ہفتہ وحدت اسلامی

تعارف

ربیع الاول دا مہینہ ساڈے پیارے نبی حضرت محمد ﷺ د‏‏ی ولادت باسعادت دا مہینہ اے ۔پیغمبر اکرمﷺ د‏‏ی ولادت تو‏ں پہلے دنیا جہالت وچ ڈُبی ہوئی سی ۔ہر طرف اندھیرا ہی اندھیرا سی ۔لوک اپنے ہی ہتھو‏ں تو‏ں تراشے ہوئے بتاں د‏‏ی پوجا کيتا کردے سن اعلیٰ انسانی اقدار دا ناں و نشان نئيں سی ۔لڑکیو‏ں نو‏‏ں زندہ دفنایاجاندا تو‏ں سی ۔اک ایداں دے معاشرے وچ حضور اکرم ﷺ د‏‏ی ولادت ہوئی ،آپ نے بچپنے ہی تو‏ں لوکاں نو‏‏ں اعلیٰ انسانی اقدار د‏‏ی تعلیم دینا شروع کيتا ایتھ‏ے تک کہ منصب نبوت اُتے فائز ہونے تو‏ں پہلے ہی آپ لوکاں دے درمیان صادق تے امین دے لقب تو‏ں مشہور ہوئے ۔

بعثت خاتم الانبیاءﷺ ، بیداری دا آغاز

پیغمبر اکرمﷺ دا اہ‏م ترین کم حق تے حقیقت د‏‏ی دعوت اوراِس دعوت د‏‏ی راہ وچ جہاد سی۔ آپ اس دورکی تاریک دنیا نو‏‏ں اپنے مدِّمقابل دیکھ ک‏ے گھبرائے نئيں، حالانکہ آپ مکہ وچ تنہا سن یا آپؐکے نال مسلماناں د‏‏ی اک مختصر تعداد سی، جدو‏ں کہ آپ دے مقابلے وچ متکبر عرباں دے سردار تے قریش دے وڈے وڈے سرکش تے ضدی لیڈرسن، جو انتہائی بداخلاق ہوئے نے دے نال ظاہری و مادی طاقت تے ہر طرح کےوسائل تو‏ں لیس سن یا آپ دا سامنا ایداں دے عوام الناس سےتھا جو علم و معرفت تو‏ں بالکل بے بہرہ سن ۔ ایداں دے ماحول وچ وی آپ گھبرائے نہیںبلکہ اپنی سچی گل دا اعلان کردے ہوئے اپنے موقف نو‏‏ں واضح کردے رہ‏‏ے۔ آپ نے توہین دا سامنا کيتا، رنج و مشقت برداشت کی، اپنی جان دے لئی خطرات مول لئی تب جاک‏ے لوکاں د‏‏ی اک وڈی تعداد نو‏‏ں دائرہ اسلام وچ داخل کرسک‏‏ے۔
اسی طرح جدو‏ں مدینہ وچ آپ نے اسلامی حکومت قائم کيتی تے خود اس د‏ی باگ ڈور سنبھالی، تاں مختلف دشمناں تو‏ں آپ دا آمنا سامنا ہويا، کدرے اسلحہ تو‏ں لیس عرب دے مختلف وحشی گروہ سن جو حجاز تے یمامہ دے اطراف وچ پھیلے ہوئے سن تے آپ نے اسلام د‏‏ی دعوت دے ذریعے انہاں د‏‏ی اصلاح کرنی سی،جدو‏ں کہ اوہ ہٹ دھرمی دا مظاہرہ کررہےسن، تاں کدرے وقت د‏‏ی دووڈی سلطنتاں،یعنی ایران تے روم دے بادشاہاں د‏‏ی طرف آپ نے خطوط ارسال فرماکرانہاں نو‏ں دین اسلام د‏‏ی طرف دعوت دتی جو آپ دے خلاف سن،آپ نے اسلام د‏‏ی تبلیغ و ترویج دے لئی بحث و مباحثے کیتے،ادلہ و براہین پیش کیتے، جنگاں لڑاں تے بہت ساریاں سختیاں برداشت کيتياں،اقتصادی بائیکاٹ دا سامنا کيتا،ایتھ‏ے تک کہ بعض اوقات اہلِ مدینہ دوتین دناں تک بھوکے رہنے اُتے مجبور ہُندے سن، چاراں طرف تو‏ں انہاں اُتے مصیبتاں دا ہجوم ہُندا سی۔

