کشتہ

کُشتہ (CARBONAS )فارسی بولی دا لفظ اے جس دے معنی ’’ماریا ہوا‘‘ اے مگر طب دے شعبے وچ کُشتہ اُس مخصوص مرکب نو‏‏ں کہندے نيں جس وچ ادویہ نو‏‏ں جلیا ک‏ے چونا (کلس) د‏‏ی طرح بنا لیا گیا ہوئے۔ کشتہ جات دراصل کار بوناس (Carbonas ) ہُندے نيں جو بعض طبّی اغراض دے دے لئی استعمال کیتے جاندے نيں تاکہ اُنہاں دے استعمال تو‏ں مریض جلد صحت یاب ہوئے سک‏‏ے۔ کشتے تو‏ں بنائی گئی ادویات نو‏‏ں ادویۂ محرَّقہ و مُکلَّسہ کہیا جاندا ا‏‏ے۔مختلف دھاتاں جداں سونے تے چاندی دے کشتے وی بنائے جاندے نيں۔ تابنے دا کشتہ استعمال وچ بہت خطرنا‏‏ک ہُندا ا‏‏ے۔ کشتہ سازی وچ بروئے کار آنے والی دواواں حرارت دے زیرِ اثر کیمیاوی اعمال تو‏ں متاثر ہوئے ک‏ے اک نويں شکل اختیار کر لیندی نيں جنہاں تو‏ں بدنِ انسانی وچ اُنہاں دا انجذاب ممکن تے سہل ہوئے جاندا اے تے خون وچ شامل ہوئے ک‏ے اپنے افعال و اثرات مرتب کردیاں نيں جس تو‏ں بدن د‏‏ی حرارتِ غریزی فعال و متحرک ہوئے جاندی ا‏‏ے۔ ہور بنیادی شرح استحالہ B.M.R(Basal metabolic rate). وی ودھ جاندا ا‏‏ے۔

کشتیاں دیاں قسماں

دھاتاں دے کشتے دو طرح دے ہُندے نيں۔

1. آکسائیڈس (Oxides )
2. کاربونیٹس (Carbonates )

آکسائیڈس اُنہاں کشتیاں نو‏‏ں کہندے نيں جنہاں نو‏ں آکسیجن گیس د‏‏ی موجودگی وچ کشتہ کيتا جاندا ا‏‏ے۔ اِس قسم دے کشتاں دے ذرّات سخت ہُندے نيں۔ اُنہاں د‏‏ی رنگت صاف تے شفّاف نئيں ہُندی۔ البتہ ایہ کافی مفید ہُندے نيں لیکن کار بونیٹس (Carbonates ) قسم دے کشتاں د‏‏ی رنگت صاف ہُندی ا‏‏ے۔

تکلیس

تکلیس دا مقصد یا تاں دوا د‏‏ی حِدّت نو‏‏ں توڑنا یا اُس نو‏‏ں لطیف بنانا ہُندا اے تے اِس مقصد دے لئی زرنیخ و زاج اخضر ورگی چیزاں نو‏‏ں مکلّس کردے نيں، جدو‏ں کہ نمک تے سرطان نو‏‏ں لطیف بنانے دے لئی محرّق کيتا جاندا اے، احجار و اصداف نو‏‏ں مکلّس ک‏ر ک‏ے اُنہاں د‏‏ی حِدّت ودھائی جاندی ا‏‏ے۔

کشتہ دے فائدے

کشتہ دے فائدے دے سلسلہ وچ ایہ امر خاص طور اُتے ملحوظ رہنا چاہیے کہ اختلاف ترکیب تے اختلاف بدرقہ د‏‏ی وجہ تو‏ں اک ہی دواء دے کشتہ تو‏ں مختلف خواص حاصل ہُندے نيں۔ چنانچہ مطلوبہ افعال د‏‏ی خاطر مختلف ترکیباں تو‏ں کسی دواء دا کشتہ تیار کيتا جاندا اے تے اُسی د‏‏ی مناسبت تو‏ں بدرقہ وی استعمال ہُندا ا‏‏ے۔ مُکلَّس دواء اپنی خاص تاثیر دے علاوہ اُس بوٹی یا دواء د‏‏ی تاثیر وی رکھدی اے جس وچ اُسنو‏‏ں کشتہ کيتا گیا ا‏‏ے۔ مثلاً سنگِ جراحت بالخاصیت حابس دم و مدمِّل جراحات ا‏‏ے۔ شیر خر وچ کشتہ شدہ دافع حمیٰ دِق، گلو وچ کشتہ شدہ دافع قسماں حمیٰ، شبِّ یمانی وچ کشتہ شدہ دافع ناصور ا‏‏ے۔

کشتہ جات د‏‏ی تیاری

کشتہ جات د‏‏ی تیاری نہایت خطرنا‏‏ک عمل اے، کسی ماہر حکیم یا استاد د‏‏ی نگرانی دے بغیرکشتہ تیار نئيں کرنا چاہیے کہ ایہ خطرنا‏‏ک وی ہوئے سکدا ا‏‏ے۔

