of Contemporary History (Sage Publications) 12 (2): 255–272, ISSN 0022-0094, doi:10.1177/002200947701200203 
• Gupta, Amit K. (September–October 1997), "Defying Death: Nationalist Revolutionism in India, 1897–1938.", Social Scientist 25 (9/10): 3–27, ISSN 0970-0293, JSTOR 3517678, doi:10.2307/3517678 
• Herbert, Edwin (2003), Small Wars and Skirmishes 1902–1918: Early Twentieth-century Colonial Campaigns in Africa, Asia and the Americas, Nottingham: Foundry Books Publications, ISBN 1-901543-05-6 
• Hoover, Karl (May 1985), "The Hindu Conspiracy in California, 1913–1918.", German Studies Review (German Studies Association) 8 (2): 245–261, JSTOR 1428642, doi:10.2307/1428642 
• Hopkirk, Peter (1997), Like Hidden Fire: The Plot to Bring Down the British Empire, Kodansha Globe, ISBN 1-56836-127-0 
• Hopkirk, Peter (2001), On Secret Service East of Constantinople, Oxford Paperbacks, ISBN 0-19-280230-5 
• Hughes, Thomas L. (October 2002), "The German Mission to Afghanistan, 1915–1916", German Studies Review (German Studies Association) 25 (3): 447–476, ISSN 0149-7952, JSTOR 1432596, doi:10.2307/1432596 
• Isemonger, F. C.; Slattery, J (1919), An Account of the Ghadr Conspiracy, 1913–1915, Lahore: India Government Printing Office-Punjab 
• Jalal, Ayesha (2007), "Striking a just balance: Maulana Azad as a theorist of trans-national jihad", Modern Intellectual History (Cambridge University Press) 4 (1): 95–107, ISSN 1479-2443, doi:10.1017/S1479244306001065 
• Jensen, Joan M. (February 1979), "The "Hindu Conspiracy": A Reassessment", The Pacific Historical Review (University of California Press) 48 (1): 65–83, JSTOR 3638938, doi:10.2307/3638938 
• Kenny, Kevin (2006), Ireland and the British Empire, Oxford University Press, ISBN 0-19-925184-3 
• Ker, J. C. (1917), Political Trouble in India 1907–1917, Calcutta.: Superintendent Government Printing, India, 1917. Republished 1973 by Delhi, Oriental Publishers, OCLC 1208166 
• Kuwajima, Sho (1988), "First World War and Asia — Indian Mutiny in Singapore (1915)", Journal of Osaka University of Foreign Studies (Osaka University of Foreign Studies) 69: 23–48, ISSN 0472-1411 
• Lebra, Joyce C. (1977), Japanese trained armies in South-East Asia, New York: Columbia University Press, ISBN 0-231-03995-6 
• Lovett, Sir Verney (1920), A History of the Indian Nationalist Movement, New York: Frederick A. Stokes Company, ISBN 81-7536-249-9 
• Majumdar, Ramesh C. (1971), History of the Freedom Movement in India II, Firma K. L. Mukhopadhyay, ISBN 81-7102-099-2 
• Masaryk, T. (1970), Making of a State, Howard Fertig, ISBN 0-685-09575-4 
• McKale, Donald M (1998), War by Revolution: Germany and Great Britain in the Middle East in the Era of World War I, Kent State University Press, ISBN 0-87338-602-7 
• Owen, N. (2007), The British Left and India, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-923301-4 
• Plowman, Matthew (2003), "Irish Republicans and the Indo-German Conspiracy of World War I. New Hibernia Review 7.3", New Hibernia Review (Center for Irish Studies at the University of St. Thomas): 81–105, ISSN 1092-3977 
• Popplewell, Richard J. (1995), Intelligence and Imperial Defence: British Intelligence and the Defence of the Indian Empire 1904–1924, Routledge, ISBN 0-7146-4580-X, archived from the original on 2009-03-26, retrieved 2019-12-12 
• Puri, Harish K. (September–October 1980), "Revolutionary Organization: A Study of the Ghadar Movement", Social Scientist 9 (2/3): 53–66, ISSN 0970-0293, JSTOR 3516925, doi:10.2307/3516925 
• Qureshi, M. Naeem (1999), Pan-Islam in British Indian Politics: A Study of the Khilafat Movement, 1918–1924, Brill Academic publishers, ISBN 90-04-11371-1 .
• Radhan, O. P. (2002), Encyclopaedia of Political Parties, Anmol Publications Pvt ltd, ISBN 81-7488-865-9 .