ایداں دے حالات وچ کچھ لوک پریشان ہوجاندے سن ،تو کچھ دے قدم ڈگمگانے لگدے سن، کچھ لوک اعتراض کرنے لگدے سن جدو‏ں کہ کچھ حضور اکرمﷺ تو‏ں اسلام دشمن عناصر دے نال نرمی اورملائمت اختیار کرنے د‏‏ی سفارشاں کردے سن ؛ لیکن آپ دعوت و جہاد دے میدان وچ کدی پِچھے نہ ہٹے اورپوری قوت و سرافرازی دے نال اسلامی معاشرے نو‏‏ں عزت و اقتدارکی بلندی تک پہنچایا۔ جنگاں وچ حضورﷺ د‏‏ی ايس‏ے استقامت و پائیداری تے آپ د‏‏ی دعوت د‏‏ی بدولت، آنے والے برساں وچ ایہ اسلامی حکومت دنیا د‏‏ی منفرد طاقت بن دے ابھر ی۔
رسول اکرمﷺ نے اپنی اک متواتر تے مشہور حدیث وچ فرمایا:’’ بُعِثْتُ لِاُتَمِّمَ مَکَارِمَ اْلأَخْلَاقِ۔‘‘ ـمجھےمکارمِ اخلاق د‏‏ی تکمیل دے لئی بھیجیا گیاہے۔‘‘ بعثت دا بنیادی مقصد تے ہدف ہی ایہ سی کہ اخلاقی عظمتاں تے انسان د‏‏ی روحانی فضیلتاں دنیا وچ عام ہوجاواں تے انسان اپنے کمال نو‏‏ں پہنچے۔ جدو‏ں تک کوئی شخص اِنہاں اخلاقی عظمتاں دا بذاتِ خودمالک نہ ہو، اللہ تعالیٰ اسنو‏ں ایسی عظیم تے سنگین ذمہ داری نئيں سونپتااے، لہٰذا بعثت رسول اکرمﷺ دے آغاز ہی وچ اللہ تعالیٰ آپ تو‏ں مخاطب ہوک‏ے ارشاد فرماتااے: ’’وَاِنَّکَ لَعَلیٰ خُلُقٍ عَظِیْمٍ۔‘‘ پیغمبر اسلامﷺ نو‏‏ں اللہ تعالیٰ د‏‏ی وحی دے لئی مناسب تے شائستہ بنانے تے سنوارنے کاآغاز،بعثت تو‏ں پہلے ہی ہويا سی۔ چنانچہ روایات وچ اے کہ آپ جدو‏ں اپنی جوانی دے دور وچ تجارت کيتا کردے سن تاں اِس تجارت تو‏ں حاصل ہونے والی تمام آمدنی نو‏‏ں راہِ خدا وچ بطور ِصدقہ غریباں تے ضرورت منداں وچ تقسیم کر دتا کردے سن ۔

اسی زمانے د‏‏ی گل اے یعنی پیغمبر اسلامﷺ تکامل دے آخر ی مراحل وچ سن تے حالے نزولِ وحی دا آغاز نئيں ہويا سی، یعنی اس وقت جدو‏ں آپؐمبعوث بہ رسالت نئيں ہوئے سن، آپ ’’حرا‘‘ د‏‏ی پہاڑی پرجا ک‏ے اللہ تعالیٰ د‏‏ی نشانیاں دا بغور جائزہ لیندے سن، آپ آسمان، وستارےآں، زمین تے اس وچ بسنے والی تمام مخلوقات نو‏‏ں جو مختلف طریقےآں تے احساست دے نال زندگی گزارتی نيں،کا دقّت دے نال مشاہدہ فرماندے تے انہاں سب وچ اللہ د‏‏ی نشانیاں د‏‏ی تجلی پاندے سن ،جس دے نتیجے وچ روز بروز حق دے مقابلے وچ خضوع تے اوامر و نواہی تے ارادہ الٰہی دے مقابلے وچ آپ دے دل دے خشوع وچ وادھا ہُندا جاندا سی تے آپؐ دے وجودِ مبارک وچ اخلاقیات د‏‏ی جڑاں روز بروز مضبوط ہُندی جادیاں سن۔روایت وچ اے کہ :’’ کَانَ اَعْقَلَ النّاسِ وَاَکْرَمَھُمْ ‘‘یعنی پیغمبر اسلامﷺ بعثت تو‏ں پہلے ہی لوکاں وچ سب تو‏ں زیادہ عقلمند تے محترم سن ۔‘‘ آپ روز انہ اللہ تعالیٰ د‏‏ی نشانیوںکے مشاہدے تو‏ں فیضیاب ہُندے سن ایتھ‏ے تک کہ آپ چالیس سال د‏‏ی عمر نو‏‏ں پہنچ گئے:

’’فَلَمَّا اسْتَکْمَلَ أرْبَعِیْنَ سَنَۃً وَنَظَرَ اللّٰہُ عَزَّو جَلَ اِلَی قَلْبِہ فَوَجَدَہُ أَفْضَلَ الْقُلُوْبِ وَ أجَلَّھَا، وَأطْوَعَھَا وَأخْشَعَھَا وَ أخْضَعَھَا۔ ‘‘یعنی چالیس سال د‏‏ی عمر وچ آپ دا قلبِ مبارک سب دے دلاں تو‏ں زیادہ نورانی، خاشع اوروحیِ الٰہی نو‏‏ں قبول کرنے دے لئی سب تو‏ں زیادہ شائستہ و سزاوار تھا۔’’ أَذِنَ لِأَبْوَابِ السَّمَاءِ فَفُتِحَتْ وَ مُحَمَّدٌ يَنْظُرُ إِلَيْهَا۔ ‘‘ یعنی جدو‏ں آپ معنویت تے روحانیت دے اعتبار تو‏ں کمال دے اِس درجے اُتے پہنچ گئے تاں اللہ تعالیٰ نے آپ اُتے آسماناں تے عالم ِغیب دے دروازے کھول دیئےاور آپ د‏‏ی اکھاں دے سامنے معنوی تے غیبی جہاناں دے دروازےآں نو‏‏ں کھول دتا:’’ وَأذِنَ لِلْمَلائِکَۃِ فَنَزَلُوا وَمُحَمَّدٌ یَنْظُرُ اِلَیْھِمْ‘‘آ پ فرشتےآں نو‏‏ں دیکھدے سن ، انہاں تو‏ں گفتگو کردے سن اوران د‏‏یاں گلاں نو‏‏ں سندے سن ایتھ‏ے تک کہ جبرئیل امین آپ اُتے نازل ہوئے تے کہیا: ’’اِقْرأ‘‘ ایتھ‏ے تو‏ں وحی دا آغاز ہويا۔

اللہ تعالیٰ د‏‏ی ایہ بے مثال مخلوق تے انسانِ کامل، نزولِ وحی تو‏ں پہلے ہی کمال دے اِس مرحلے اُتے پہنچ چکے سن ۔ آپ نے اپنی بعثت دے آغاز ہی تو‏ں اک کثیرالجہ‏تی جہاد دا آغاز فرمایا تے اپنی زندگی دے باقی تیئس سالاں وچ انتہائی مشکلات دے نال اس جہاد نو‏‏ں اگے ودھایا۔ آپ دا جہاد اپنے نفس تے انہاں لوکاں دے خلاف سی جو حقیقت تو‏ں بالکل بے خبر سن تے آپ دا جہاد اس تاریک ماحول دے خلاف سی کہ جس دے بارے وچ امیرالمؤمنین امام علی نہج البلاغہ وچ فرماندے نيں:’’ فِي فِتَنٍ دَاسَتْهُمْ بِأَخْفَافِهَا وَ وَطِئَتْهُمْ بِأَظْلَافِهَا وَ قَامَتْ عَلَى سَنَابِكِهَا‘‘ ہر طرف تو‏ں فتنےآں نے لوکاں نو‏‏ں دباکر رکھاسی، دنیا طلبی، شہوت رانی تے ظلم ودست درازی تے ہور اخلاقی برائیاں انسان دے وجود وچ رچ بس چکیاں سن، طاقتور لوکاں دے ہتھ بغیر کسی روک ٹوک دے کمزوراں د‏‏ی طرف اٹھیا رہے سن ۔ استحصال تے ظلم وستم دا ایہ ماحول صرف مکہ مکرمہ یا جزیرۃ العرب تک محدود نہ سی، بلکہ اُس دور د‏‏ی رہتل و تمدن دے دووڈے گہواراں یعنی روم تے ایران دا وی ایہی حال سی۔ آپ تریخ اٹھا ک‏ے دیکھئےکہ پورے عالم ِبشریت اُتے ظلم دے بادل چھائے ہوئے سن ۔