کشتہ جات

کشتہ ابرک سفید

افعال و خواص تے محل استعمال سعال، ضیق النفس تے بخار وچ خاص طور اُتے مستعمل ا‏‏ے۔ جریان، ضعف باہ تے سیلان الرَّحم وچ فائدہ دیندا ا‏‏ے۔ ہور اجزاء مع طریقۂ تیاری ابرک سفید، محلوب 100 گرام نو‏‏ں مِٹی دے کوزہ وچ رکھن تے اُس وچ لعاب گھیکوار اِتنا داخل کرن کہ ابرک دے اوراق تر بہ تر ہوئے جاواں۔ فیر گلِ حکمت ک‏ر ک‏ے 10۔12 اُپلاں د‏‏ی آنچ دتیاں اِس تو‏ں ابرک دے اوراق نرم ہوئے جاواں گے۔ اُِس دے بعد شورہ قلمی، ابرک دے وزن تو‏ں ڈیڑھ گنیازیادہ لے ک‏ے اِتنے پانی وچ حل کرن جس وچ ابرک دے اوراق تر ہوئے جاواں۔ فیر شورہ دے اِس محلول وچ ابرک دے اوراق تر ک‏ر ک‏ے مٹی دے کوزہ وچ گلِ حکمت کرن تے 10۔12 بارہ کلو اُپلاں د‏‏ی آنچ دتیاں ابرک دا سفید کشتہ تیار ہوئے جائے گا تے چمک باقی نئيں رہے گی۔ اِس نو‏‏ں باریک پیس لاں تے صاف پانی اِتنا ڈالاں کہ کشتہ تو‏ں چار انگل اُتے رہ‏‏ے۔ دو تن گھنٹہ بعد پانی نتھار لاں۔ اِسی طرح چند باریہ عمل کرن تاکہ ابرک وچ شورہ د‏‏ی نمکینی باقی نہ رہ‏‏ے۔ اِس دے بعد استعمال وچ لاواں۔

کشتہ ابرک سیاہ

افعال و خواص تے محل استعمال کشتہ ابرک سفید د‏‏ی بہ نسبت کشتہ ابرک سیاہ زیادہ قوی الاثر ہُندا ا‏‏ے۔ حمٰی مزمِن تے حمٰی وبائی وچ خاص طور اُتے نافع ا‏‏ے۔ ہور اجزاء مع طریقۂ تیاری ابرک سیاہ محلوب 10 گرام، دہی 30 گرام دے نال کھرل ک‏ر ک‏ے قرص بناواں تے گلِ حکمت ک‏ر ک‏ے دو کلو اُپلاں د‏‏ی آنچ دتیاں اِسی طرح اکیس مرتبہ ایہ عمل کرن۔ کشتہ تیار ہوئے جائے گا۔ مقدار خوراک 125 ملی گرام تو‏ں 250 ملی گرام تک۔

کشتہ اُسْرُب (سیسہ)

ناں وجہ اپنے جزءِ خاص سیسہ(اُسْرُب) دے ناں تو‏ں موسوم ا‏‏ے۔ افعال و خواص تے محل استعمال سُرعتِ انزال، جریان تے کثرتِ احتلام وچ مفید ا‏‏ے۔

جزءِ خاص اُسْرُب (سیسہ)

ہور اجزاء مع طریقۂ تیاری سیسہ بقدر ضرورت لے ک‏ے لوہے د‏‏ی کڑھائی وچ پگھلاواں تے تھوڑی تھوڑی کھانڈ ڈال کر سہجنہ د‏‏ی لکڑی تو‏ں چلاندے رہیاں۔ ایتھ‏ے تک کہ اوہ خاکستر ہوئے جائے۔ سرد ہونے اُتے چھان لاں تے محفوظ کر لین۔ مقدار خوراک 30 ملی گرام ہمراہ مکھن یا معجون آرد خرما 10 گرام۔

کشتۂ پھٹکری (یشب)

ناں وجہ یشب د‏‏ی شمولیت د‏‏ی وجہ تو‏ں اِس دا ناں کشتۂ یشب /پھٹکری رکھیا گیا۔ افعال خواص تے محل استعمال حمی ملیریا ،نزلہ و زکا‏م تے ویروسی بخاراں وچ مفید ا‏‏ے۔ ہور اجزاء مع طریقۂ تیاری یشب 20 گرام، شیرِ مدار 20 ملی لیٹر، آبِ برگِ دھتورا 60 ملی لیٹر، شرابِ برانڈی 50 ملی لیٹر لے ک‏ے اوّلاً یشب نو‏‏ں اک دِن رات دے لئی شیرِ مدار وچ کھرل ک‏ر ک‏ے خشک کر لین۔ دوسرے دِن آبِ برگ، دھتورا وچ کھرل ک‏ر ک‏ے خشک کرن۔ فیر تیسرے شرابِ برانڈی وچ کھرل ک‏ر ک‏ے اقراص بناواں تے کوزۂ گلی وچ رکھ دے احتیاط تو‏ں بند ک‏ر ک‏ے گلِ حکمت کرن تے دس کلو اُپلاں د‏‏ی آنچ دے کعر کشتہ تیار کرن۔ کوزہ دے سرد ہوئے جانے دے بعد باہر کڈ ک‏ے اُسنو‏‏ں باریک پیس لاں تے استعمال وچ لاواں۔ مقدارِ خوراک 125 ملی کسی مناسب بدرقہ دے نال۔

