ہندستان دی آزادی وچ غدر پارٹی دا کردار
1912–13 وچ ودیساں وچ رہندے بھارتیاں، جنہاں وچ بہو-گنتی پنجابیاں دی سی، نے بھارت دی آزادی لئی غدر پارٹی دا قیام کیتا۔ پہلی عالمی لڑائی جولائی 1914 وچ شروع ہوئی تاں غدر پارٹی دے لیڈراں نے ایہہ موقع بھارت وچوں انگریزاں نوں کڈھن لئی ڈھکواں جانیا کیونکہ انگریز وی اس لڑائی وچ شامل سن۔
بھارت دی آزادی دی لڑائی وچ غدر لہر دے سنگرام وچ فوجیاں دے کردار بہت اہم رہی اے۔ جہڑے فوجی اس لہر وچ شامل ہوئے، اوہناں وچوں سینکڑے کورٹ مارشل کرکے گولی نال اڈائے گئے اتے 60 نوں پھانسی دتی گئی۔ 190 توں ودھ فوجیاں نوں عمر قید جلاوطنی تے جائداد ضبطی دی سزا دتی گئی۔ کئیاں نوں فوج وچوں کڈھ دتا گیا۔ میاں میر چھاؤنی لاہور وچ 23 رسالے دے بہادر فوجیاں دی بہادری اینج اے ۔
1912–13 وچ ودیساں وچ رہندے بھارتیاں جنہاں وچ بہو-گنتی پنجابیاں دی سی، اوہناں نے بھارت دی آزادی لئی غدر پارٹی دی قیام کیتی۔ پہلا عالمی لڑائی جولائی 1914 وچ شروع ہویا تاں غدر پارٹی دے لیڈراں نے ایہہ موقع بھارت وچوں انگریزاں نوں کڈھن لئی ڈھکواں جانیا کیونکہ انگریز وی اس لڑائی وچ شامل سن۔ غدر پارٹی دے میمبر وکھ-وکھ سمندری جہازاں راہیں بھارت پجنے شروع ہوئے۔ جنہاں وچ پرمکھ بابا سوہن سنگھ بھکنا، بابا جوالا سنگھ ٹھٹھیاں، سردار کرتار سنگھ سرابھا، بابا وساکھا سنگھ ددیہر صاحب، بابا کیسر سنگھ، کرتار سنگھ ٹھٹھگڑھ، بابا جندر سنگھ چودھری والا وغیرہ سینکڑے انقلابی شامل سن۔ 20 ستمبر 1914 نوں کاماگاٹامارو جہاز بابا گردتّ سنگھ سرہالی دی اگوائی ہیٹھ کلکتے (کولکاتہ) پجا تاں انگریزی حکومت نے گولی چلا کے 18 مسافر مار دتے۔ باہروں آئے بہت سارے انقلابیاں نوں جیلھاں جاں پنڈاں وچ نظربند کر دتا۔ باقی بچے غدری یودھیاں نے لہر نوں جتھیبند کرکے وکھ-وکھ تھاواں تے غدر اڈے قائم کیتے۔ پنجاب دے ماجھا کھیتر وچ ددیہر صاحب، جھاڑ صاحب، سرہالی، سرسنگھ پرمکھ غدری اڈے سن۔
اس ویلے دوران لاہور دی میاں میر چھاؤنی وچلی ریجیمینٹ دے 23ویں رسالے دے فوجیاں دا رابطہ غدر پارٹی نال بن گیا۔ 23ویں رسالے وچ بہو-گنتی ماجھے دے فوجی سواراں دی سی۔ نومبر 1914 دے شروع وچ اس رسالے دا سوار سچا سنگھ چوہلا صاحب کجھ دن دی چھٹی کٹّ کے واپس آیا تاں اس نے ساتھیاں نوں باہروں آئے غدری انقلابیاں دیاں سرگرمیاں بارے دسیا کہ اوہ انگریزاں نوں بھارت وچوں کڈھن دیاں سکیماں بنا راے ہن۔ اوہناں دی اک سکیم لاہور تے قبضہ کرن دی اے۔ اس کم لئی اوہ سکھ ریجیمینٹ دی مدد چاہندے ہن۔ ایہہ سن کے لانس دفیدار لچھمن سنگھ چوسلیوڑ، مہراج سنگھ کسیل اتے سرین سنگھ غدریاں دی مدد لئی سہمت ہو گئے۔ دو دناں بعد لچھمن سنگھ چوسلیوڑ دی اگوائی ہیٹھ ایہناں فوجیاں دی میٹنگ ہوئی، جس وچ گنڈھا سنگھ دفیدار (ٹروپ : 1) وی شامل ہوئے تے فیصلہ ہویا کہ گنڈھا سنگھ دفیدار جو دو دن دی چھٹی جا رہا اے باہروں آئے غدریاں نال رابطہ کرکے آپسی ملورتن متعلق گل بات کرکے آویگا۔