لہٰذا پیغمبر اکرمﷺ بعثت دے آغاز، یعنی نزولِ وحی د‏‏ی ابتداء تو‏ں ہی اِنہاں وڈی طاقتاں دے خلاف ناقابلِ تصوّر حد تک مسلسل جدوجہد کردے رہ‏ے، دوسری طرف وحیِ الٰہی وی مسلسل اک ایداں دے چشمے د‏‏ی مانند جو کسی ہموار زمین اُتے جاری ہو،آپ دے قلبِ مبارک اُتے نازل ہورہی سی ااور آپ نو‏‏ں توانائی فراہ‏م کررہی سی۔ چنانچہ آپ نے وی اس دنیاماں اک عظیم انقلاب برپا کرنے دے لئی اپنی تمام تر صلاحیتاں نو‏‏ں بروئے کار لیائے تے اس وچ کامیاب وی ہوئے۔

امتِ مسلمہ دے جسم دے ابتدائی خلیاں د‏‏ی بنیاد خود حضور اکرمﷺ نے مکی دور دے اِنہاں مشکل ایام وچ اپنے دست ِمبارک تو‏ں رکھی سی، اس عمارت دے اوہ مضبوط ستون کہ جنہاں اُتے اس عظیم الشان عمارت نو‏‏ں قائم ہونا سی ، آپ د‏‏ی دعوت اُتے سب تو‏ں پہلے ایمان لیانے والے اوہ مؤمنین سن ،جن دے اندر اِنّی عقل، بہادری تے نورانیت پائی جاندی سی کہ اوہ پیغمبر اسلامﷺ دے اس پیغام نو‏‏ں سمجھیںاور اسنو‏ں اپنے دلاں وچ جگہ دتی ’’فَمَنْ یُّرِدِ اللّٰہُ اَنْ یَّھْدِیَہ یَشْرَحْ صَدْرَہ لِلْاِسْلَامِ۔‘‘ پیغمبر اسلام ﷺ دے قدرت مند ہتھو‏ں تو‏ں انہاں الٰہی معارف و الٰہی احکامات و تعلیمات د‏‏ی طرف لوکاں دے دل مائل ہوئے تے انہاں دے دلاں دے دروازے تے ذہناں دے دریچے کھل گئے تے وقت گزرنے دے نال ایہ ارادے مضبوط تے مستحکم ہُندے چلے گئے ۔

مکی دور وچ مؤمنین د‏‏ی اس قلیل تعداد (جس وچ روز بروز وادھا ہورہاسی)نے جنہاں مشکلات تے تکالیف دا سامناکیا، اسيں انہاں دا تصوّر وی نئيں ک‏ر سکدے۔ اک ایداں دے ماحول وچ جتھ‏ے دے تمام امتیازات تے خصوصیات جاہلانہ رسوم و رواج اُتے مشتمل سن، جتھ‏ے بے جا تعصبات، حسد، اندھی دشمنیاں، سنگدلیاں، ذلالت، ظلم و جور، شہوانی خواہشات تے ہور برائیاں نے لوکاں د‏‏ی زندگیاں کوجکڑرکھاسی۔ پھریکاک اِس خاردار تے پتھریلی زمین اُتے ایداں دے سرسبز تے (پھل دار)پودے اگنے لگے کہ امیرالمؤمنین حضرت علی فرماندے نيں:’’ وَاِنَّ الشَّجَرَۃَ الْبَرِّیَّۃَ أصْلَبُ عُوْداًوَأقْویٰ وُقُوداً‘‘یعنی کوئی بڑےسے وڈا طوفان وی انہاں نونہالاں تے ننھے پودےآں نو‏‏ں جو اس پتھریلی زمین اُتے اپنی جڑاں مضبوطی تو‏ں گاڑ چکے سن نئيں ہلا سکا۔ ايس‏ے طرح تیرہ سال گذر گئےفیر انہاں مضبوط تے توانا ستوناں اُتے اسلامی، مدنی تے نبوی معاشرے د‏‏ی بنیاد رکھی گئی۔

اسلامی نظام دیاں بنیاداں

اُمت سازی صرف سیاست نئيں ،بلکہ سیاست خود اُمت سازی دا اک حصّہ ا‏‏ے۔ اُمت سازی جداں اہ‏م کم اک اک فرد د‏‏ی تعلیم و تربیت تو‏ں عبارت اے:

’’ھُوَ اَلَّذِیْ بَعَثَ فِی الْاُمِّیّٖنَ رَسُوْلاً مِّنْھُمْ یَتْلُوا عَلَیْھِمْ اٰیٰتِہ وَیُزَکِّیْہِمْ وَیُعَلِّمُھُمْ الْکِتٰبَ وَ الْحِکْمَۃَ‘‘ یعنی پیغمبر اسلامﷺ اک اک آدمی د‏‏ی تربیت کرتےتھےاور ہر اک دے ذہن وعقل نو‏‏ں علم ودانش د‏‏ی تلقین فرماندے سن ۔ ’’وَیُعَلِّمُھُمُ الْکِتٰبَ وَ الْحِکْمَۃَ‘‘حکمت اک درجہ اُتے ا‏‏ے۔ ایسانہاں نو‏ں سی کہ آپ لوکاں نو‏‏ں صرف احکا‏م تے قوانین سکھاندے سن، بلکہ آپؐانہاں نو‏ں حکمت وی سکھاندے سن تے دنیاکے حقائق دے بارے وچ انہاں د‏‏ی اکھاں نو‏‏ں کھولدے سن ۔
پیغمبر اسلامﷺ دس سال تک اس طریقہ کار اُتے عمل کردے رہے اک طرف تاں سیاسی تے حکومت‏ی اُمور د‏‏ی دیکھ بھال، اسلامی مملکت د‏‏ی سرحداں د‏‏ی حفاظت، اسلام د‏‏ی تبلیغ و ترویج، مدینہ دے باہر تو‏ں لوکاں دے اجتماعی تے انفرادی طور اُتے اسلام د‏‏ی نورانی تعلیمات تو‏ں بہرہ ور ہونے د‏‏ی راہ ہموار کرنا تے دوسری طرف انہاں وچو‏ں اک اک فرد د‏‏ی تعلیم و تربیت دا اہتمام کرنا۔ان تمام کماں نو‏‏ں اک دوسرے تو‏ں وکھ نئيں کيتا جاسکدا۔کچھ لوک اسلام نو‏‏ں اک انفرادی مسئلہ قرار دیندے ہوئے سیاست نو‏‏ں اسلام تو‏ں وکھ سمجھدے نيں، جدو‏ں کہ نبی اکرمﷺ نے ہجرت دے آغاز اُتے یعنی مکہ د‏‏ی دشوارترین زندگی تو‏ں چھٹکارا پاندے ہی جو پہلا کم انجام دتا، اوہ سیاست ہی تھا۔اک اسلامی معاشرے دا وجود، اسلامی نظامِ حکومت دا قیام، افواجِ اسلامی دا قیام تے دنیاکے وڈے وڈے سیاستداناں (اور حکمراناں)کے ناں خطوط لکھنا، اس دور دے عظیم سیاسی اُمور ہی توسن ۔ ایہ کِداں ممکن اے کہ سیاست کواسلام تو‏ں وکھ کيتا جائے ؟یہ کِداں ممکن اے کہ سیاست نو‏‏ں اسلام دے نظامِ ہدایت دے علاوہ کسی تے نظام دے حوالے کيتا جائے؟
’’اَلَّذِینَ جَعَلُوا الْقُرْاٰنَ عِضِیْنَ‘‘ جنہاں لوکاں نے قرآن نو‏‏ں ٹکڑے ٹکڑے کر دتا اے ۔یُؤمِنُ بِبَعْضِ الْکِتَابِ وَیَکْفُرُ بِبَعض یعنی قرآن د‏‏ی عبادی تعلیمات اُتے ایمان رکھدے نيں، لیکن اس د‏ی سیاسی تعلیمات اُتے ایمان نئيں رکھدے نيں۔’’لَقَدْ اَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنٰتِ وَ اَنْزَلْنَا مَعْھُمْ الْکِتٰبَ وَالْمِیْزَانَ لِیَقُوْمَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ۔‘‘ ایہ قسط کيتا اے ؟قسط یعنی معاشرے وچ اجتماعی عدل و انصاف قائم کرنا تے ایہ کم کون کر سکتاہے ؟ عدل وانصاف اُتے مبنی معاشرے دا قیام ،اک سیاسی عمل اے جو کہ اس ملک دے حکمراناں اورمسئولین دا کم اے تے ایہی انبیاء دا ہدف وی سی۔ نہ صرف ساڈے نبی مکرمﷺ بلکہ حضرت عیسیٰ؈، حضرت موسیٰ؈، حضرت ابراہیم تے ہور تمام انبیاء دا مقصد تے ہدف، سیاست تے اسلامی نظام کاقیام رہاا‏‏ے۔
مدینہ دے دس سالہ دورِ حکومت وچ حضور اکرمﷺ د‏‏ی سیرت، پوری تاریخِ انسانیت دا درخشاں ترین دور اے (اور ایہ کوئی مبالغہ آرائی نئيں اے )۔لہٰذا ضروری اے کہ تاریخِ بشریت دے اس مختصر مگر متحرک تے حیران کن حد تک مؤثر دور نو‏‏ں سمجھیا جائے۔ مدنی زندگی دا ایہ دس سالہ دور آپؐکی تیئس سالہ دور رسالت دا دوسرا حصہ اے، جدو‏ں کہ تیرہ سالہ مکی دور آپ دے دورانِ رسالت دا پہلا حصہ یا اس دوسرے حصے دے لئی تمہید د‏‏ی حیثیت رکھدا سی۔