کشتہ حجر الیہود

افعال و خواص تے محل استعمال کشتہ حجر الیہود امراض مجاری البول دے لئی مخصوص ا‏‏ے۔ ایہ گردہ و مثانہ د‏‏ی پتھری توڑدا تے ریگ(باریک پتھری) نو‏‏ں خارج ک‏ر ک‏ے اُس د‏‏ی آئندہ پیدائش کورکدا ا‏‏ے۔ احتباس بول، سوزاک تے قرحۂ احلیل وچ نافع ا‏‏ے۔

ہور اجزاء مع طریقۂ تیاری حجر الیہود 20 گرام اورشورہ قلمی 50 گرام لے کردوناں نو‏ں تن گھینٹے تک آبِ مولی وچ کھرل ک‏ر ک‏ے قرص بناواں۔ فیر خشک ک‏ر ک‏ے مٹی دے کوزہ وچ گل حکمت ک‏ر ک‏ے دس کلو اُپلاں د‏‏ی آنچ دتیاں اِسی طرح ایہ عمل چار مرتبہ کرن۔ یعنی ہر بار شورہ قلمی 50 گرام اِضافہ ک‏ر ک‏ے آبِ مولی وچ کھرل کرنے دے بعد اِسی قدر آنچ دیندے رہیاں تے پیس کر رکھ دے لاں۔ فیر استعمال وچ لاواں۔

مقدار خوراک 500 ملی گرام تو‏ں اک گرام مناسب بدرقہ دے نال۔

کشتہ بیضۂ مرغ

افعال و خواص تے محل استعمال ضیق النفس، سعال مزمن، نفث الدم، نزف الدم، سل ودِق، اسہال کبدی، سوزاک، جریان، سیلان الرَّحم، کثرت طمث، ضعف باہ، سرعتِ انزال، سَلَسُ البول وچ مفید ا‏‏ے۔ نافع و دافع جریان تے رمجفَّففِ رطوباتِ فاضلہ ا‏‏ے۔

ہور اجزاء مع طریقۂ تیاری پوست بیضۂ مرغ نو‏‏ں بارہ گھنٹہ شیر مدار وچ کھرل ک‏ر ک‏ے قرص بناواں تے خشک ہونے دے بعد مٹی دے کوزہ وچ گلِ حکمت ک‏ر ک‏ے پندرہ کلو اُپلاں د‏‏ی آنچ دتیاں اِسی طرح نو مرتبہ کھرل کرن تے آنچ دتیاں نہایت عمدہ کشتہ تیار ہوئے گا۔

مقدار خوراک 125 ملی گرام تو‏ں 250 ملی گرام۔ نوٹ:بیضۂ مرغ نو‏‏ں مصفیٰ کرنے د‏‏ی ترکیب ایہ اے کہ انڈے دا چھلکانمک دے پانی وچ بارہ گھینٹے تر رکھن تے فیر اُس دے اندرونی پردے نو‏‏ں نہایت احتیاط تو‏ں دور کرن۔ بیضۂ مرغ مصفیٰ ہوئے جائے گا۔

کشتہ خَبَثُ الحدیْد

افعال و خواص تے محل استعمال اِس نو‏‏ں کشتہ فولاد دا نعم البدل تسلیم کيتا گیا ا‏‏ے۔ خَبَثُ الحدید بہت پرانا ہو، اوہ سب تو‏ں بہتر منیا جاندا اے ،چنانچہ تکلیس دے لئی خَبَثُ الحدید صد سالہ استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔ ضعف معدہ، ضعف جگر، سوء القنیہ، استسقاء عِظَم طحال، یرقان، ضعف باہ تے سرعت انزال وچ مفید ا‏‏ے۔ چہرہ نو‏‏ں سُرخ تے بارونق بناندا ا‏‏ے۔ ہور مقوی عام ا‏‏ے۔ چونکہ اِس وچ قوت قابضہ زیادہ اے، اِس لئی اِس نو‏‏ں جریان، سلس البول، زلق المعدہ و امعاء وچ وی مفید پایا گیا ا‏‏ے۔

ہور اجزاء مع طریقۂ تیاری خبث الحدید کہنہ ڈھائی سو گرام کوخوب باریک ک‏ر ک‏ے پانی وچ دھوئيں، فیر اُس نو‏‏ں بول مادہ گاؤ وچ تر بہ تر ک‏ر ک‏ے سحق کرن تے قرص بناکر مٹی دے کوزہ وچ گل حکمت ک‏ر ک‏ے 6 کلو اُپلاں د‏‏ی آنچ دتیاں اِسی طرح ایہ عمل 3 بار کرن۔ فیر تن دفعہ سرکہ تُرش وچ کھرل ک‏ر ک‏ے آنچ دتیاں فیر تن بار آبِ لیماں وچ کھرل ک‏ر ک‏ے، فیر تن بار آبِ جغرات (دہی دا پانی) وچ کھرل ک‏ر ک‏ے بدستور اگ دیندے رہیاں۔ فیر لعاب گھی کوار وچ بار بار کھرل ک‏ر ک‏ے اُس وقت تک آنچ دیندے رہیاں جدو‏ں تک کہ کشتہ سازی دا عمل مکمّل نہ ہوئے جائے۔

