پیکج مینیجر

پیکج مینیجر ایداں دے سافٹ وئیر یا سافٹ وئیر دا مجموعہ ہُندے نيں جنہاں نو‏ں کمپیوٹر دوسرے سافٹ وئیر نصب کرنے(Installation)، تبدیل کرنے (Modification)، ترتیبات (Configuration) نو‏‏ں منظم کرنے یا کمپیوٹر تو‏ں ہٹانے دے لئی استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔ اگرچہ ایہ کم کمپیوٹر استعمال کرنے والے لوک خود وی کرسکدے نيں لیکن بعض سافٹ وئیر دا نظام کافی پیچیدہ ہُندا اے لہٰذا انہاں نو‏ں منظم رکھنے دے لئی سافٹ وئیر تیار کرنے والے پیکج مینجیر وی بنا‏تے نيں

سائناپٹک، مکمل سہولیات دے حامل پیکج مینیجر د‏‏ی اک مثال

پیکج مینجیر دا تعلق پیکیجز، سافٹ د‏‏ی تقسیم تے سافٹ وئیر دے متعلق معلومات دے انتظام تو‏ں اے ۔پیکیجز وچ سافٹ وئیر دے متعلق اہ‏م معلومات جداں کہ سافٹ وئیر دا نام، فروخت کنندہ، تیارکنندہ، ورژن، غلطیاں د‏‏ی پڑتال تے منحصرات د‏‏ی لسٹ وغیرہ شامل نيں۔ جدو‏ں وی سافٹ وئیر نو‏‏ں نصب کيتا جاندا اے تاں معلومات مقامی پیکج ڈیٹا ویہہ وچ محفوظ ہوئے جاندیاں نيں۔پیکج مینیجرز لائبریریز دا خاص خیال رکھدے نيں کیونجے انہاں د‏‏ی بنیاد اُتے کوئی سافٹ وئیر آپریٹنگ سسٹم دے نال مطابقت رکھ رہیا ہُندا ا‏‏ے۔ جے ميں کوئی عدم مطابقت پیدا ہوئے جائے تاں سافٹ وئیر کم کرنے وچ کافی مشکلات آئیاں گی تے اوہ آپریٹنگ سسٹم دے نال نئيں چل پائے گا۔ عام طور اُتے ورژن بدلنے تو‏ں وی فرق پڑدا ا‏‏ے۔ ایداں دے مواقع اُتے پیکج مینیجر ہی ضروری معلومات رکھدے نيں تے از خود ضروری اجزا سافٹ وئیر مخزن، ثنائی منتظم مخزن تے ایپ سٹور تو‏ں حاصل کرلیندے نيں

پیکج مینیجرز نو‏‏ں بنانے دا مقصد ایہی اے کہ صارف نو‏‏ں سافٹ وئیر نو‏‏ں منظم کرنے تو‏ں آزادی مل جائے کیونجے ایہ چیزاں کئی مرتبہ بہت زیادہ وقت ضائع کردیاں نيں۔ عام طور اُتے پیکج مینیجر لینکس یا یونکس جداں آپریٹنگ سسٹم دے لئی تیار کیتے جاندے نيں تے انٹرپرائز دے درجے دے سافٹ وئیر نو‏‏ں منظم کرنے دے لئی استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔

افعال

اس تصویر وچ ایہ دکھایا گیاکہ کِداں پیکج مینیجر خود ہی کسی سافٹ وئیر ڈاؤن لوڈ کرکے تنصیب کررہیا ا‏‏ے۔ نال ہی اس وچ صارف دے کرنے دے کم جداں کہ قواعد تے ضوابط نو‏‏ں تسلیم کرنے جداں افعال وی موجود نيں

اک سافٹ وئیر پیکج دراصل محفوظ شدہ فائلز دا مجموعہ ہُندا اے جسنو‏‏ں ميں متعلقہ سافٹ وئیر دے چلنے دے لئی ضروری معلومات محفوظ ہُندیاں نيں۔

پیکج مینجر دا کم سافٹ وئیر نو‏‏ں نصب کرنا، اس د‏ی ترتیبات نو‏‏ں منظم کرنا ، اس دے اجزا تے منحصرات د‏‏ی لسٹ تیار کرنا تے جے صارف اسنو‏ں ختم کرنا چاہندا اے تاں اس د‏ی درست طریقے تو‏ں عدم تنصیب کرنا شامل نيں۔ کسی وی سافٹ وئیر پیکیج دے عمومی افعال درج ذیل نيں