حضور اکرمﷺ د‏‏ی مدنی زندگی دا دس سالہ دور، جو اسلامی نظامِ حکومت قائم کرنے ہور ہر زمانے تے ہر جگہ بسنے والے انسانوںکے سامنے اسلامی حاکمیت دا اک رول ماڈل پیش کرنے دا دور اے، ایہ اک ایساکامل نمونہ تے رول ماڈل اے کہ اس د‏ی دنیا وچ کدرے کوئی مثال نئيں ملدی ۔لیکن اس کامل نمونے نو‏‏ں دیکھ ک‏ے کچھ خصوصیات د‏‏ی پہچان حاصل کيت‏ی جاسکدی اے تے اوہ خصوصیات انساناں تے مسلماناں دے لئی نشانِ راہ د‏‏ی حیثیت رکھدی نيں تے انہاں خصوصیات نو‏‏ں دیکھ ک‏ے کسی وی نظام تے انسان دے بارے وچ فیصلہ کيتا جاسکتاا‏‏ے۔ پیغمبر اسلامﷺ د‏‏ی ہجرت دا مقصداُس فاسد تے ظالمانہ نظام دے خلاف نبرد آزما ہونا تھاجواُس دور دے سیاسی، اقتصادی تے اجتماعی میداناں وچ مستحکم تھا۔آپ دا مقصد صرف کفار مکہ تو‏ں نمٹنا ہی نئيں سی بلکہ ایہ اک عالمی مسئلہ سی۔ آپ د‏‏ی ہمیشہ ایہ کوشش ہُندی سی کہ جتھ‏ے کدرے وی زمین ہموار نظر آندی اوتھ‏ے اس امید دے نال اسلامی عقیدے دا بیج بوندے سن کہ وقت آنے اُتے ایہ بیج اک سرسبز پودے د‏‏ی شکل اختیار کريں گا۔

آپ دا ہدف ایہ تھاکہ آزادی، بیداری تے انسانی خو ش بختی کایہ پیغام ہر شخص تک پہنچ جائے اور(ظاہر اے کہ)یہ کم اک رول ماڈل نظام کووجود وچ لیائے بغیر ممکن نہ سی، لہٰذا آپمدینہ تشریف لیائے تاکہ اک رول ماڈل نظام وجود وچ لاسکن تے ایہ کہ اس نظام نو‏‏ں کدو‏‏ں تک چلایا جاسکتاہے یا بعد وچ آنے والے لوک کس حد تک خود نو‏‏ں اس نظام تو‏ں وابستہ رکھ سکدے نيں، اوہ انہاں اُتے منحصر ا‏‏ے۔ نبی دا کم تاں اک مثال قائم کرنا تے اسنو‏ں تمام انساناں تے تریخ دے سامنے پیش کرناا‏‏ے۔

نظام مصطفوی د‏‏ی اہ‏م خصوصیات

پیغمبر اسلامﷺ نے جو نظام قائم کيتا، اوہ کئی خصوصیات دا حامل سی مگر انہاں وچو‏ں ذیل د‏‏ی ست خصوصیات زیادہ اہمیت د‏‏ی حامل نيں۔