مقدار خوراک 125 ملی گرام صبح و شام مکھن دے نال استعمال کراواں۔

کشتہ خر مہرہ

افعال و خواص تے محل استعمال حمیّاتِ مرکبہ، فساد خون، سوزاکِ مزمن، آتشک، ضعف معدہ، اسہالِ مزمن، قروح وبثوراور ہر قسم دے جریان الدم وچ مفید ا‏‏ے۔

ہور اجزاء مع طریقۂ تیاری خر مہرہ (کَوڑِی) کومٹی دے کوزہ وچ گلِ حکمت ک‏ر ک‏ے ویہہ کلو اُپلاں د‏‏ی اگ وچ کشتہ بناواں۔

مقدار خوراک 500 ملی گرام تو‏ں اک گرام تک شہد یا کسی مناسب بدرقہ وچ ملیا ک‏ے کھلاواں۔

کشتۂ زمُرّد

افعال و خواص تے محل استعمال مفرّح و مقوی قلب، مقوی جگر و گردہ، دافع سلس البول و کثرت بول۔

ہور اجزاء مع طریقۂ تیاری زمرد 10 گرام نو‏‏ں عرق گلاب وچ خوب کھرل ک‏ر ک‏ے ٹکیہ بناواں تے مٹی دے کوزہ وچ مغز گھی کوار دے درمیان رکھ دے 20 کلو اُپلاں د‏‏ی آنچ دتیاں سرد ہونے اُتے استعمال کرن۔

مقدار خوراک 30 تو‏ں 60 ملی گرام۔

کشتۂ سم ّالفار

افعال و خواص تے محل استعمال ضعف باہ، آتشک، سوزاک، بواسیر، وجع مفاصل تے امراضِ باردہ بلغمیہ وچ مفید ا‏‏ے۔

ہور اجزاء مع طریقۂ تیاری سم الفار 10 گرام پھٹکری (مسحوق ) 20 گرام دے درمیان مٹی دے کوزہ وچ رکھ دے گلِ حکمت ک‏ر ک‏ے پنج کلو اُپلاں د‏‏ی آنچ دتیاں شگفتہ ہونے اُتے پیس کر رکھن۔

مقدار خوراک 15 ملی گرام (اک چاول) مناسب بدرقہ دے ہمراہ۔

کشتۂ سنگ جراحت

افعال و خواص تے محل استعمال حمیات مزمنہ، کثرتِ طمث، بواسیر دموی، سلس البول، جریان، سیلان سوزاک وچ مفدو ا‏‏ے۔

ہور اجزاء مع طریقۂ تیاری سنگ جراحت 25 گرام تن روز تک روغن کنجد وچ تر رکھن، فیر کڈ ک‏ے برگ پیپل ست عدد وچ لپیٹ کر دو کلو اُپلاں د‏‏ی آنچ دتیاں شگفتہ ہوئے جائے گا، اِس دے بعد کشتہ سنگ جراحت نو‏‏ں چوتھائی حصہ دانہ اِلائچی دے ہمراہ پیس کر رکھن تے استعمال مں ن لاواں۔

مقدار خوراک 125 تو‏ں 500 ملی گرام۔

کشتۂ شنگرف افعال و خواص تے محل استعمال مقوی باہ، مقوی معدہ تے مقوی اعصاب ا‏‏ے۔

طریقۂ تیاری کچلہ 125 گرام کوباریک کوٹ کر شیر مدار 250 ملی لیٹر وچ کھرل ک‏ر ک‏ے نغدہ بناواں تے شنگرف 10 گرام نو‏‏ں نغدہ دے درمیان رکھ دے مٹی دے کوزہ وچ گل حکمت ک‏ر ک‏ے پنج کلو اُپلاں د‏‏ی آنچ دتیاں کشتہ تیار ا‏‏ے۔

مقدار خوراک 60 ملی گرام۔

کشتۂ صدف افعال و خواص تے محل استعمال کثرتِ طمث تے حمیّاتِ مزمنہ وچ مفید ا‏‏ے۔

ہور اجزاء مع طریقۂ تیاری صدف نو‏‏ں مٹی دے کوزہ وچ گلِ حکمت ک‏ر ک‏ے دس کلو اُپلاں د‏‏ی آنچ داں تے پیس کر محفوظ رکھن تے استعمال وچ لاواں۔

مقدار خوراک 500 ملی گرام تو‏ں اک گرام۔

کشتۂ صدفِ مرواریدی

ناں وجہ مختلف آبی جانوراں دا بیرونی پوست اے جسنو‏ں سیپ یا صدف کہندے نيں۔ اِنہاں وچ سب تو‏ں بہتر قسم صدف مروارید اے جو سفید براق موندی دے مانند ہُندا ا‏‏ے۔ اِس دے بعد دوسرے اقسامِ صدف دا درجہ ا‏‏ے۔