گنڈھا سنگھ دفیدار دی واپسی توں کجھ دناں بعد دوپہر ویلے اک وجے شمشانگھاٹ وچ ایہناں فوجیاں نے دوبارہ میٹنگ کیتی۔ جس وچ کیسر سنگھ اتے اندر سنگھ شبازپور وی شامل ہوئے۔ گنڈھا سنگھ دفیدار نے دسیا کہ ساڈے نال رابطہ کرن لئی چھیتی ہی غدر پارٹی دا ایجنٹ آویگا۔ سچا سنگھ چوہلا صاحب چھٹی پنڈ گیا تے خبر لیایا کہ 17 نومبر نوں غدر ہووےگا۔ چھیتی ہی اک غدری پریم سنگھ سرسنگھ چھاؤنی آیا اتے ایہناں انقلابیاں نوں دسیا کہ چھیتی باہروں آئے بہت سارے غدری جھاڑ صاحب نیڑے شباجپر اکٹھے ہونگے اتے دو پارٹیاں بنا کے لاہور تے ترنتارن تے حملہ کرنگے۔ گنڈھا سنگھ نے ڈھوٹیاں دے عبدﷲ ناہلبند، بدھ سنگھ، بشن سنگھ، نتھا سنگھ، کیہر سنگھ، پنڈ روڑیوالا دے حصہ سنگھ، موتا سنگھ، تارہ سنگھ تے دفیدار ودھاوا سنگھ آدی نوں وی غدر متعلق سہمت کر لیا۔
پریم سنگھ دو ساتھیاں نال دوبارہ پھر لاہور چھاؤنی آیا اتے لاہور اتے حملے دی نویں تاریخ 23 نومبر دسی۔ دفیدار لچھمن سنگھ نے غدر دی تیاری متعلق رائیفل رینج وچ ساتھیاں نال میٹنگ کرکے صلاحَ کیتی۔ 23 نومبر نوں دوپہر ویلے سچا سنگھ چوہلا صاحب پنڈوں چھٹی کٹّ کے واپس چھاؤنی آیا تاں اس نے دسیا کہ غدری حملے دی متی بدل کے 27 نومبر ہو گئی اے۔ 27 نومبر 1914 نوں رات 10 وجے گنڈا سنگھ دے کارٹر وکھے انقلابی فوجی اکٹھے ہوئے اتے جھاڑ صاحب نوں جان دیاں تیاریاں کر رہے سن ، اچانک مول سنگھ گرنتھی نے آ کے فوجی سواراں نوں ایہہ کہہ کے روک دتا کہ، ‘غدر دی کامیابی دی آس تاں کوئی وی نہیں، اینوے بدوبدی خطرہ ملّ کیوں لیندے ہو۔’ پر پھر وی سچا سنگھ ، سرین سنگھ، مہراج سنگھ اتے چنن سنگھ گرنتھی دی گل نوں انسنی کرکے فوجی چھاؤنی چھڈّ گئے۔ اوہناں نے سرہالی، ددیہر، ترن تارن آدی غدری مرکزاں تے غدریاں دی تلاش کیتی اتے انت اوہ جھاڑ صاحب پجّ گئے، جتھوں چنن سنگھ اگلی سویر واپس لاہور آ کے رسالے وچ حاضر ہو گیا۔ باقی تناں نوں اک دسمبر نوں گشت کردی پولیس نے پھڑ کے فوجی ادھیکاریاں دے حوالے کر دتا۔ اوہناں دا کورٹ مارشل کیتا اتے پچھگچھّ کیتی پر اوہناں نے کجھ وی نہیں دسیا۔ عالمی جنگ دے کارن اوہناں نوں غیر-حاضر کارن 2-2 سال دی قید دی سزا دتی گئی۔
دسمبر 1914 توں لے کے اپریل 1915 تک 23ویں رسالے دے ایہہ فوجی غدر متعلق صلاحاں کردے راے۔ اوہناں دا رابطہ غدر لیڈرشپ نال بنیا رہا۔ 19 نومبر دے غدر وچ وی اوہناں نے پوری کردار نبھاؤنی سی جیکر ایہہ گداراں کارن فیل نہ ہندا۔ پریم سنگھ سرسنگھ دے راہیں ہیرا سنگھ چرڑ کولوں اوہناں نے دیسی بمب بناؤنے سکھ لئے۔ اوہناں ولوں 19 فروری دے غدر نوں فیل کرن والے دوشی گدار کرپال سنگھ تے بیلا سنگھ ذیلدار نوں مارن دی کوشش کیتی۔ ریجیمینٹ دے انگریزی افسراں نوں بمب نال اڈاؤن دی سکیم بنائی پر اوہ کامیاب نہ سکے۔ فروری 14 اوہناں نے ٹیلیگرام تاراں نوں کٹّ کے انگریزی کمیونیکیشن پربندھ نوں روک دتا۔