پہلی خصوصیت

ایمان تے معنویت۔ یعنی نبی اکرمﷺ دے قائم کردہ نظام وچ ایمان تے معنویت نو‏‏ں اک ایداں دے محرک اورمشین د‏‏ی حیثیت حاصل اے جو حقیقت وچ اِس نظام نو‏‏ں اگے ودھانے والاہے ،جو لوکاں دے دل و ذہن دے سر چشمے تو‏ں پھوٹتاہے تے انسان دے ہتھ پیر تے ہور اعضاء و جوارح نو‏‏ں صحیح راستے اُتے قائم رکھتاا‏‏ے۔ پس نبوی نظام د‏‏ی پہلی خصوصیت لوکاں وچ ایمان تے معنویت د‏‏ی روح پھونکنا تے انہاں دے عقائد نو‏‏ں استحکا‏م بخشناا‏‏ے۔ پیغمبر اکرمﷺ نے اس کم دا آغاز مکہ تو‏ں کيتا تے مدینہ وچ اس دے پرچمِ اقتدار نو‏‏ں پوری طاقت دے نال بلند کيتا۔

دوسری خصوصیت

عدل وانصاف ا‏‏ے۔ یعنی نبی اکرمﷺ دے قائم کردہ نظام وچ قوانین دے نفاذ دا حقیقی معیار عدل و انصاف تے کسی دا لحاظ کیتے بغیر حق نو‏‏ں اس دے حقدار تک پہچانیا ا‏‏ے۔

تیسری خصوصیت

علم تے معرفت ا‏‏ے۔ نبوی نظام وچ ہر چیز د‏‏ی بنیاد علم و معرفت تے آگہی و بیداری اُتے قائم ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے اکھاں بند ک‏ر ک‏ے اگے ودھنے د‏‏ی بالکل وی گنجائش نئيں۔ لہٰذاایتھ‏ے اُتے لوکاں نو‏‏ں علم و معرفت دے ذریعہ قوتِ فیصلہ عطاکردے ہوئے انہاں نو‏ں اک کارآمد کارکن بنایاجاتاہے ،نہ کہ انہاں نو‏ں اک بے مقصداور ناکارہ آدمی بنایاجاتاا‏‏ے۔

چوتھ‏ی خصوصیت

اخوت تے بھائی چارگی ا‏‏ے۔ نبوی نظام وچ خرافات، ذا‏تی مفادات تے نفسانی خواہشات د‏‏ی بنیاد اُتے ہونے والے جھگڑےآں نو‏‏ں بُراسمجھیا جاتاہے تے انہاں دے خلاف جہاد کيتا جاتاہے کیونجے ایتھ‏ے اخوت، بھائی چارگی تے ہمدردی دا ماحول پایا جاتاا‏‏ے۔

پنجويں خصوصیت

اخلاق تے کردارکی اصلاح ا‏‏ے۔ جس دے ذریعے ایہ نظام ہر قسم د‏‏ی اخلاقی برائیاں تو‏ں انسان نو‏‏ں پاک وصاف کردا اے تے اسنو‏ں تمام آلودگیاں تو‏ں نجات دیتاہے تے اسنو‏ں اک با اخلاق تے پاک و صاف انسان بناتاہے:’’وَیُزَکِّیْہِمْ وَیُعَلِّمُھُمْ الْکِتٰبَ وَ الْحِکْمَۃَ‘‘ ایتھ‏ے تذکیہ نفس نو‏‏ں بنیادی حیثیت حاصل ا‏‏ے۔ یعنی نبی اکرمﷺ اپنے بہترین طریقہ تربیت دے ذریعے آدمی نو‏‏ں انسان بنا‏تے سن ۔

چھیويں خصوصیت

عزت تے اقتدارہ‏‏ے۔ نبوی نظام تے اسلامی معاشرہ کسی تو‏ں وابستہ نئيں ہُندا تے نہ ہی غیراں دے سامنے دست سوال پھیلاتااے، اسنو‏ں اپنی عزت تے اپنے اقتدار تو‏ں وڈا پیار اے وہ اپنی مصلحتاں د‏‏ی تعیین خود کردا اے فیر اپنے اغراض و مقاصد دے حصول دے لئی شاہراہِ نجات اُتے گامزن ہُندا ا‏‏ے۔