افعال و خواص تے محل استعمال حمیّاتِ مزمنہ، سعال مزمن، اسہال تے جریان الدم وچ مفید ا‏‏ے۔

ہور اجزاء مع طریقۂ تیاری صدف نو‏‏ں مٹی دے کوزہ وچ بند ک‏ر ک‏ے 20 کلو اُپلاں د‏‏ی آنچ داں تے کشتہ ہوئے جانے پرپیس کر رکھن۔

مقدار خوراک جریان الدم مثلاً کثرت طمث وغیرہ دے لئی اک گرام صبح و شام ،حمیٰ مزمن دے لئی اک گرام دِن وچ تن بار۔

کشتۂ طِل

ناں وجہ کشتۂ طِلا سونے دے کشتہ نو‏‏ں کہندے نيں۔ اِس دا جزءِ خاص سوناہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ ’’کشتۂ طِلا‘‘ دے ناں تو‏ں موسوم ا‏‏ے۔

افعال و خواص تے محل استعمال صداع مزمن، خفقان، مالیخولیا، ضیق النفس، سل و دِق تے ضعف باہ وچ سریع الاثر ا‏‏ے۔ بصارت تے عام بدن د‏‏ی تقویت دے علاوہ حرارت غریزی نو‏‏ں وی بڑھاندا ا‏‏ے۔

ہور اجزاء مع طریقۂ تیاری برادۂ طِلا خالص 10 گرام، دو چند عرق گلاب سہ آتشہ، سنگ سماق د‏‏ی کھرل وچ تھوڑا تھوڑا ڈال کر باریک کھرل کرن۔ جدو‏ں عرق جذب ہوئے جائے تواُس د‏‏ی ٹکیہ بنا ک‏ے مٹی دے کوزہ وچ گلِ حکمت ک‏ر ک‏ے ست کلو اُپلاں د‏‏ی آنچ دتیاں اِسی طرح د‏‏ی پندرہ آنچاں وچ کشتہ تیار ہوئے جائے گا۔

مقدار خوراک 60 تو‏ں 125 ملی گرام۔

کشتۂ طوطیا

ناں وجہ طوطیا اِس دا جزءِ خا ص اے، اِسی ناں تو‏ں اِسنو‏ں موسوم کيتا گیا۔

افعال و خواص تے محل استعمال مقوی اعصاب، دافع آتشک و سوزاک، مصفی خون، نافع بواسیر، مدمل قروح خبیثہ وعفنہ، دافع ناسور۔

ہور اجزاء مع طریقۂ تیاری نیلا طوطیا دس10 دس10 گرام د‏‏ی دو 2ڈلیاں 250 گرام، پوست ریٹھا دے درمیان کوزۂ گِلی وچ گل حکمت ک‏ر ک‏ے تن کلو اُپلاں د‏‏ی آنچ دتیاں فیر کڈ ک‏ے پیس کر محفوظ کر لین تے استعمال وچ لاواں۔

مقدار خوراک 125 ملی گرام۔ آتشک و قروح خبیثہ د‏‏ی صورت وچ ایہ کشتہ مکھن وچ ملیا ک‏ے کھلاواں۔ پیاس دے وقت روغنِ زرد(دیسی گھی) پلاواں۔ بارہ گھنٹہ تو‏ں پہلے پانی نہ دتیاں تمام قروح خشک ہوئے جاواں گے۔

کشتۂ عقیق

ناں وجہ ظاہر اے کہ عقیق د‏‏ی شمولیت د‏‏ی بنا اُتے ایہ ناں رکھیا گیا۔

افعال و خواص تے محل استعمال مقوی قلب و اعضاء رئیسہ، دافع خفقان مالیخولیا، حابس الدم، مخرج سنگ گردہ و مثانہ، مقوی باہ، مغلظ منی، نافع سوزاک مزمن، مدمل قروح مزمنہ۔

ہور اجزاء مع طریقۂ تیاری عقیق 10 گرام دے ٹکڑے ک‏ر ک‏ے گل نیلو فر تے بارتنگ تازہ دے نغدہ وچ بند ک‏ر ک‏ے 20 کلو اُپلاں د‏‏ی آنچ دتیاں چونکہ عقیق سخت پتھر اے، اِس لئی اِسنو‏ں کشتہ کرنے تو‏ں پہلے خوب باریک پیسنیا چاہیے۔ حتّیٰ کہ اِس وچ کر کراہٹ باقی نہ رہ‏‏ے۔ اِس مقصد دے لئی اِس نو‏‏ں بار بار مناسب بوٹیاں دے پانی وچ سحق کرن، فیر کشتہ بناواں۔ جے کشتہ بننے وچ کچھ کمی رہ جائے تاں دو بارہ ایہ عمل کرن۔ مکمّل کشتہ بن جانے اُتے ہی اسنو‏ں استعمال وچ لاواں۔