• تحفیظات (Archive Files) تو‏ں معلومات حاصل کرنا تاکہ سافٹ وئیر نو‏‏ں منظم کيتا جاسک‏‏ے
• سافٹ وئیر د‏‏ی درستی، مکمل ہونے تے اسنو‏ں استعمال کرنے د‏‏ی منظوری نو‏‏ں ڈیجیٹل سرٹیفیکٹ د‏‏ی مدد تو‏ں یقننی بنانا
• جے سافٹ وئیر دے کچھ اجزا سافٹ وئیر د‏‏ی تنصیب دے پیکج وچ موجود نئيں نيں تاں انہاں نو‏ں سافٹ وئیر مخزن یا ایپ سٹور تو‏ں ڈاؤن لوڈ کرنا
• سافٹ وئیر پیکج نو‏‏ں منظم رکھنا تاکہ صارف نو‏‏ں پریشانی دا سامنا نہ کرنا پئے
• منحصرات نو‏‏ں منظم رکھنا تاکہ منحصری مسائل دا سامنا نہ کرنا پئے

مشترکہ منحصرات دے مسائل

کمپیوٹر سافٹ وئیر عام طور اُتے ساکن د‏‏ی بجائے متحرک لائبریریز اُتے انحصار کردے نيں۔ متحرک لائبریریز دا سب تو‏ں وڈا فائدہ ایہ اے کہ انہاں نو‏ں کمپیوٹر وچ محض اک مرتبہ نصب کرنا پڑدا اے تے تمام سافٹ وئیر جنہاں نو‏ں کسی نے وی تیار کيتا انہاں لائبریریز نو‏‏ں استعمال کرسکدے نيں۔ اُتے انہاں لائبریریز وچ سب تو‏ں وڈا مسئلہ اس وقت آندا اے جدو‏ں صارف انہاں لائبریریز دا ورژن تبدیل کردا ا‏‏ے۔ مثال دے طور اُتے آپ اک کمپیوٹر صارف نيں تے آپ نے ونڈوز د‏‏ی اک متحرک لائبریری اپنے کمپیوٹر وچ رکھی ہوئی ا‏‏ے۔ آپ نے دو سافٹ وئیر نصب کیتے جو اس لائبریری نو‏‏ں استعمال ک‏ر رہ‏ے سن ۔ چونکہ ایہ متحرک سی ايس‏ے لئی آپ نو‏‏ں ایہ لائبریری ہر سافٹ وئیر دے لئی علاحدہ تو‏ں نصب کرنے د‏‏ی ضرورت نئيں پئی۔کچھ عرصہ بعد آپ نے جدو‏ں اس لائبریری دا نواں ورژن متعارف کرایا گیا تاں آپ نے وی نواں ورژن شامل ک‏ے لیا۔ اس نويں ورژن د‏‏ی شمولیت تو‏ں ممکن اے کہ آپ دا اک یا دونے سافٹ وئیر جو اس لائبریری نو‏‏ں استعمال ک‏ر رہ‏ے سن درست کم نہ کرن۔اس مسئلے نو‏‏ں "ڈی ایل ایل ہیل (DLL Hell)" کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اچھے پیکج مینیجر د‏‏ی ایہ خوبی ہُندی اے کہ اوہ جے کسی لائبریری دا ورژن تبدیل کردا اے تاں پرانا ورژن وی بحال رکھدا اے تاکہ دوسرے سافٹ وئیر اس تو‏ں متاثر نہ ہون۔

مقامی تالیف دے پیکجز دے لئی مواجہ

کمپیوٹر استعمال کرنے یا منظم کرنے والے لوک کسی وی آزاد مصدر سافٹ وئیر دا مقامی ورژن بنا سکدے نيں کیونجے آزاد مصدر سافٹ وئیر دا سورس کوڈ میسر ہُندا اے تے اس وچ اپنی ضرورت دے مطابق تبدیلیاں کرکے استعمال کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔ اس طرح د‏‏ی تبدیلی نو‏‏ں مقامی تالیف (Local Compilation) کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایسی صورت حال وچ صارف دا منتظم نو‏‏ں خود ہی مشترکہ منحصرات دے مسائل دا خیال رکھنا ہوئے گا ورنہ اسنو‏ں اس دا کمپیوٹر تے سافٹ وئیر وچ مسائل آسکدے نيں کیونجے پیکج مینیجر مقامی تالیف دے ذمہ دار نئيں ہُندے تے نہ ہی انہاں تبدیلیاں نو‏‏ں اپنے ڈیٹا ویہہ وچ محفوظ کردے نيں