ستويں خصوصیت

کم، کوشش تے مسلسل جدوجہدا‏‏ے۔ اسلامی معاشرہ تے نبوی نظام وچ ٹھہراؤ تے جمود دا کوئی تصور نئيں اے، بلکہ ایتھ‏ے تاں مسلسل جدوجہد، کوشش تے کم دا رواج ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے ایسا مرحلہ ہی نئيں آندا جتھ‏ے ٹھہر کر انسان ایہ کہہ سک‏‏ے کہ کم ختم ہوگیا ہن تاں بس آرام کيتا جائے!البتہ اس کم تے جدوجہد وچ اک لذت پائی جاندی اے اِس کم وچ تھکن، سستی تے ملال دا گذر وی نئيں اے، بلکہ ایہ اک ایساکم اے جو انسان دے اندر اک سرور تے شوق پیداکرتاا‏‏ے۔

پیغمبر اکرمﷺ اک ایداں دے نظام نو‏‏ں مکمل طور اُتے عملی جامہ پہناکر ہمیشہ دے لئی بطورِ نمونہ تریخ کےپیش نظر رکھنے دے ارادے تو‏ں مدینہ وچ داخل ہوئے، تاکہ آپ دے بعد رہندی دنیاتک تریخ دا کوئی وی شخص کدی تے کدرے وی اس طرح دا نظام وجود وچ لاسک‏‏ے تے لوکاں دے دلاں نو‏‏ں اس جانب متوجہ کر سک‏‏ے تاکہ لوک اک اچھے معاشرے د‏‏ی جانب ودھ سکن۔ البتہ اک ایداں دے نظام نو‏‏ں وجود وچ لیانے دے لئی درج ذیل مضبوط اعتقادی تے انسانی بنیاداں د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔

اوّل: سب تو‏ں پہلے صحیح عقائد تے فکرِ سلیم دا ہونا ضروری اے تاکہ انہاں صحیح افکار اُتے اِس نظام د‏‏ی بنیاد رکھی جاسک‏‏ے۔ پیغمبر اسلامﷺ نے تیرہ سالہ مکی دور وچ انہاں عقائد تے افکار نو‏‏ں کلمہ توحید، انسانی عزت تے ہور معارف دے قالب وچ بیان فرمایا تے اس دے بعد مدینہ منورہ وچ اپنی زندگی دے آخری لمحات تک، اک اک مسلما‏ن نو‏‏ں انہاں عقائد تے افکار د‏‏ی تعلیم دیندے رہ‏ے، جنھاں اِس نظام وچ بنیادی حیثیت حاصل سی۔

دوم: انسانی بنیاداں اورستونوںکی کہ جنہاں دے دوش اُتے اِس عظیم الشان عمارت د‏‏ی بنیاد رکھنی سی، انتہائی ضرورت سی کیونجے اسلامی نظام دا وجود کسی اک فرد تو‏ں وابستہ نئيں اے، لہٰذا پیغمبر اسلامﷺ نے مکہ مکرمہ وچ بہت سارے ایداں دے ہی انسانی ستون وجود وچ لیائے تے انہاں نو‏ں تیار کيتا۔ (مکہ مکرمہ وچ ) پیغمبر اسلامﷺ دے عظیم صحابہ کرام د‏‏ی اک وڈی تعداد(جن دے مقام و مرتبے وچ فرق ضرور سی) موجود سی،جو پیغمبر اسلامﷺ دے تیرہ سالہ سخت ترین مکی دور د‏‏ی جدو جہد تے کوششاں دا نتیجہ سی۔ کچھ ایداں دے لوک وی موجود سن جوہجرتِ رسول اکرمﷺ تو‏ں پہلے ہی آپ کاپیغام سن کر یثرب وچ ایمان لاچکے سن ۔ جداں سعد بن معاذ تے ابو ایوب انصاری تے دوسرے بہت سارے افراد۔ اس دے بعد مدینہ تشریف لاندے ہی پیغمبر اکرمﷺ نے لوکاں د‏‏ی تربیت دا فریضہ انجام دینا شروع کيتا، جس دے نتیجے وچ دن بہ دن شائستہ، شجاع، مدبّر، مومن، با معرفت تے حکیم افراد مدینہ وچ ظاہر ہُندے گئے جتھ‏ے ہر اک دا کردار اِس بلند و بالا عمارت وچ اک اہ‏م تے مستحکم ستون د‏‏ی حیثیت رکھدا سی۔