ہندوستانی قواعد
| ہندوستانی قواعد | |
|---|---|
ترمیم  |
ہر زبان دے لئی کچھ اصول تے قوانین ہُندے نيں، جنہاں توں اس بولی نوں صحیح طور توں سکھیا تے استعمال کيتا جا سکدا اے۔ زبان دی درستی تے اس دی خوبصورتی نوں برقرار رکھنے دے لئی انہاں قوانین اُتے عمل درآمد کرنا ضروری ہُندا اے۔ ہندوستانی زبان دے وی کچھ اصول نيں، جنہاں نوں قواعد یا گرامر کہیا جاندا اے۔ انہاں دے جاننے توں اردو بولی نوں ٹھیک طریقے توں بولا تے سمجھیا جا سکدا اے۔ سنسکرت وچ قواعد نوں ویاکرن کہندے نيں۔ قواعد یا گرامر، لسانیات دی اک اہم شاخ اے تے اس دا مطالعہ بولی پہ دسترس حاصل کرنے دے لئی نہایت ضروری اے۔ ایہ مضمون اردو بولی دے قواعد دے متعلق اے۔
ہندوستانی قواعد دے دو حصے نيں :
- 'رہیا کردے ہو غیروںماں
اِنہاں دی تفصیلات تھلے درج نيں :
حصۂ صرف سودھو
صرف، قواعد دا اوہ حصہ اے جس وچ جملےآں تے مرکبات دی بجائے، فقط لفظاں دے بارے وچ بحث کيتی جاندی اے ؛ اُنہاں دی ساخت، بناوٹ تے معانى دی وضاحت کيتی جاندی اے تے صرف لفظاں نوں موضوع بحث بنایا جاندا اے۔
لفظ سودھو
انسان اپنے منہ توں جو کچھ کہندا اے اس دی بنیادی اکائی لفظ ہُندی اے۔ اسنوں انگریزی وچ شبد کہندے نيں۔
لفظِ موضوع سودھو
جس لفظ یا لفظاں دے مجموعے دے کچھ معنى ہوݨ، اسنوں لفظ موضوع کہیا جاندا اے۔ دوسرے لفظاں وچ ، کوئی وی با معنى لفظ یا لفظاں دا مجموعہ لفظ موضوع ہُندا اے۔ اسنوں انگریزی وچ (meaningful شبد کہیا جا سکدا اے۔
اس دی دو قسماں نيں، کلمہ تے کلام۔ کلمے دی بحث حصۂ صرف وچ آندی اے، جدوں کہ کلام دی بحث حصۂ نحو وچ آندی اے۔
کلمہ سودھو
وہ اکیلا لفظ جس دے کچھ معنى ہوݨ، کلمہ کہلاندا اے۔ دوسرے لفظاں وچ ، کوئی وی اکیلا با معنى لفظ کلمہ ہُندا اے ؛ جداں :
- مسجد
- کیا
- کرنا
ان مثالاں وچ تِناں خط کشیدہہ لفظاں کلمے نيں۔ انگریزی وچ اسنوں meaningful شبد کہیا جا سکدا اے۔
اسم سودھو
اسم اوہ کلمہ اے جو کسی شخص، جگہ، چیز یا کیفیت دے لئی استعمال کيتا جائے ؛ جداں :
- سانچہ:Overline سانچہ:Overline توں سانچہ:Overline اے۔
- سانچہ:Overline سانچہ:Overline سانچہ:Overline سی۔
- سانچہ:Overline سانچہ:Overline دا سانچہ:Overline ہُندا اے۔
ان جملےآں وچ خط کشیدہ لفظاں (کلمے) اسماء نيں۔ انگریزی وچ اسنوں nominal کہندے نيں۔
معنےآں دے لحاظ توں اسم نوں دو قسماں وچ تقسیم کيتا جاندا اے :
۱۔ اسم ذات
- اسم معرفہ یا اسم خاص
- * اسم علم
- * خطاب
- * لقب
- * تخلص
- * کنیت
- * عرف
- * اسم ضمیر
- * ضمیر شخصی
- * ضمیر متکلم
- * ضمیر مخاطب
- * ضمیر غائب
- * ضمیر اشارہ
- * ضمیر اشارۂ قریب
- * ضمیر اشارۂ بعید
- * ضمیر استفہام
- * ضمیر موصول
- * ضمیر تنکیر
- * ضمیر شخصی
- * اسم اشارہ
- * اشارۂ قریب
- * اشارۀ بعید
- * اسم موصول
- اسم نکرہ یا اسم عام
- * اسم آلہ
- * اسم صوت