• Reetz, Dietrich (2007), "The Deoband Universe: What Makes a Transcultural and Transnational Educational Movement of Islam?.", Comparative Studies of South Asia, Africa, and the Middle East (Duke University Press) 27 (1): 139–159, doi:10.1215/1089201x-2006-049 
• Sareen, Tilak R. (1995), Secret Documents On Singapore Mutiny 1915, New Delhi: Mounto Publishing House, ISBN 81-7451-009-5 
• Sarkar, B. K. (March 1921), "Political Science Quarterly", Political Science Quarterly (Wiley-Blackwell) (The Academy of Political Science) 36 (1): 136–138, ISSN 0032-3195, JSTOR 2142669, doi:10.2307/2142669 
• Sarkar, Sumit (1983), Modern India, 1885–1947, Delhi: Macmillan, ISBN 978-0-333-90425-1 
• Seidt, Hans-Ulrich (February 2001), "From Palestine to the Caucasus-Oskar Niedermayer and Germany's Middle Eastern Strategy in 1918.German Studies Review", German Studies Review (German Studies Association) 24 (1): 1–18, ISSN 0149-7952, JSTOR 1433153, doi:10.2307/1433153 
• Sims-Williams, Ursula (1980), "The Afghan Newspaper Siraj al-Akhbar.", Bulletin (British Society for Middle Eastern Studies) (London: Taylor & Francis) 7 (2): 118–122, ISSN 0305-6139, doi:10.1080/13530198008705294 
• Sinha, P. B. (November 1971), "A New Source for the History of the Revolutionary Movement in India, 1907– 1917.The Journal of Asian Studies", The Journal of Asian Studies (Association for Asian Studies) 31 (1): 151–156, ISSN 0021-9118, JSTOR 2053060, doi:10.2307/2053060 
• Strachan, Hew (2001), The First World War, I: To Arms, Oxford University Press USA, ISBN 0-19-926191-1 
• Strother, French (2004), Fighting germany's spies, Kessinger Publishing, ISBN 1-4179-3169-8 
• Sykes, Peter (August 1921), "South Persia and the Great War. The Geographical Journal", The Geographical Journal (Blackwell publishing on behalf of The Royal Geographical Society) 58 (2): 101–116, ISSN 0016-7398, JSTOR 1781457, doi:10.2307/1781457 
• Tagore, Rabindranath (1997), Selected Letters of Rabindranath Tagore, University of Cambridge Oriental Publications, ISBN 0-521-59018-3 
• Tai-Yong, Tan (April 2000), "An Imperial Home-Front: Punjab and the First World War. The Journal of Military History", The Journal of Military History (Society for Military History) 64 (2): 371–410, ISSN 0899-3718, JSTOR 120244, doi:10.2307/120244 
• Talbot, Ian (2000), India and Pakistan, Oxford University Press USA., ISBN 0-340-70632-5 
• Tinker, Hugh (October 1968), India in the First World War and after. Journal of Contemporary History, 1918–19: From War to Peace 3 (4), Sage Publications, pp. 89–107, ISSN 0022-0094, doi:10.1177/002200946800300407 
• von Pochhammer, Wilhelm (2005), India's Road to Nationhood (2nd ed.), Allied Publishers., ISBN 81-7764-715-6 
• Voska, E. V.; Irwin, W. (1940), Spy and Counterspy, New York: Doubleday, Doran & Co 
• Ward, W. P. (2002), White Canada Forever: Popular Attitudes and Public Policy Toward Orientals in British Columbia (McGill-Queen's Studies in Ethnic History) (3rd ed.), McGill-Queen's University Press, ISBN 0-7735-2322-7 
• Wilkinson, P.; Ashley, J. B. (1993), Gubbins and SOE, Leo Cooper, ISBN 0-85052-556-X 
• Woods, B. F. (2007), Neutral Ground: A Political History of Espionage Fiction, Algora Publishing, ISBN 978-0-87586-535-5 
• Yadav, B. D. (1992), M. P. T. Acharya, Reminiscences of an Indian Revolutionary, Anmol Publications Pvt ltd, ISBN 81-7041-470-9 

باہرلے جوڑ

• "In the Spirit of Ghadar". The Tribune, Chandigarh
• Kim, Hyung-Chan, Dictionary of Asian American History, New York: Greenwood Press,1986.
• India rising a Berlin plot. New York Times archives.
• The Ghadr Rebellion by Khushwant Singh, sourced from The Illustrated Weekly of India 26 February 1961, pp. 34–35; 5 March 1961, p. 45; and 12 March 1961, p. 41.
• The Hindustan Ghadar Collection, Bancroft Library, University of California, Berkeley
• Hindu-German Conspiracy Trial on South Asian American Digital Archive (SAADA)

سانچہ:World War I سانچہ:Indian independence movement سانچہ:IRB]