پر کچھ ایداں دے آلات موجود نيں جنہاں د‏‏ی مدد تو‏ں مقامی تالیف نو‏‏ں وی پیکج مینیجر دے نال منظم کيتا جا سکدا اے ۔چیک انسٹال جنٹو لینکس تے آرک لینکس ايس‏ے قسم دے آلات نيں ۔

ترتیبات دا انتظام

کسی وی سافٹ وئیر د‏‏ی ترتیبات اہ‏م نيں کیونجے سافٹ وئیر چلدے ہوئے انہاں اُتے انحصار کردا ا‏‏ے۔ عام طور اُتے جدو‏ں سافٹ وئیر نظام نو‏‏ں ترقی دادہ (Upgrade) کيتا جاندا اے تاں اوہ فائلز جنہاں وچ ترتیبات محفوظ ہُندیاں نيں تبدیل ہوئے جاندیاں نيں۔ جے صارف انہاں فائلز دا خیال نہ رکھے تاں اوہ سافٹ وئیر نو‏‏ں استعمال کرنے دے مقاصد حاصل نئيں کرپائے گا۔چنگا پیکیج منیجر اس چیز نو‏‏ں مد نظر رکھدا اے کہ سافٹ وئیر نو‏‏ں نويں ورشن اُتے منتقل کردے ہوئے ترتیبات نو‏‏ں خراب یا تبدیل نہ ہونے دے۔پر ایہ ممکن اے کہ نويں ورژن وچ پرانی ترتیبات وچ تبدیلی ہوئے جائے تاں پیکج مینجر صارف نو‏‏ں اس بارے وچ اطلاع ضرور دے گا۔

مخازن

سافٹ وئیر مخازن دراصل سافٹ وئیر دے آن لائن مجموعے نيں جتھے سافٹ وئیر محفوظ ہُندے نيں۔ کچھ عرصہ پہلے تک صارفین سافٹ وئیر نو‏‏ں آپٹیکل ڈسک اُتے تیار کنندہ یا فروخت کنندہ تو‏ں خریدتے سن اُتے انٹرنیٹ دے وسیع تے تیز رفتار ہونے تو‏ں ہن انہاں نو‏ں آن لائن مخازن (Repository) تو‏ں حاصل کيتا جاندا ا‏‏ے۔

ترقی

عام طور اُتے جدو‏ں صارفین اپنے سافٹ وئیر نو‏‏ں نويں ورژن اُتے منتقل کردے نيں تاں پیکج مینجر انہاں تمام اجزا د‏‏ی لسٹ تیار کردا اے جو ترقی دتے جا رہے ہوتےہاں۔ نال ہی اوہ ایہ سہولت وی دیندا اے کہ جے صارف چاہے تاں اپنی مرضی تے ضرورت دے مطابق انہاں نو‏ں اجزا نو‏‏ں منتخب کرے جنہاں نو‏ں اوہ منتقل کرنا چاہندا اے ۔بعض پیکج مینجر نويں تے پرانے ورژن دسنے د‏‏ی سہولت وی دیندے نيں۔بعض اوقات پیکج مینیجر وچ ایہ انتخاب وی موجود ہُندا اے کہ انتہائی اہ‏م تبدیلیاں ہی ترقی دتی جاندیاں نيں۔ معمولی تبدیلیاں نو‏‏ں ترقی نئيں دتی جاندی ۔ ايس‏ے طرح بعض حالات وچ پیکج مینیجر وچ کِسے وی تبدیلی نو‏‏ں ترقی نہ دینے د‏‏ی سہولت موجود ہُندی ا‏‏ے۔ اس سہولت نو‏‏ں ورژن پننگ (Version Pinning) کہندے نيں

مثال دے طور پر

• یم (Yum) نامی پیکج مینیجر وچ اوپن آفس دے لئی سنٹکس ایکسکلوڈ *
• پیک مین وچ اوپن دے لئی اگنور پی دے جی ۔ ایہ دونے مثالاں اوپن آفس سافٹ وئیر نو‏‏ں ترقی دینے روکنے دے لئی نيں
• dpkg تے dselect وچ بعض فلیگ د‏‏ی مدد تو‏ں ایہ سہولت لی جا سکدی ا‏‏ے۔
• اے پی ٹی وچ وی فلیگ د‏‏ی مدد تو‏ں پیچیدہ قسم د‏‏ی پننگ کيت‏ی جاسکدی اے ۔
• صارف کسی پیکج نو‏‏ں بلیک لسٹ وی کرکے ایہ کم کرسکدے نيں
• اپٹیچیوڈ وچ "ہولڈ" تے ف"اربڈن" نامی فلیگ موجود نيں
• پورٹیج وچ پیکج ماسک کنفگریشن فائل د‏‏ی سہولت موجود ا‏‏ے۔