- * اسم thumb یا اسم مصغر
- * اسم مُکَبَّر
- * اسم ظَرف
- * اسم ظَرفِ زَمان
- * اسم ظَرفِ مَکان
- * اِسمِ جَمع
۲۔ اِسمِ صِفَت
- صِفَتِ ذاتی/اَصلی
- * صِفَتِ نَفسی
- * صِفَتِ بَعض
- * صِفَتِ کُلّ
- صِفَتِ نِسبَتی
- صِفَتِ عَدَدی
- * صِفَتِ مُعَیِّن
- * صِفَتِ غَیرمُعَیِّن
- * صِفَتِ تَرتِیبی
- * صِفَتِ اِضافی
- * صِفَتِ کَسری
- * صِفَتِ اِستِغراقی
- صِفَتِ مِقداری
- صِفَتِ اِشارَه
- صِفَتِ مُشَبَّہ
فعل سودھو
فعل وه کلمہ اے، جو کسی کم دا کرنا، ہونا یا سَہنا ظاہر کرے ؛ جداں :
← «وه گهر آیا۔»
← «یہ باغ خوبصورت ہے۔»
← «اُس نے مجهے ماریا۔»
ان اَمثِلَہ وچ بالا خط کشیده کلمے اَفعال نيں۔ اَنگریزی وچ اِسنوں Verbal کہیا جا سکدا اے۔
معنےآں دے اعتبار توں اَفعال نوں تھلے لکھے اِقسام وچ تقسیم کِیا جاندا اے۔
- فِعلِ لازِم
- فِعلِ مُتَعَدّی
- فِعلِ تام
- فِعلِ ناقِص
- تَمِیز/مُتَعَلِّقِ فِعل
اکھر سودھو
حَرف وه کلمہ اے، جو اکیلے کچھ معنٰى نہ دے، بلکہ اَسماء تے اَفعال دے نال مِل دے اپنے پورے معنٰى ظاہر کرے، جداں :
← «اُس نے کہیا، ”اساں پہ خدا کے بے شمار احسانات نيں۔ “»
← «حضرت عمرؓ کے زمانے ماں شیر اور بکری اک گهاٹ پانی پیندے تهے۔ »
اِنہاں مثالاں وچ بالا خط کشیده لفظاں حروف نيں۔ انگریزی وچ اکھر نوں Particle کہندے نيں۔
استعمال دے لحاظ حروف نوں چار وڈے وڈے گروہاں وچ تقسیم کِیا جاندا اے :
- اَوَّل: وه حروف، جو اَسماء تے اَفعال دے باہمی تعلّق نوں ظاہر کرنے دے لئی استعمال ہُندے نيں :۔
- عَلامَتِ فاعِل
- عَلامَتِ مَفعُول
- حَرفِ اِضافت
- حَرفِ جار
- حَرفِ تَشبِیہ
- دُوُّم: وه حروف، جو تأکید وتخصیص دا کم دیندے نيں :۔
- حَرفِ تَأکِىد
- حَرفِ تَخصِیص
- حَرفِ شُمُول وَشِرکَت
- سوُّم: وه حروف، جو دو اِسماں ، دو فِعلاں یا دو جُملاں نوں مِلاندے نيں :۔
- حَرفِ عَطَف
- حَرفِ تَردید
- حَرفِ اِضراب
- حَرفِ اِستِدراک
- حَرفِ اِستِثناء
- حَرفِ بَیان
- حَرفِ عِلَّت
- حَرفِ شَرط وَجَزاء
- چہارُم: وه حروف، جو جُملاں وچ قائم مقام ہُندے نيں :۔
- حَرفِ نِدا
- حَرفِ جَواب
- حَرفِ نُدبَہ وَتَأَسُّف
- حَرفِ اِبنِساط
- حَرفِ تَعَجُّب
- حَرفِ نَفرِین وَنَفرَت
- حَرفِ تَحسِین وَآفرِین
- حَرفِ تَنبِِیہ
- حَرفِ قَسَم
- حَرفِ تَوبَہ و اَمان
لفظِ مہمل سودھو
جن لفظاں دے کچھ معنٰى نہ ہوݨ، وه لفظاں مُہمِل کہلاندے نيں۔
حصۂ نَحو سودھو
نَحو، قواعد دا وه حصہ اے جس وچ علٰیحده علٰیحده لفظاں دی بجائے لفظاں دے مجموعےآں، مُرَکَّب جُملاں یا عِبارتاں توں بحث کيتی جاندی اے۔
کَلام/مُرَکَّب سودھو
کوئی بهی دو یا دو توں زیاده پُر معنٰى لفظاں دا مجموعہ، کَلام یا مُرَکَّب ہُندا اے۔ اِسنوں انگریزی وچ Phrase and Clause یا Group of meaningful words کہیا جا سکدا اے۔
__اشاریہ__ __ربط_نیا_قطعہ__