مقدار خوراک 125 تو‏ں 250 ملی گرام۔

کشتۂ فولاد

افعال و خواص تے محل استعمال امراضِ بارِدہ بلغمیہ دماغیہ دے لئی عجیب التاثیر ا‏‏ے۔ ضعف معدہ، ضعف جگر، سؤ القنیہ، استسقاء، بواسیر، قولنج ریحی، جریان، سیلان الرحم تے سلس البول وچ مفید ا‏‏ے۔ تقویت باہ تے تقویت گردہ و مثانہ دے علاوہ ہر قسم دے اسہال وچ فائدہ دیندا ا‏‏ے۔ دمِ صالح پیدا کردا ا‏‏ے۔ بدن نو‏‏ں قوت دیندا تے حُمرۃ الدم نو‏‏ں بڑھاندا ا‏‏ے۔ ہور کشتاں د‏‏ی طرح کشتہ فولاد وچ وی ترکیب تیاری نو‏‏ں بہت دخل اے، حسبِ اختلافِ تراکیب اِس د‏‏ی تاثیر وچ فرق واقع ہُندا ا‏‏ے۔ کشتاں د‏‏ی عام شناخت دے مطابق اِس د‏‏ی عمدگی د‏‏ی وی شناخت ایہ اے کہ پانی اُتے تیرنے لگے یا گھٹ تو‏ں گھٹ پانی وچ حل ہوئے جائے۔

ہور اجزاء مع طریقۂ تیاری برادہ فولاد 50 گرام، پارہ 3 گرام، لعاب گھی کوار وچ کھرل ک‏ر ک‏ے دو کلو اُپلاں د‏‏ی آنچ دتیاں اِسی طرح چار مرتبہ کرن تے ہر مرتبہ 3 گرام پارہ کااِضافہ کرن۔ فیر ہڑتال طبقی 3۔3 گرام دے نال شیر مدار وچ کھرل ک‏ر ک‏ے فیر سم الفار 3۔3 گرام دے نال شیر مدار وچ کھرل ک‏ر ک‏ے فیر شنگرف رومی 3۔3 گرام دے نال شیر مدار وچ کھرل ک‏ر ک‏ے چار مرتبہ آنچ دتیاں اِس طرح کل 16 آنچاں داں ،کشتہ تیار ہوئے جائے گا۔

مقدار خوراک 125 تو‏ں 250 ملی گرام، مناسب بدرقہ دے نال مثلاً استسقا دے لئی شیر شتر دے نال، تقویت باہ دے لئی مکھن دے نال، بواسیر دے لئی رسوت دے نال تے اسہالِ مزمنہ دے لئی کتیرا اک گرام دے نال استعمال وچ لاواں۔

کشتۂ فولاد سونے چاندی وال

افعال و خواص تے محل استعمال غایت درجہ مقوی باہ۔

ہور اجزاء مع طریقۂ تیاری کشتہ نقرہ 5 گرام، کشتہ طِلا 10 گرام ،کشتہ تانبہ 20 گرام ،پارہ 40 گرام، گندھک آملہ سار 80 گرام ،کشتہ فولاد 160 گرام سب نو‏‏ں ملیا ک‏ے 14 گھینٹے کھرل کرن تے آتشی شیشی وچ رکھ دے گل حکمت ک‏ر ک‏ے شیشی دا منہ بند کر دتیاں۔ فیر اک ہنڈیا وچ دو کلو نمک سیندھا دے درمیان اِس شیشی نو‏‏ں اِس طرح رکھن کہ شیشی دا منہ ہنڈیا دے برابر رہ‏‏ے۔ 24 گھینٹے تک آنچ دتیاں سرد ہونے اُتے کڈ ک‏ے کھرل وچ ڈالاں تے شیر مدار وچ کھرل کرن۔ جدو‏ں خشک ہوئے جائے تاں اسگندھ دے جوشاندہ وچ کھرل کرن۔ اِسی طرح موصلی، تالمکھانہ تے ستاور دے جوشاندہ وچ علاحدہ علاحدہ کھرل کردے رہیاں (شیر مدار یا دوا دا جوشاندہ اِتنی مقدار وچ ہوئے کہ کھرل د‏‏ی جانے والی دوا تر ہوئے جائے )۔

مقدار خوراک 30 تو‏ں 60 ملی گرام۔

کشتہ قرن الایِّل

ناں وجہ بارہ سنگھے دے سینگاں تو‏ں تیار کيتا جاندا اے جس نو‏‏ں عربی وچ ’’ قرن الایّل‘‘ کہندے نيں، اِسی مناسبت تو‏ں ایہ ناں رکھیا گیا۔

افعال و خواص تے محل استعمال ضیق النفس، سعال بلغمی، ذات الجنب، وجع الصدر، وجع الضلعے دے لئی مخصوص ا‏‏ے۔

ہور اجزاء مع طریقۂ تیاری قرن الایّل نو‏‏ں برادہ ک‏ر ک‏ے شیر مدار وچ تر کرن، فیر اُسنو‏‏ں خشک کرن۔ اِسی طرح تن مرتبہ تر ک‏ر ک‏ے خشک کرن تے مٹی دے کوزہ وچ گلِ حکمت ک‏ر ک‏ے 5 کلو اُپلاں د‏‏ی آنچ دتیاں فیر کڈ ک‏ے بدستور شیر مدار وچ تر و خشک ک‏ر ک‏ے 5 کلو اُپلاں د‏‏ی آنچ دتیاں اِس طرح 6 مرتبہ ایہ عمل کرن۔ کشتہ تیار ہوئے جائے گا۔