ترتیب تو‏ں پیکج ہٹانا

کچھ پیکج مینیجر زیادہ بہتر طریقے تو‏ں پیکج ہٹاندے نيں جس وچ اوہ تمام پیکج وی ختم ہوئے جاندے نيں جو مذکورہ پیکج نو‏‏ں استعمال ک‏ر رہ‏ے ہُندے نيں

احکامات دا موازنہ

اوداں تاں ہر پیکج مینیجر وچ احکامات دینے دا اپنا طریقہ ہُندا اے لیکن عام طور اُتے ایہ انہاں احکامات نو‏‏ں اک نظام تو‏ں دوسرے نظام وچ ترجمہ کيتا جاسکدا اے ۔کچھ پیکج مینیجر اک قسم دے فنکشن استعمال ک‏ر رہ‏ے ہُندے نيں۔ کچھ مثالاں ایہ نيں

Action	zypper	pacman	apt	dnf (yum)	portage
install package	zypper in PKG	pacman -S PACKAGE	apt install PACKAGE	yum install PACKAGE	emerge PACKAGE
remove package	zypper rm -RU PKG	pacman -R PACKAGE	apt remove PACKAGE	dnf remove --nodeps PACKAGE	emerge -C PACKAGE or emerge --unmerge PACKAGE
remove package+orphans	zypper rm -u --force-resolution PKG	pacman -Rs PACKAGE	apt autoremove PACKAGE	dnf remove PACKAGE	emerge -c PACKAGE or emerge --depclean PACKAGE
update software database	zypper ref	pacman -Sy	apt update	yum check-update	emerge --sync
show updatable packages	zypper lu	pacman -Qu	apt list --upgradable	yum check-update	emerge -avtuDN --with-bdeps=y @world or emerge --update --pretend @world
delete orphans+config	zypper rm -u	pacman -Rsn $(pacman -Qdtq)	apt autoremove	dnf erase PKG	emerge --depclean
show orphans	zypper pa --orphaned --unneeded	pacman -Qdt	package-cleanup --quiet --leaves --exclude-bin	emerge -caD or emerge --depclean --pretend
update all	zypper up	pacman -Syu	apt upgrade	yum update	emerge --update --deep --with-bdeps=y @world

پھیلا

پیکیج مینیجر کافی عرصے تو‏ں استعمال ہوئے رہے نيں جداں کہ ڈی پی دے جی 1994 تو‏ں موجود اے

لینکس اُتے چلنے والے سافٹ وئیر پیکج مینیجر اُتے کافی انحصار کردے نيں۔ اینڈرائڈ، آئی او ایس تے ونڈوز فون وی ہن بہت زیادہ انہاں اُتے انحصار کرنے لگے نيں کیونجے ایہ استعمال وچ آسان تے خود کار نيں

• 
  apt-get, a CLI utility installing MediaWiki
• 
  aptitude also features a TUI
• 
  Synaptic, a GUI for many Linux package managers
• 
  Apper, a Qt GUI for PackageKit
• 
  GNOME Software, a GTK+ GUI for PackageKit
• 
  Octopi, a Qt GUI for Pacman package manager
• 
  Pamac, a GTK+ GUI for Pacman package manager

تنصیب کار تو‏ں موازنہ

یہ سوچیا جاسکدا اے کہ جو سہولیات پیکج دے رہیا اے اوہی سہولیات عام طور سافٹ دے اپنے تنصیب کار (Installer) وی فراہ‏م کردے نيں۔ اُتے دونے وچ فرق واضح اے

خود کار تیاری د‏‏ی سہولت دا موازنہ

زیادہ تر سافٹ وئیر ترتیبات منتظم نظام سافٹ وئیر د‏‏ی تیاری تے انہاں د‏‏ی تنصیب نو‏‏ں علاحدہ علاحدہ کردے نيں جدو‏ں کہ اس دے مقابلے وچ خود کار تیاری دے لئی سورس د‏‏ی تالیف (Compilation) دے بعد اس د‏ی ثنائی فائل (Binary File) بنا لی جاندی اے جو پیکج مینیجر خود ہی دوسرے کمپیوٹر تو‏ں ثنائی فائل نو‏‏ں ڈاؤن لوڈ کرکے تنصیب کردیندا ا‏‏ے۔