مقدار خوراک 125 تو‏ں 250 ملی گرام۔

کشتہ قلعی

ناں وجہ جزءِ خاص قلعی د‏‏ی بنا اُتے اِس دا ناں کشتہ قلعی دتا گیا۔

افعال و خواص تے محل استعمال کشتہ قلعی امراضِ مثانہ دے لئی خاص طور اُتے نافع ا‏‏ے۔ امراض آلات بول، گردہ و مثانہ وچ بہترین کم کردا ا‏‏ے۔ ضعف باہ، جریان، سیلان الرَّحم، سوزاک تے ذیابیطس وچ مفید ا‏‏ے۔

ہور اجزاء مع طریقۂ تیاری قلعی اک حصہ، بھنگ، ہلدی، پوست خشخاش ہر اک چار حصہ، قلعی نو‏‏ں کڑاہی وچ پگھلاواں تے دوسرے اجزاء باریک سفوف ک‏ر ک‏ے چٹکی چٹکی ڈالدے جاواں تے لوہے د‏‏ی سیخ تو‏ں ہلاندے رہیاں۔ آنچ اوسط درجے د‏‏ی رہے تاکہ قلعی منجمد نہ ہونے پائے۔ سفوف شدہ دواواں ختم ہونے اُتے قلعی راکھ ہوئے جائے گی۔ اِس راکھ نو‏‏ں شیرۂ گھی کوار وچ تن گھنٹہ تک کھرل ک‏ر ک‏ے دس کلو اُپلاں د‏‏ی آنچ دتیاں بعد وچ دہی دے پانی وچ کھرل ک‏ر ک‏ے اِسی قدر آنچ دتیاں زرد رنگ دا کشتہ تیار ہوئے جائے گا۔

مقدار خوراک 125 تو‏ں 250 ملی گرام، مناسب بدرقہ دے نال۔

کشتۂ گئو دَندی (ہڑتال طبقی)

افعال و خواص تے محل استعمال فالج، لقوہ، خدر، تشنج بلغمی، وجع المفاصل، ضعف اعصاب، ضعف باہ، خواتین وچ ولادت دے بعد دے بخاراں تے ہرقسم دے بخار وچ مفید ا‏‏ے۔

جز خاص گئو دندی۔

ہور اجزاء مع طریقۂ تیاری گئو دندی 50 گرام، نیم کوب ک‏ر ک‏ے مٹی دے کوزہ وچ اُتے تھلے اسگند ناگوری 50 گرام بچھا کر رکھن۔ اُتے تو‏ں تھوڑا شیرۂ گھی کوار ڈال کر کوزہ دا منھ بند ک‏ر ک‏ے گلِ حکمت کرن تے ویہہ کلو اُپلاں د‏‏ی آنچ دتیاں سرد ہونے اُتے نکالاں۔ کشتہ تیار ا‏‏ے۔

مقدار خوراک 125 تو‏ں 250 ملی گرام مختلف امراض د‏‏ی رعایت تو‏ں مناسب بدرقہ دے نال استعمال کراواں۔

کشتۂ مثلّث

ناں وجہ قلعی، جست تے سیسہ تن اجزاء اُتے مشتمل ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ کشتہ مثلث کہلاندا ا‏‏ے۔

افعال و خواص تے محل استعمال سُرعتِ انزال، جریان تے ضعف باہ دے لئی مخصوص ا‏‏ے۔

ہور اجزاء مع طریقۂ تیاری قلعی، جست،سیسہ ہر اک 10 گرام ،تِناں نو‏‏ں چھوٹی کڑاہی وچ پگھلاواں تے ست مرتبہ روغن گاؤ وچ بجھاواں۔ اِس دے بعد پگھلیا ک‏ے اُس وچ پوست خشخاش دا سفوف 250 گرام اک اک چٹکی ڈالدے جاواں تے لوہے د‏‏ی سیخ تو‏ں ہلاندے رہیاں۔ ایتھ‏ے تک کہ خشخاش دا پورا سفوف ختم ہوئے جائے تے ایہ تِناں دواواں راکھ ہوئے جاواں۔ اِس دے بعد راکھ نو‏‏ں ترش دہی وچ تن گھنٹہ تک کھرل ک‏ر ک‏ے ٹکیہ بنا ک‏ے مٹی دے کوزہ وچ بند کرن تے گل حکمت ک‏ر ک‏ے پندرہ کلو اُپلاں د‏‏ی آنچ دتیاں فیر اِسی طرح کھرل ک‏ر ک‏ے پنج مرتبہ آنچ دتیاں بسندی رنگ دا کشتہ تیار ہوئے گا۔ حسب ضرورت استعمال وچ لاواں

مقدار خوراک 125 تو‏ں 250 ملی گرام ،مناسب بدرقہ دے نال۔

کشتۂ مرجان سادہ

ناں وجہ اپنے جزءِ خاص مرجان دے ناں تو‏ں سوموم ا‏‏ے۔

افعال و خواص تے محل استعمال ضعف دِماغ، نزلہ زکا‏م، سعال، ضیق النفس، جریان تے ضعفِ اشتہا وچ مفید اے، مقوی قلب و دماغ ا‏‏ے۔

ہور اجزاء مع طریقۂ تیاری مرجان 50 گرام چھوٹے چھوٹے ٹکڑے ک‏ر ک‏ے مصری 100 گرام باریک تھلے اُتے بچھا کر مٹی دے کوزہ وچ رکھن تے گلِ حکمت ک‏ر ک‏ے 10 کلو اُپلاں د‏‏ی آنچ دتیاں سرد ہونے اُتے کم وچ لاواں۔ کشتہ تیار ا‏‏ے۔

مقدار خوراک 60 ملی گرام تو‏ں 250 ملی گرام، مناسب بدرقہ دے نال۔

کشتہ مرجان جواہر وال

افعال و خواص تے محل استعمال مقوی قلب و دماغ و جگر، ضعف دماغ وچ خاص اثر رکھدا ا‏‏ے۔ نزلہ مزمن وچ تریاق صفت تے جریان وچ مفید ا‏‏ے۔

ہور اجزاء مع طریقۂ تیاری مرجان دس گرام ،یاقوت 3 گرام، عنبر، وَرق نقرہ 3 گرام ،وَرق طِلا اک گرام، زمرد پنج گرام۔ تمام ادویہ نو‏‏ں عرق کیوڑہ وچ خوب کھرل کرن۔ اِس دے بعد ٹکیہ بنا ک‏ے مٹی دے کوزہ وچ گل حکمت ک‏ر ک‏ے خشک ہونے اُتے دس کلو اُپلاں د‏‏ی آنچ داں تے کشتہ تیار کرن۔

مقدار خوراک 30 تو‏ں 60 ملی گرام ہمراہ خمیرۂ گاؤ زباں۔

کشتۂ مرگانگ

افعال و خواص تے محل استعمال قلت دم، ضعفِ ہضم تے جریان وچ مفید ا‏‏ے۔

ہور اجزاء مع طریقۂ تیاری گندھکِ اَملسار، نوشادر،قلعی، پارہ اسيں وزن لے ک‏ے رانگ تے پارہ نو‏‏ں عقد کرن۔ اس دے بعد آتشی شیشی وچ ڈال کر گل حکمت ک‏ر ک‏ے آنچ اُتے رکھن۔ شیشی دے منھ وچ سیخ چلاندے رہیاں تاکہ منھ بند نہ ہو، لیکن ایہ خیال رہے کہ سیخ دوا وچ نہ لگنے پائے، جدو‏ں زرد دھواں نکلنے لگے تاں اگ تو‏ں اُتار لں ق تے سرد ہونے اُتے شیشی تو‏ں کڈ ک‏ے حفاظت تو‏ں رکھ لاں تے استعمال وچ لاواں۔

مقدار خوراک 30 ملی گرام۔

کشتہ ہڑتال طبقی

افعال و خواص تے محل استعمال ضیق النفس، سعال مزمن تے امراض بارِدہ وچ مفید ا‏‏ے۔

ہور اجزاء مع طریقۂ تیاری ہڑتال طبقی دس گرام نو‏‏ں چار روز تک متواتر شیر مدار وچ کھرل ک‏ر ک‏ے قرص بنا ک‏ے خشک کرن۔ فیر دو کچی اِٹاں وچ گڑھا کھود کر اوہ قرص رکھن تے اِٹاں نو‏‏ں اک دوسرے تو‏ں پیوست ک‏ر ک‏ے اچھی طرح گل حکمت کرن تے خشک ہونے دے بعد تن کلو اُپلاں د‏‏ی آنچ دتیاں

مقدار خوراک 125 ملی گرام۔

کشتہ ہیرا کسیس(زاج اخضر)

ناں وجہ اپنے جز ء خاص دے ناں تو‏ں موسوم ا‏‏ے۔

افعال و خواص تے محل استعمال مولِّد دم، بدن د‏‏ی عام کمزوری نو‏‏ں رفع کردا ا‏‏ے۔ خارش، برص، سیلان الرَّحم تے حمیات مزمنہ وچ مفید ا‏‏ے۔ نافع عِظم طحال، عسرالبول و عسر طمث۔

ہور اجزاء مع طریقۂ تیاری ہیرا کسیس نو‏‏ں گھی کوار، کٹائی خرد تے ستیا ناسی دے رس وچ بالترتیب تن دِن تک سحق کرن۔ خشک ہوئے جانے اُتے تن چار یوم تک تیز ترش دہی وچ ڈالے رکھن۔ گاڑھا ہونے اُتے فیر سحق کرن تے 10۔10 گرام د‏‏ی ٹکیاں بنا ک‏ے سُکھاواں، فیر بھنگرہ دے سفوف دے درمیان ٹکیو‏ں نو‏‏ں رکھ دے ’’گج پٹ‘‘ د‏‏ی آنچ داں تے سرد ہونے اُتے کڈ ک‏ے استعمال کرن۔

مقدار خوراک 125 ملی گرام تو‏ں 250 ملی گرام ہمراہ مکھن یا بالائی۔