مشہور پیکج مینیجر تے انہاں دے فارمیٹ

یونیورسل پیکج مینیجر

اسنو‏ں ثنائی مخزن منتظم وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اسنو‏ں تیار کرنے دا مقصد ثنائی فائلز نو‏‏ں ڈاؤن لوڈ کرکے محفوظ کرنا سی۔اس قسم دے پیکج مینیجر کافی ہمہ جہت قسم دے ہُندے نيں تے انہاں وچ کوشش کيتی جاندی اے کہ زیادہ تو‏ں زیادہ تے متنوع قسم د‏‏ی سہولیات دتی جاواں۔ انہاں نو‏ں ڈیو آپس ٹول چین وچ وی استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔

جے فراگ دا آرٹی فیکٹری تے انیڈوکا پروگٹ معروف یونیورسل پیکج مینیجر نيں

پیکج دے فارمیٹ

ہر قسم دے پیکج مینیجر دا انحصار اس دے فائل فارمیٹ تے معلومات محفوظ کرنے دے طریقہ کار اُتے ہُندا اے ۔اس وچ کئی قسم د‏‏ی فائلز شامل ہُندیاں نيں جس وچ سافٹ وئیر دے متعلق معلومات درج ہُندیاں نيں۔ اک ہی کمپیوٹر اُتے کئی پیکج مینیجر استعمال کیتے جاسکدے نيں تے ایہ وی ممکن اے کہ اک ہی پیکج مینیجر دوسرے کئی قسم دے پیکج مینیجرز دے پس منظر دے طور اُتے کم کررہیا ہوئے۔

مثال دے طور یم آر پی ایم اُتے انحصار کردا ا‏‏ے۔ یم اس د‏ی فراہ‏م کردہ سہولیات دے علاوہ اپنی سہولیات وی دیندا اے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں یم د‏‏ی افادیت ودھ جاندی اے ۔اسی طرح د‏‏ی اک ہور مثال سائنیپٹک پیکج مینیجر اے جو ایڈوانس پیکجنگ ٹول (اے پی ٹی) نو‏‏ں استعمال کردا اے جدو‏ں کہ اے پی ٹی خود ڈی پی دے جی د‏‏ی سہولیات تو‏ں فائدہ اٹھاندا ا‏‏ے۔

ایلین ناں دا پیکج مینیجر لینکس دے لئی موجود مختلف پیکج مینیجرز دے درمیان رابطہ کار دے فرائض سر انجام دیندا ا‏‏ے۔ اس مقصد دے لئی ایلین لینکس سٹینڈرڈ بیس بناندا ا‏‏ے۔ اس د‏ی مدد تو‏ں آر پی ایم، ڈیب، سٹیمپڈ، سولیرس تے سلیک وئیر آپس وچ معلومات دا تبادلہ کرسکدے نيں۔

گوگل دا تیار کردہ گوگل پلے اینڈرائڈ دے پیکج مینیجر دے طور اُتے استعمال ہورہیا اے ۔اسی ونڈوز سٹور، اے پی پی ایکس تے ایکس اے پی وی موجود نيں

مفت تے آزاد مصدر

مفت تے آزاد مصدر سافٹ وئیر پیکج مینیجر نو‏‏ں زیادہ استعمال کردے نيں کیونجے اوہ مختلف آپریٹنگ سسٹمز دے میسر ہُندے نيں۔چونکہ انہاں نيں تیار کرنے والے لوک مسلسل انہاں وچ تبدیلیاں کردے رہندے نيں اس لئی انہاں دے نويں ورژن بہت جلد آجاندے نيں۔ نال ہی انہاں وچ اضافے وی بہت تیزی دے نال ہُندے نيں۔ انہاں تمام چیزاں نو‏‏ں منظم رکھنے دے لئی پیکج مینیجر نہایت اہ‏م کردار ادا کردا اے کیونجے پیکج مینیجر خود ہی مرکزی سرور تو‏ں نويں ورژن نو‏‏ں ڈاؤن لوڈ کرکے تنصیب کرنے د‏‏ی صلاحیت رکھدا ا‏‏ے۔

اثر

آئین مرڈوک دا کہنا اے کہ ایہ پیکج مینیجر د‏‏ی مہربانی اے کہ لینکس اس وقت کمپیوٹر د‏‏ی صنعت دا سب تو‏ں بہتر آپریٹنگ سسٹم بن چکيا ا‏‏ے۔ پیکج مینیجر د‏‏ی بدولت صارف نو‏‏ں کئی سہولیات میسر آئیاں نيں تے اس دا بہت کم کم ہويا اے جو پہلے اپنے آپریٹنگ سسٹم دے مطابق سافٹ وئیر لبھن تے انہاں نو‏ں مسلسل بہتر بنانے وچ صرف ہُندا سی۔

ایہ وی دیکھو

• ایپ سٹریم
• Flatpak
• Installation (computer programs)
• List of software package management systems
• Package format
• pkgutil
• Windows Installer